ತದ್ವಾ ಅಸ್ಯೈತದಿತ್ಯನಂತರವಾಕ್ಯತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ಇದಾನೀಮಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಾವಿದ್ಯಯೋಸ್ತಫಲಯೋಶ್ಚ ಪ್ರದರ್ಶನಾನಂತರಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಮೋಕ್ಷಮೇವ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —
ಯತ್ರೇತಿ ।
ಪದದ್ವಯಸ್ಯಾನ್ವಯಂ ದರ್ಶಯನ್ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಮಾಹ —
ತದೇತದಿತಿ ।
ಯತ್ರೇತ್ಯಂತಶಬ್ದಿತಂ ಬ್ರಹ್ಮೋಚ್ಯತೇ ।
ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಂ ಪದದ್ವಯಮನೂದ್ಯ ವೈಶಬ್ದಸ್ಯ ಪ್ರಸಿದ್ಧಾರ್ಥತ್ವಂ ಮನ್ವಾನೋ ರೂಪಶಬ್ದೇನ ಷಷ್ಠ್ಯಾಃ ಸಂಬಂಧಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತದಿತಿ ।
ಅತಿಚ್ಛಂದಮಿತಿ ಪ್ರಯೋಗೇ ಹೇತುಮಾಹ —
ರೂಪಪರತ್ವಾದಿತಿ ।
ಕಥಮತಿಚ್ಛಂದಮಿತ್ಯಾತ್ಮರೂಪಂ ವಿವಕ್ಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಛಂದ ಇತಿ ।
ಛಂದಃಶಬ್ದಸ್ಯ ಗಾಯತ್ರ್ಯಾದಿಚ್ಛಂದೋವಿಷಯಸ್ಯ ಕಥಂ ಕಾಮವಿಷಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯೋಽಸಾವಿತಿ ।
ಗಾಯತ್ರ್ಯಾದಿವಿಷಯತ್ವಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಛಂದಃಶಬ್ದಸ್ಯ ಕಾಮವಿಷಯತ್ವಮತಃಶಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ಯದ್ಯಾತ್ಮರೂಪಂ ಕಾಮವರ್ಜಿತಮಿತ್ಯೇತದತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಕಿಮಿತಿ ತರ್ಹಿ ದೈರ್ಘ್ಯಂ ಪ್ರಯುಜ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತಥಾಽಪೀತಿ ।
ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಧರ್ಮತ್ವಂ ಛಾಂದಸತ್ವಮ್ ।
ವೃದ್ಧವ್ಯವಹಾಮಂತರೇಣ ಕಾಮವಾಚಿತ್ವಂ ಛಂದಃಶಬ್ದಸ್ಯ ಕಥಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಸ್ತಿ ಚೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ಕಾಮವಚನತ್ವೇ ಸತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಯದ್ರೂಪಮನೂದ್ಯ ತಸ್ಯಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಅತ ಇತಿ ।
ತಥಾ ಕಾಮವರ್ಜಿತತ್ವವದಿತ್ಯೇತತ್ ।
ನನ್ವತ್ರಾಧರ್ಮವರ್ಜಿತತ್ವಮೇವ ಪ್ರತೀಯತೇ ನ ಧರ್ಮವರ್ಜಿತತ್ವಂ ಪಾಪ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯಾಧರ್ಮಮಾತ್ರವಚನತ್ವಾದತ ಆಹ —
ಪಾಪ್ಮಶಬ್ದೇನೇತಿ ।
ಉಪಕ್ರಮಾನುಸಾರೇಣ ಪಾಪ್ಮಶಬ್ದಸ್ಯೋಭಯವಿಷಯತ್ವೇ ವಿಶೇಷಣಮನೂದ್ಯ ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಅಪಹತೇತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಕಾರ್ಯಮೇವಾವಿದ್ಯಾಯಾ ನಿಷಿಧ್ಯತೇ ನೇತ್ಯಾಹ —
ತತ್ಕಾರ್ಯೇತಿ ।
ತಸ್ಮಾದರ್ಥೇ ತಚ್ಛಬ್ದಃ ।
ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —
ಯದೇತದಿತಿ ।
ಕೂರ್ಚಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತೇಽಪೀದಂ ರೂಪಮುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಇದಂ ಚೇತಿ ।
ಆಗಮವಶಾತ್ತತ್ರೋಕ್ತಂ ಚೇತ್ಕಿಮಿತ್ಯತ್ರ ಪುನರುಚ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಇಹ ತ್ವಿತಿ ।
ಸವಿಶೇಷತ್ವಂ ಚೇದಾತ್ಮತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾದಿಸ್ತರ್ಕಃ ।
ಆಗಮಸಿದ್ಧೇ ಕಿಂ ತರ್ಕೋಪನ್ಯಾಸೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ದರ್ಶಿತೇತಿ ।
ಸ್ತ್ರೀವಾಕ್ಯಸ್ಯ ಸಂಗತಿಂ ವಕ್ತುಂ ವೃತ್ತಮನುದ್ರವತಿ —
ಅಯಮಿತಿ ।
ಅನನ್ವಾಗತವಾಕ್ಯೇ ಚಾಽಽತ್ಮನಶ್ಚೇತನತ್ವಮುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸ ಯದಿತಿ ।
ಆತ್ಮನಃ ಸದಾ ಚೈತನ್ಯಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಂ ಸ್ವರೂಪಂ ನ ಕೇವಲಮುಕ್ತಾದಾಗಮಾದೇವ ಸಿದ್ಧಂ ಕಿಂತು ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾದನುಮಾನಾಚ್ಚ ಸ್ಥಿತಮಿತ್ಯಾಹ —
ಸ್ಥಿತಂ ಚೇತಿ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯ ಸಂಂಬಂಧಂ ವಕ್ತುಕಾಮಶ್ಚೋದಯತಿ —
ಸ ಯದೀತಿ ।
ಅತ್ರೇತಿ ಸುಷುಪ್ತಿರುಕ್ತಾ ।
ಚೈತನ್ಯಸ್ವಭಾವಸ್ಯೈವ ಸುಷುಪ್ತೇ ವಿಶೇಷಜ್ಞಾನಾಭಾವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ಸುಷುಪ್ತಿಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಅಜ್ಞಾನಂ ವಿಶೇಷಜ್ಞಾನಾಭಾವಃ ।
ಕೋಽಸಾವಜ್ಞಾನಹೇತುಸ್ತಮಾಹ —
ಏಕತ್ವಮಿತಿ ।
ಜೀವಸ್ಯ ಪರೇಣಾಽಽತ್ಮನಾ ಯದೇಕತ್ವಂ ತತ್ಕಥಂ ಸುಷುಪ್ತೇ ವಿಶೇಷಜ್ಞಾನಾಭಾವೇ ಕಾರಣಂ ತಸ್ಮಿನ್ಸತ್ಯಪಿ ಚೈತನ್ಯಸ್ವಭಾವಾನಿವೃತ್ತೇರಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತತ್ಕಥಮಿತಿ ।
ತತ್ರ ಸ್ತ್ರೀವಾಕ್ಯಮುತ್ತರತ್ವೇನೋತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।
ತತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಭಾಗಮಾಚಷ್ಟೇ —
ದೃಷ್ಟಾಂತೇನೇತಿ ।
ಏಕತ್ವಕೃತೋ ವಿಶೇಷಜ್ಞಾನಾಭಾವೋ ವಿವಕ್ಷಿತೋಽರ್ಥಃ ಪರಿಷ್ವಂಗಪ್ರಯುಕ್ತಸುಖಾಭಿನಿವೇಶಾದಜ್ಞಾನಂ ಕಿಮಿತಿ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ಸ್ವಾಭಾವಿಕಮೇವ ತತ್ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅಪರಿಷ್ವಕ್ತಸ್ತ್ವಿತಿ ।
ತರ್ಹಿ ಪರಿಷ್ವಂಗವತೋಽಪಿ ಸ್ವಭಾವವಿಪರಿಲೋಪಾಸಂಭವಾದ್ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಪರಿಷ್ವಂಗೇತಿ ।
ಸ್ತ್ರೀಪುಂಸಲಕ್ಷಣಯೋರ್ವ್ಯಾಮಿಶ್ರತ್ವಂ ಪರಿಷ್ವಂಗಸ್ತದುತ್ತರಕಾಲಂ ಸಂಭೋಗಫಲಪ್ರಾಪ್ತಿರೇಕತ್ವಾಪತ್ತಿಸ್ತದ್ವಶಾದ್ವಿಶೇಷಾಜ್ಞಾನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಏವಮೇವೇತಿ ।
ಭೂತಮಾತ್ರಾಃ ಶರೀರೇಂದ್ರಿಯಲಕ್ಷಣಾಸ್ತಾಭಿಶ್ಚಿದಾತ್ಮನಸ್ತಾದಾತ್ಮ್ಯಾಧ್ಯಾಸಾತ್ತತ್ಪ್ರತಿಬಿಂಬೋ ಜಾತಸ್ತತೋ ವಿಭಕ್ತವದ್ಭಾತೀತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಸೈಂಧವೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ದೇಹಾದೌ ಪ್ರವೇಶಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ದರ್ಶಯತಿ —
ಜಲಾದಾವಿತಿ ।
ಉಪಸರ್ಗಬಲಲಬ್ಧಮರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಏಕೀಭೂತ ಇತಿ ।
ತಾದಾತ್ಮ್ಯಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯಿತುಂ ನಿರಂತರ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಪರಮಾತ್ಮಾಭೇದಪ್ರಯುಕ್ತಮನವಚ್ಛಿನ್ನತ್ವಮಾಹ —
ಸರ್ವಾತ್ಮೇತಿ ।
ಏವಂ ಸ್ತ್ರೀವಾಕ್ಯಾಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾಯ ಚೋದ್ಯಪರಿಹಾರಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನೀತಿ ಯಾವತ್ । ಇಹೇತಿ ಸುಷುಪ್ತಿರುಚ್ಯತೇ । ಯಥಾ ಪರಿಷ್ವಕ್ತಯೋಃ ಸ್ತ್ರೀಪುಂಸಯೋರೇಕತ್ವಂ ಪುಂಸೋ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಾಭಾವೇ ಕಾರಣಂ ತಥಾ ಪರೇಣಾಽಽತ್ಮನಾ ಸುಷುಪ್ತೇ ಜೀವಸ್ಯೈಕತ್ವಂ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಾಭಾವೇ ತಸ್ಯ ತತ್ರ ಕಾರಣಮುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಸ್ತ್ರೀವಾಕ್ಯೇ ಶ್ರೌತಮರ್ಥಮಭಿಧಾಯಾಽಽರ್ಥಿಕಮರ್ಥಮಾಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಕಿಂ ಪುನರ್ನಾನಾತ್ವೇ ಕಾರಣಮಿತಿ ತದಾಹ —
