ಅತ್ರ ಪಿತೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಮವತಾರಯಿತುಂ ವೃತ್ತಮನುದ್ರವತಿ —
ಪ್ರಕೃತ ಇತಿ ।
ಅವಿದ್ಯಾದಿನಿರ್ಮೋಕೇ ಹೇತುದ್ವಯಮಾಹ —
ಅಸಂಗತ್ವಾದಿತಿ ।
ಯದ್ಯಪಿ ನಾಽಽಗಂತುಕತ್ವಮವಿದ್ಯಾಯಾ ಯುಕ್ತಂ ತಥಾಽಪ್ಯಭಿವ್ಯಕ್ತಾ ಸಾಽನರ್ಥಹೇತುರಾಗಂತುಕೀತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।
ಸ್ತ್ರೀವಾಕ್ಯನಿರಸ್ಯಾಂ ಶಂಕಾಮನುವದತಿ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಕಾಮಾದಿವಿಮೋಕೇ ದರ್ಶಿತೇ ಸತೀತಿ ಯಾವತ್ ।
ಸ್ವಭಾವಸ್ಯಾಪಾಯೋ ನ ಸಂಭವತೀತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ಹೇತುಮಾಹ
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಶಂಕೋತ್ತರತ್ವೇನ ಸ್ತ್ರೀವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಮನುಕೀರ್ತಯತಿ —
ಸ್ವಯಮಿತಿ ।
ವೃತ್ತಮನೂದ್ಯೋತ್ತರಗ್ರಂಥಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಇತ್ಯೇತದಿತಿ ।
ಸ್ವಯಂಜ್ಯೋತಿಷ್ಟ್ವಸ್ಯ ಸ್ವಾಭಾವಿಕತ್ವಮೇತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ । ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಂ ಕಾಮಾದೇರಾಗಂತುಕತ್ವೋಕ್ತಿಪ್ರಸಂಗಾದಾಗತಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪ್ರಕೃತಮೇವ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅತ್ರ ಚೇತಿ ।
ಅತಿಚ್ಛಂದಾದಿವಾಕ್ಯಂ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ । ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತಃ ಸ್ವರೂಪಚೈತನ್ಯವಶಾದ್ಯಥೋಕ್ತಾತ್ಮರೂಪಸ್ಯ ಸುಷುಪ್ತೇ ಗೃಹ್ಯಮಾಣತ್ವಮುತ್ಥಿತಸ್ಯ ಪರಾಮರ್ಶಾದವಧೇಯಮ್ ।
ಕಾಮಾದಿಸಂಬಂಧವದಾತ್ಮನಸ್ತದ್ರಹಿತಮಪಿ ರೂಪಂ ಕಲ್ಪಿತಮೇವೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತೇದೇತದಿತಿ ।
ಪ್ರಕೃತಮರ್ಥಮುಕ್ತ್ವೋತ್ತರವಾಕ್ಯಸ್ಥಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಮಾಹ —
ಏತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ।
ಜನಕೋಽಪ್ಯತ್ರಾಪಿತಾ ಭವತೀತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।
ಪಿತಾಽಪ್ಯತ್ರಾಪಿತಾ ಭವತೀತ್ಯುಪಪಾದಯತಿ —
ತಸ್ಯ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥಾಽಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ಪಿತಾ ಪುತ್ರಸ್ಯಾಪಿತಾ ಭವತಿ ತದ್ವದಿತ್ಯಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ನಾಸ್ಯಾರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರತಿಪಾದಕಃ ಶಬ್ದೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತಿ ।
ತದೇವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಉಭಯೋರಿತಿ ।
ಸುಷುಪ್ತೇ ಕರ್ಮಾತಿಕ್ರಮೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —
ಅಪಹತೇತಿ ।
ಪುನರ್ಲೋಕದೇವಶಬ್ದಾವನುವಾದಾರ್ಥೌ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ತಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಸಂಬಂಧಾಭಿಧಾಯಕಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಲಕ್ಷಣಾ ಇತಿ ಶೇಷಃ । ಅಭಿಧಾಯಕತ್ವೇನ ಪ್ರಮಾಣತ್ವೇನ ಪ್ರಮೇಯತ್ವೇನ ಚೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅತ್ರ ಸ್ತೇನೋಽಸ್ತೇನೋ ಭವತೀತ್ಯಾದ
“ಬ್ರಾಹ್ಮಣ್ಯಾಂ ಕ್ಷತ್ರಿಯಾತ್ಸೂತೋ ವೈಶ್ಯಾದ್ವೈದೇಹಕಸ್ತಥಾ ।
ಶೂದ್ರಾಜ್ಜಾತಸ್ತು ಚಾಂಡಾಲಃ ಸರ್ವಧರ್ಮಬಹಿಷ್ಕೃತಃ” (ಯಾ.ಸ್ಮೃ.೧-೯೩)
ಇತಿ ಸ್ಮೃತಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —
ಚಾಂಡಾಲೋ ನಾಮೇತಿ ।
’ಜಾತೋ ನಿಷಾದಾಚ್ಛೂದ್ರಾಯಾಂ ಜಾತ್ಯಾ ಭವತಿ ಪುಲ್ಕಸಃ’ । ಇತಿ ಸ್ಮೃತೇಃ ಶೂದ್ರಾಯಾಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಜ್ಜಾತೋ ನಿಷಾದಃ ಸ ಚ ಜಾತ್ಯಾ ಶೂದ್ರಸ್ತಸ್ಮಾತ್ಕ್ಷತ್ರಿಯಾಯಾಂ ಜಾತಃ ಪುಲ್ಕಸೋ ಭವತೀತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮುಪೇತ್ಯಾಽಽಹ —
ಶೂದ್ರೇಣೈವೇತಿ ।
ಶ್ರಮಣಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ತಥಾ ಚಾಂಡಾಲವದಿತಿ ಯಾವತ್ ।
ಪರಿವ್ರಾಟ್ತಾಪಸಯೋರೇವ ಗ್ರಹಣಾತ್ತತ್ಕರ್ಮಾಯೋಗೇಽಪಿ ಸೌಷುಪ್ತಸ್ಯ ವರ್ಣಾಶ್ರಮಾಂತರಕರ್ಮಯೋಗಂ ಶಂಕಿತ್ವಾಽಽಹ —
ಸರ್ವೇಷಾಮಿತಿ ।
ಅದಿಶಬ್ದೇನ ವಯೋವಸ್ಥಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಸೌಷುಪ್ತೇ ಪುರುಷೇ ಪ್ರಕೃತೇ ಕಥಮನನ್ವಾಗತಮಿತಿ ನಪುಂಸಕಪ್ರಯೋಗಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —
ರೂಪಪರತ್ವಾದಿತಿ ।
ತತ್ಪರತ್ವೇ ಹೇತುಮನುಷಂಗಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಅಭಯಮಿತಿ ।
ಹೇತುವಾಕ್ಯಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಕಿಂ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಸ್ಮಾದತಿಚ್ಛಂದಾದಿವಾಕ್ಯೋಕ್ತಸ್ವಭಾವೋಽಯಮಾತ್ಮಾ ಸುಷುಪ್ತಿಕಾಲೇ ಹೃದಯನಿಷ್ಠಾನ್ಸರ್ವಾಂಛೋಕಾನತಿಕ್ರಾಮತಿ ತಸ್ಮಾದೇತದಾತ್ಮರೂಪಂ ಪುಣ್ಯಪಾಪಾಭ್ಯಾಮನನ್ವಾಗತಂ ಯುಕ್ತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಶೋಕಶಬ್ದಸ್ಯ ಕಾಮವಿಷಯತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —
