ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಸ ವಾ ಏಷ ಏತಸ್ಮಿನ್ಸ್ವಪ್ನೇ ರತ್ವಾ ಚರಿತ್ವಾ ದೃಷ್ಟ್ವೈವ ಪುಣ್ಯಂ ಚ ಪಾಪಂ ಚ ಪುನಃ ಪ್ರತಿನ್ಯಾಯಂ ಪ್ರತಿಯೋನ್ಯಾದ್ರವತಿ ಬುದ್ಧಾಂತಾಯೈವ ಸ ಯತ್ತತ್ರ ಕಿಂಚಿತ್ಪಶ್ಯತ್ಯನನ್ವಾಗತಸ್ತೇನ ಭವತ್ಯಸಂಗೋ ಹ್ಯಯಂ ಪುರುಷ ಇತ್ಯೇವಮೇವೈತದ್ಯಾಜ್ಞವಲ್ಕ್ಯ ಸೋಽಹಂ ಭಗವತೇ ಸಹಸ್ರಂ ದದಾಮ್ಯತ ಊರ್ಧ್ವಂ ವಿಮೋಕ್ಷಾಯೈವ ಬ್ರೂಹೀತಿ ॥ ೧೬ ॥
ತತ್ರ ‘ಅಸಂಗೋ ಹ್ಯಯಂ ಪುರುಷಃ’ (ಬೃ. ಉ. ೪ । ೩ । ೧೫) ಇತಿ ಅಸಂಗತಾ ಅಕರ್ತೃತ್ವೇ ಹೇತುರುಕ್ತಃ ; ಉಕ್ತಂ ಚ ಪೂರ್ವಮ್ — ಕರ್ಮವಶಾತ್ ಸ ಈಯತೇ ಯತ್ರ ಕಾಮಮಿತಿ ; ಕಾಮಶ್ಚ ಸಂಗಃ ; ಅತಃ ಅಸಿದ್ಧೋ ಹೇತುರುಕ್ತಃ — ‘ಅಸಂಗೋ ಹ್ಯಯಂ ಪುರುಷಃ’ (ಬೃ. ಉ. ೪ । ೩ । ೧೫) ಇತಿ । ನ ತು ಏತತ್ ಅಸ್ತಿ ; ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ? ಅಸಂಗ ಏವ ಇತ್ಯೇತದುಚ್ಯತೇ — ಸ ವಾ ಏಷ ಏತಸ್ಮಿನ್ಸ್ವಪ್ನೇ, ಸ ವೈ ಏಷ ಪುರುಷಃ ಸಂಪ್ರಸಾದಾತ್ಪ್ರತ್ಯಾಗತಃ ಸ್ವಪ್ನೇ ರತ್ವಾ ಚರಿತ್ವಾ ಯಥಾಕಾಮಮ್ , ದೃಷ್ಟ್ವೈವ ಪುಣ್ಯಂ ಚ ಪಾಪಂ ಚ — ಇತಿ ಸರ್ವಂ ಪೂರ್ವವತ್ ; ಬುದ್ಧಾಂತಾಯೈವ ಜಾಗರಿತಸ್ಥಾನಾಯ । ತಸ್ಮಾತ್ ಅಸಂಗ ಏವಾಯಂ ಪುರುಷಃ ; ಯದಿ ಸ್ವಪ್ನೇ ಸಂಗವಾನ್ ಸ್ಯಾತ್ ಕಾಮೀ, ತತಃ ತತ್ಸಂಗಜೈರ್ದೋಷೈಃ ಬುದ್ಧಾಂತಾಯ ಪ್ರತ್ಯಾಗತೋ ಲಿಪ್ಯೇತ ॥

ಉತ್ತರಕಂಡಿಕಾವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಂ ಶಂಕಾಮಾಹ —

ತತ್ರೇತಿ।

ಪೂರ್ವಕಂಡಿಕಾ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।

ಭವತ್ವಕರ್ತೃತ್ವಹೇತುರಸಂಗತ್ವಂ ಕಿಂ ತಾವತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ -

ಉಕ್ತಂ ಚೇತಿ।

ಪೂರ್ವಂ ಶ್ಲೋಕೋಪನ್ಯಾಸದಶಾಯಾಮಿತಿ ಯಾವತ್ । ಕರ್ಮವಶಾತ್ಸ್ವಪ್ನಹೇತುಕರ್ಮಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಆತ್ಮನಃ ಸ್ವಪ್ನೇ ಕಾಮಕರ್ಮಸಂಬಂಧೇಽಪಿ ಕಿಮಿತಿ ನಾಸಂಗತ್ವಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಕಾಮಶ್ಚೇತಿ।

ಹೇತ್ವಸಿದ್ಧಿಂ ಪರಿಹರತಿ —

ನ ತ್ವಿತಿ।

ನ ಚೇದ್ಧೇತೋರಸಿದ್ಧತ್ವಂ ತರ್ಹಿ ಕಥಂ ತತ್ಸಿದ್ಧಿರಿತಿ ಪೃಚ್ಛತಿ —

ಕಥಮಿತಿ।

ಹೇತುಸಮರ್ಥನಾರ್ಥಮುತ್ತರಗ್ರಂಥಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —

ಅಸಂಗ ಇತಿ।

ಪ್ರತಿಯೋನ್ಯಾದ್ರವತೀತ್ಯೇತದಂತಂ ಸರ್ವಮಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।

ಸ್ವಪ್ನೇ ಕರ್ತೃತ್ವಾಭಾವಸ್ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ಉಕ್ತಮಸಂಗತ್ವಂ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿಶದಯತಿ —

ಯದೀತಿ।

ಸಂಗವಾನಿತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮ್ —

ಕಾಮೀತಿ।

ತತ್ಸಂಗಜೈಸ್ತತ್ರ ಸ್ವಪ್ನೇ ವಿಷಯವಿಶೇಷೇಷು ಕಾಮಾಖ್ಯಸಂಗವಶಾದುತ್ಪನ್ನೈರಪರಾಧೈರಿತಿ ಯಾವತ್ । ನ ತು ಲಿಪ್ಯತೇ ಪ್ರಾಯಶ್ಚಿತ್ತವಿಧಾನಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ವಪ್ನಸೂಚಿತಾಶುಭಾಶಂಕಾನಿಬರ್ಹಣಾರ್ಥತ್ವಾದ್ವಸ್ತುವೃತ್ತಾನುಸಾರಿತ್ವಾಭಾವಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ॥೧೬॥