ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ತದ್ಯಥಾ ಮಹಾಮತ್ಸ್ಯ ಉಭೇ ಕೂಲೇ ಅನುಸಂಚರತಿ ಪೂರ್ವಂ ಚಾಪರಂ ಚೈವಮೇವಾಯಂ ಪುರುಷ ಏತಾವುಭಾವಂತಾವನುಸಂಚರತಿ ಸ್ವಪ್ನಾಂತಂ ಚ ಬುದ್ಧಾಂತಂ ಚ ॥ ೧೮ ॥
ತತ್ ತತ್ರ ಏತಸ್ಮಿನ್ , ಯಥಾ — ಪ್ರದರ್ಶಿತೇಽರ್ಥೇ ದೃಷ್ಟಾಂತೋಽಯಮುಪಾದೀಯತೇ — ಯಥಾ ಲೋಕೇ ಮಹಾಮತ್ಸ್ಯಃ, ಮಹಾಂಶ್ಚಾಸೌ ಮತ್ಸ್ಯಶ್ಚ, ನಾದೇಯೇನ ಸ್ರೋತಸಾ ಅಹಾರ್ಯ ಇತ್ಯರ್ಥಃ, ಸ್ರೋತಶ್ಚ ವಿಷ್ಟಂಭಯತಿ, ಸ್ವಚ್ಛಂದಚಾರೀ, ಉಭೇ ಕೂಲೇ ನದ್ಯಾಃ ಪೂರ್ವಂ ಚ ಅಪರಂ ಚ ಅನುಕ್ರಮೇಣ ಸಂಚರತಿ ; ಸಂಚರನ್ನಪಿ ಕೂಲದ್ವಯಂ ತನ್ಮಧ್ಯವರ್ತಿನಾ ಉದಕಸ್ರೋತೋವೇಗೇನ ನ ಪರವಶೀ ಕ್ರಿಯತೇ — ಏವಮೇವ ಅಯಂ ಪುರುಷಃ ಏತೌ ಉಭೌ ಅಂತೌ ಅನುಸಂಚರತಿ ; ಕೌ ತೌ ? ಸ್ವಪ್ನಾಂತಂ ಚ ಬುದ್ಧಾಂತಂ ಚ । ದೃಷ್ಟಾಂತಪ್ರದರ್ಶನಫಲಂ ತು — ಮೃತ್ಯುರೂಪಃ ಕಾರ್ಯಕರಣಸಂಘಾತಃ ಸಹ ತತ್ಪ್ರಯೋಜಕಾಭ್ಯಾಂ ಕಾಮಕರ್ಮಭ್ಯಾಮ್ ಅನಾತ್ಮಧರ್ಮಃ ; ಅಯಂ ಚ ಆತ್ಮಾ ಏತಸ್ಮಾದ್ವಿಲಕ್ಷಣಃ — ಇತಿ ವಿಸ್ತರತೋ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮ್ ॥

ಆತ್ಮನಃ ಸ್ಥಾನತ್ರಯಸಂಚಾರಾದಸಿದ್ಧೋಽಸಂಗತ್ವಹೇತುರಿತಿ ಶಂಕತೇ —

ತತ್ರೇತಿ ।

ಪ್ರತಿಜ್ಞಾಹೇತ್ವೋರ್ಹೇತುನಿರ್ಧಾರಣಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಸಪ್ರಯೋಜಕಾದ್ದೇಹದ್ವಯಾದ್ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಂ ತು ದೂರನಿರಸ್ತಮಿತ್ಯೇವಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।

ಏವಂ ಚೋದಿತೇ ಹೇತುಸಮರ್ಥನಾರ್ಥಂ ಮಹಾಮತ್ಸ್ಯವಾಕ್ಯಮಿತಿ ಸಂಗತಿಮಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಸಂಗತ್ಯಂತರಮಾಹ —

ಪೂರ್ವಮಪೀತಿ ।

ಯಥಾಪ್ರದರ್ಶಿತೋಽರ್ಥೋಽಸಂಗತ್ವಂ ಕಾರ್ಯಕರಣವಿನಿರ್ಮುಕ್ತತ್ವಂ ಚ ಅಹಾರ್ಯತ್ವಮಪ್ರಕಂಪ್ಯತ್ವಮ್ ।

ಸ್ವಚ್ಛಂದಚಾರಿತ್ವಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —

ಸಂಚರನ್ನಪೀತಿ ।

ಕಿಂ ಪುನರ್ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕೇ ಲಭ್ಯತೇ ತದಾಹ —

ದೃಷ್ಟಾಂತೇತಿ ॥ ೧೮ ॥