ಇಷ್ಟೇತಿ ।
ಕಥಂ ತಸ್ಯಾಃ ಶೋಕತ್ವಾಪತ್ತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಇಷ್ಟಂ ಹೀತಿ ।
ತೇಷಾಂ ಪರ್ಯಾಯತ್ವೇಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ಕಿಮಾಯಾತಂ ತದಾಹ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅತ್ರೇತಿ ಸುಷುಪ್ತಿರುಚ್ಯತೇ । ಅತಃ ಸರ್ವಕಾಮಾತಿತೀರ್ಣತ್ವಾದಿತ್ಯುತ್ತರತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ ।
ನ ಕೇವಲಂ ಶೋಕಶಬ್ದಸ್ಯ ಕಾಮವಿಷಯತ್ವಮುಪಪನ್ನಮೇವ ಕಿಂತು ಸಂನಿಧೇರಪಿ ಸಿದ್ಧಮಿತ್ಯಾಹ —
ನ ಕಂಚನೇತಿ ।
ಶೋಕಶಬ್ದಸ್ಯ ಕಾಮವಿಷಯತ್ವೇಽಪಿ ತದತ್ಯಯಮಾತ್ರಾತ್ಕಥಂ ಕರ್ಮಾತ್ಯಯಃ ಸ್ಯದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಕಾಮಶ್ಚೇತಿ ।
ತತ್ರ ವಾಕ್ಯಶೇಷಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —
ವಕ್ಷ್ಯತಿ ಹೀತಿ ।
ಕಾಮಸ್ಯ ಕರ್ಮಹೇತುತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಹೃದಯಸ್ಯ ಶೋಕಾನತಿಕ್ರಾಮತೀತ್ಯತ್ರ ಹೃದಯಶಬ್ದಾರ್ಥಮಾಹ —
ಹೃದಯಮಿತೀತಿ ।
ಮಾಂಸಪಿಂಡವಿಶೇಷವಿಷಯಂ ಹೃದಯಪದಂ ಕಥಂ ಬುದ್ಧಿಮಾಹೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತಾತ್ಸ್ಥ್ಯಾದಿತಿ ।
ತಥಾ ಮಂಚಾಃ ಕ್ರೋಶಂತೀತಿ ಮಂಚಕ್ರೋಶನಮುಚ್ಯಮಾನಂ ಮಂಚಸ್ಥಾನ್ಪುರುಷಾನುಪಚಾರಾದಾಹ ತಥಾ ಹೃದಯಸ್ಥತ್ವಾದ್ಬುದ್ಧೇರುಪಚಾರಬುದ್ಧಿಂ ಹೃದಯಶಬ್ದೋ ದರ್ಶಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಹೃದಯಶಬ್ದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ತಸ್ಯ ಸಂಬಂಧಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಹೃದಯಸ್ಯೇತಿ ।
ತಾನತಿಕ್ರಾಂತೋ ಭವತೀತಿ ಶೇಷಃ ।
ಆತ್ಮಾಶ್ರಯಾಸ್ತೇ ನ ಬುದ್ಧಿಮಾಶ್ರಯಂತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಬುದ್ಧೀತಿ ।
ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ಕೇಚಿದಾತ್ಮಾಶ್ರಯತ್ವಂ ತೇಷಾಂ ವದಂತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಭ್ರಾಂತಿವಶಾದಿತ್ಯಾಹ —
ಆತ್ಮೇತಿ ।
ಭವತು ಕಾಮಾನಾಂ ಹೃದಯಾಶ್ರಿತತ್ವಂ ತಥಾಽಪಿ ತತ್ಸಂಬಂಧದ್ವಾರಾ ತದಾಶ್ರಯತ್ವಸಂಭವಾತ್ಕಥಮಾತ್ಮಾ ಸುಷುಪ್ತೇ ಕಾಮಾನತಿವರ್ತತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —
ಹೃದಯೇತಿ ।
ತತ್ಸಂಬಂಧಾತೀತತ್ವೇ ಶ್ರುತಿಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಹೃದಯಕರಣೇತಿ ।