భర్తృప్రపఞ్చప్రస్థానముత్థాపయతి —
యే త్వితి ।
సత్యేవ హృదయే తన్నిష్ఠానాం కామాదీనామాత్మన్యుపశ్లేషో న తన్నివృత్తావిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
హృదయవియోగేఽపీతి ।
తన్మతే శ్రుతివిరోధమాహ —
తేషామితి ।
హృదయేన కరణేనోత్పాద్యత్వాదాత్మవికారాణామపి కామాదీనాం హృదయసంబన్ధసంభావాన్నాఽఽనర్థక్యం శ్రుతీనామితి శఙ్కతే —
హృదయేతి ।
న కామాదిసంబన్ధమాత్రం హృదయస్య శ్రుత్యర్థః కిన్త్వాశ్రయాశ్రయిత్వం తచ్చ కరణత్వే న స్యాత్ । న హి చక్షురాద్యాశ్రయం రూపాదిజ్ఞానం దృష్టమితి పరిహరతి —
న హృదీతి ।
చకారాద్వచనం న సమఞ్జసమితి సంబధ్యతే ।
ప్రదీపాయత్తం ఘటజ్ఞానమితి వదన్తః కరణాయత్తమాత్మాశ్రితం కామాదితి తస్య తదాశ్రయత్వవచనమౌపచారికమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ఆత్మవిశుద్ధేశ్చేతి ।
ఇతశ్చేదం యథార్థమేవేత్యాహ —
ధ్యాయతీవేతి ।
అన్యార్థాసంభవాద్బుధ్యాశ్రయణవచనస్యేతి శేషః ।
దక్షిణేనాక్ష్ణా పశ్యతీత్యుక్తే వామేన న పశ్యతీతివత్ప్రముచ్యన్తే హృది శ్రితా ఇతి విశేషణమాశ్రిత్యాఽఽశఙ్కతే —
కామా య తి ।
ప్రకారాన్తరేణ విశేషణస్యార్థవత్త్వం దర్శయతి —
నేత్యాదినా ।
అత్రేతి ప్రకృతశ్రుత్యుక్తిః । ఆశ్రయాన్తరం బుద్ధ్యతిరిక్తమాత్మాఖ్యమ్ ।
బుద్ధ్యనాశ్రితాః కామా ఎవ న సన్తి యదపేక్షయా హృదయాశ్రయత్వవిశేషణమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
యే త్వితి ।
ప్రతిపక్షతో విషయదోషదర్శనాదితి యావత్ ।
కామానాం వర్తమానత్వనియమాభావాద్భూతభవిష్యతామపి సంభవే ఫలితమాహ —
అత ఇతి ।
హృదయానాశ్రితభూతభవిష్యత్కామసంభవేఽపి సర్వకామనివృత్తేర్వివక్షితత్వాద్వర్తమానవిశేషణమనర్థకమితి శఙ్కతే —
తథాఽపీతి ।
అతీతానాగతకామాభావః సంభవతి స్వతః సిద్ధో న తన్నివృత్తౌ యత్నోఽపేక్ష్యతే శుద్ధాత్మదిదృక్షుణా తు ముముక్షుణా వర్తమానకామనిరాసే యత్నాధిక్యమాధేయమితి జ్ఞాపయితుం వర్తమానగ్రహణమితి పరిహరతి —
న తేష్వితి ।
యది యథోక్తం వ్యాఖ్యానమనాదృత్యాఽఽత్మాశ్రయత్వమేవ కామానామాశ్రీయతే తదాఽశ్రుతం మోక్షాసంభవేనానిష్టం చ కల్పితం స్యాదిత్యాహ —
ఇతరథేతి ।
అశ్రుతత్వమసిద్ధమితి శఙ్కతే —
న కఞ్చనేతి ।
అర్థాదాశ్రయత్వం శ్రుతమేవ కామానామిత్యేతద్దూషయతి —
నేత్యాదినా ।
నిషేధో హి ప్రాప్తిమపేక్షతే న వాస్తవం కామానామాత్మధర్మత్వం ప్రాప్తిస్తు భ్రాన్త్యాఽపి సంభవతి । తస్మాదాత్మనో వస్తుతో న కామాద్యాశ్రయత్వమిత్యర్థః ।
ఇతశ్చాఽఽత్మనో న కామాద్యాశ్రయత్వమిత్యాహ —
ప్రసంగేతి ।
నన్వసంగవచనమాత్మనః సంగాభావం సాధయత్తస్య కామిత్వే న విరుధ్యతే తత్రాఽఽహ —
సంగశ్చేతి ।
కామశ్చ సంగస్తతోఽసిద్ధో హేతురత్రేతి శేషః ।
వాక్యాన్తరమాశ్రిత్యాఽఽత్మని కామాశ్రయత్వం శఙ్కిత్వా దూషయతి —
ఆత్మేత్యాదినా ।
ఇచ్ఛాదయః క్వచిదాశ్రితా గుణత్వాద్రూపాదివదిత్యనుమానాత్పరిశేషాత్కామాద్యాశ్రయత్వమాత్మనః సేత్స్యతీతి శఙ్కతే —
వైశేషికాదీతి ।
శ్రుత్యవష్టమ్భేన నిరాచష్టే —
నేత్యాదినా ।
స్వయఞ్జ్యోతిష్ట్వబాధనాచ్చ నాఽఽత్మాశ్రయత్వం కామాదీనామితి శేషః ।
తదేవ వివృణోతి —
కామాదీనామితి ।
స్థితం చానుమానాదితి శేషః । యద్యత్ర సమవేతం తత్తేన న దృశ్యతే । యథా చక్షుర్గతం కార్ష్ణ్యం తేనైవ చక్షుషా న దృశ్యతే తథా కామాదీనామాత్మసమవాయిత్వే దృశ్యత్వం న స్యాద్దృశ్యత్వబలేనైవ స్వయఞ్జ్యోతిష్ట్వం సాధితం తథా చ తద్బాధే పూర్వోక్తమనుమానమపి బాధ్యేతేత్యర్థః ।
కథం కామాదీనామాత్మదృశ్యత్వమాశ్రిత్య స్వప్నే స్వయఞ్జ్యోతిష్ట్వస్యోపదిష్టత్వం తత్రాఽఽఽహ —
ద్రష్టురితి ।
తథాఽపి తేషామాత్మాశ్రయత్వే కాఽనుపపత్తిస్తత్రాఽఽహ —
తద్బాధితమితి ।
యత్తు పరమాత్మైకదేశం జీవమాశ్రిత్య తదాశ్రితం కామాదితి తత్రాఽఽహ —
సర్వశాస్త్రేతి ।
తదేవ స్ఫుటయతి —
పరస్యేతి ।
శాస్త్రార్థజాతం నిరవయవత్వప్రత్యగేకత్వాది తస్య కథం కోపః స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
ఎతచ్చేతి ।
చతుర్థే చేద్భర్తృప్రపఞ్చమతం నిరస్తం తర్హి పునర్నిరాకరణమకిఞ్చిత్కరమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
మహతేతి ।
పరేణ సహ ప్రత్యగాత్మనో యదేకత్వం తస్య శాస్త్రార్థస్య సిద్ధ్యర్థమితి యావత్ ।
అంశత్వాదికల్పనాయామపి శాస్త్రార్థసిద్ధిమాశఙ్క్యాఽఽహ —
తత్కల్పనాయామితి ।
భర్తృప్రపఞ్చకల్పనాయా హేయత్వముపసంహరతి —
యథేత్యాదినా ॥ ౨౨ ॥