ನಾನಾತ್ವೇ ಚೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮಥ ಯೋಽನ್ಯಾಮಿತ್ಯಾದಾವಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಮೇತಾವತಾ ಸುಷುಪ್ತೇ ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನಾಭಾವಸ್ಯಾಽಽಯಾತಂ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ವಿಶೇಷವಿಜ್ಞಾನೇ ನಾನಾತ್ವಂ ತತ್ರ ಚಾವಿದ್ಯಾ ಕಾರಣಮಿತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ । ಯದಾ ತದೇತಿ ಸುಷುಪ್ತಿರ್ವಿವಕ್ಷಿತಾ । ಪ್ರವಿವಿಕ್ತತ್ವಂ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಾವಿದ್ಯಾವಿರಹಿತತ್ವಮ್ । ಸರ್ವೇಣ ಪೂರ್ಣೇನ ಪರಮಾತ್ಮನಾ ಸಹೇತ್ಯರ್ಥಃ । ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮಾ ಷಷ್ಠ್ಯೋಚ್ಯತೇ ।
ಏಕತ್ವಫಲಮಾಹ —
ತತಶ್ಚೇತಿ ।
ಉಕ್ತಮುಪಜೀವ್ಯಾಽಽಪ್ತಕಾಮವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಆಪ್ತಕಾಮತ್ವಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ಯಸ್ಮಾತ್ಸಮಸ್ತಮಿತಿ ।
ತದೇವ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿಶದಯತಿ —
ಯಸ್ಯ ಹೀತ್ಯಾದಿನಾ ।
ವಿಶೇಷಣಾಂತರಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕಿಮನ್ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸುಷುಪ್ತೇರನ್ಯತ್ರಾಽಽತ್ಮನಃ ಸಕಾಶಾದನ್ಯತ್ವೇನ ಪ್ರವಿಭಕ್ತಾ ಇವ ಕಾಮ್ಯಮಾನಾಃ ಸುಷುಪ್ತಾವಾತ್ಮೈವ ಕಾಮಾಸ್ತಸ್ಮಾದಾತ್ಮಕಾಮಮಾತ್ಮರೂಪಮಿತ್ಯೇತದ್ದೃಷ್ಟಾಂತೇನಾಽಽಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ಅವಸ್ಥಾದ್ವಯೇ ಖಲ್ವಾತ್ಮನಃ ಸಕಾಶಾದನ್ಯತ್ವೇನ ಪ್ರವಿಭಕ್ತಾ ಇವ ಕಾಮಾಃ ಕಾಮ್ಯಂತ ಇತಿ ಕಾಮಾಃ । ನ ಚೈವಂ ಸುಷುಪ್ತ್ಯವಸ್ಥಾಯಾಮಾತ್ಮನಸ್ತೇ ಭಿದ್ಯಂತೇ ಕಿಂತು ಸುಷುಪ್ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮೈವ ಕಾಮಾ ಇತ್ಯಾತ್ಮಕಾಮಸ್ತದ್ರೂಪಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮೈವೇತ್ಯತ್ರ ಹೇತುಮಾಹ —
ಅನ್ಯತ್ವೇತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಸುಷುಪ್ತೇಽವಿದ್ಯಾ ವಿದ್ಯತೇ ತಥಾಽಪಿ ನ ಸಾಽಭಿವ್ಯಕ್ತಾಽಸ್ತೀತ್ಯನರ್ಥಪರಿಹಾರೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಕಾಮಾನಾಮಾತ್ಮಾಶ್ರಯತ್ವಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತಿಕ್ಷೇಪ್ತುಂ ತೃತೀಯಂ ವಿಶೇಷಣಮ್ । ಶೋಕಮಧ್ಯಂ ಶೋಕಸ್ಯಾಂತರಂ ಪ್ರತ್ಯಗ್ಭೂತಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ತರ್ಹಿ ಶೋಕವತ್ತ್ವಂ ಪ್ರಾಪ್ತಂ ನೇತ್ಯಾಹ —
ಸರ್ವಥೇತಿ ।
ಪಕ್ಷದ್ವಯೇಽಪಿ ಶೋಕಶೂನ್ಯಮಾತ್ಮರೂಪಮ್ । ನ ಹಿ ಶೋಕೋ ಯೇನಾಽಽತ್ಮವಾಂಸ್ತಸ್ಯ ಶೋಕವತ್ತ್ವಂ ಶೋಕಸ್ಯಾಽಽತ್ಮಾಧೀನಸತ್ತಾಸ್ಫುರ್ತೇರಾತ್ಮಾತಿರೇಕೇಣಾಭಾವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥ ೨೧ ॥