ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய:த்ருதீயம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
யத்³வை தந்ந பஶ்யதி பஶ்யந்வை தந்ந பஶ்யதி ந ஹி த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டேர்விபரிலோபோ வித்³யதே(அ)விநாஶித்வாத் । ந து தத்³த்³விதீயமஸ்தி ததோ(அ)ந்யத்³விப⁴க்தம் யத்பஶ்யேத் ॥ 23 ॥
யத்³வை ஸுஷுப்தே தத் ந பஶ்யதி, பஶ்யந்வை தத் தத்ர பஶ்யந்நேவ ந பஶ்யதி । யத் தத்ர ஸுஷுப்தே ந பஶ்யதீதி ஜாநீஷே, தத் ந ததா² க்³ருஹ்ணீயா: ; கஸ்மாத் ? பஶ்யந்வை ப⁴வதி தத்ர । நநு ஏவம் ந பஶ்யதீதி ஸுஷுப்தே ஜாநீம:, யத: ந சக்ஷுர்வா மநோ வா த³ர்ஶநே கரணம் வ்யாப்ருதமஸ்தி ; வ்யாப்ருதேஷு ஹி த³ர்ஶநஶ்ரவணாதி³ஷு, பஶ்யதீதி வ்யவஹாரோ ப⁴வதி, ஶ்ருணோதீதி வா ; ந ச வ்யாப்ருதாநி கரணாநி பஶ்யாம: ; தஸ்மாத் ந பஶ்யத்யேவ அயம் । ந ஹி ; கிம் தர்ஹி பஶ்யந்நேவ ப⁴வதி ; கத²ம் ? ந — ஹி யஸ்மாத் த்³ரஷ்டு: த்³ருஷ்டிகர்து: யா த்³ருஷ்டி:, தஸ்யா த்³ருஷ்டே: விபரிலோப: விநாஶ:, ஸ: ந வித்³யதே । யதா² அக்³நேரௌஷ்ண்யம் யாவத³க்³நிபா⁴வி, ததா² அயம் ச ஆத்மா த்³ரஷ்டா அவிநாஶீ, அத: அவிநாஶித்வாத் ஆத்மநோ த்³ருஷ்டிரபி அவிநாஶிநீ, யாவத்³த்³ரஷ்ட்ருபா⁴விநீ ஹி ஸா । நநு விப்ரதிஷித்³த⁴மித³மபி⁴தீ⁴யதே — த்³ரஷ்டு: ஸா த்³ருஷ்டி: ந விபரிலுப்யதே இதி ச ; த்³ருஷ்டிஶ்ச த்³ரஷ்ட்ரா க்ரியதே ; த்³ருஷ்டிகர்த்ருத்வாத் ஹி த்³ரஷ்டேத்யுச்யதே ; க்ரியமாணா ச த்³ரஷ்ட்ரா த்³ருஷ்டி: ந விபரிலுப்யத இதி ச அஶக்யம் வக்தும் ; நநு ந விபரிலுப்யதே இதி வசநாத் அவிநாஶிநீ ஸ்யாத் , ந, வசநஸ்ய ஜ்ஞாபகத்வாத் ; ந ஹி ந்யாயப்ராப்தோ விநாஶ: க்ருதகஸ்ய வசநஶதேநாபி வாரயிதும் ஶக்யதே, வசநஸ்ய யதா²ப்ராப்தார்த²ஜ்ஞாபகத்வாத் । நைஷ தோ³ஷ:, ஆதி³த்யாதி³ப்ரகாஶகத்வவத் த³ர்ஶநோபபத்தே: ; யதா² ஆதி³த்யாத³ய: நித்யப்ரகாஶஸ்வபா⁴வா ஏவ ஸந்த: ஸ்வாபா⁴விகேந நித்யேநைவ ப்ரகாஶேந ப்ரகாஶயந்தி ; ந ஹி அப்ரகாஶாத்மாந: ஸந்த: ப்ரகாஶம் குர்வந்த: ப்ரகாஶயந்தீத்யுச்யந்தே, கிம் தர்ஹி ஸ்வபா⁴வேநைவ நித்யேந ப்ரகாஶேந — ததா² அயமபி ஆத்மா அவிபரிலுப்தஸ்வபா⁴வயா த்³ருஷ்ட்யா நித்யயா த்³ரஷ்டேத்யுச்யதே । கௌ³ணம் தர்ஹி த்³ரஷ்ட்ருத்வம் , ந, ஏவமேவ முக்²யத்வோபபத்தே: ; யதி³ ஹி அந்யதா²பி ஆத்மநோ த்³ரஷ்ட்ருத்வம் த்³ருஷ்டம் , ததா³ அஸ்ய த்³ரஷ்ட்ருத்வஸ்ய கௌ³ணத்வம் ; ந து ஆத்மந: அந்யோ த³ர்ஶநப்ரகாரோ(அ)ஸ்தி ; தத் ஏவமேவ முக்²யம் த்³ரஷ்ட்ருத்வமுபபத்³யதே, நாந்யதா² — யதா² ஆதி³த்யாதீ³நாம் ப்ரகாஶயித்ருத்வம் நித்யேநைவ ஸ்வாபா⁴விகேந அக்ரியமாணேந ப்ரகாஶேந, ததே³வ ச ப்ரகாஶயித்ருத்வம் முக்²யம் , ப்ரகாஶயித்ருத்வாந்தராநுபபத்தே: । தஸ்மாத் ந த்³ரஷ்டு: த்³ருஷ்டி: விபரிலுப்யதே இதி ந விப்ரதிஷேத⁴க³ந்தோ⁴(அ)ப்யஸ்தி । நநு அநித்யக்ரியாகர்த்ருவிஷய ஏவ த்ருச்ப்ரத்யயாந்தஸ்ய ஶப்³த³ஸ்ய ப்ரயோகோ³ த்³ருஷ்ட: — யதா² சே²த்தா பே⁴த்தா க³ந்தேதி, ததா² த்³ரஷ்டேத்யத்ராபீதி சேத் — ந, ப்ரகாஶயிதேதி த்³ருஷ்டத்வாத் । ப⁴வது ப்ரகாஶகேஷு, அந்யதா² அஸம்ப⁴வாத் , ந த்வாத்மநீதி சேத் — ந, த்³ருஷ்ட்யவிபரிலோபஶ்ருதே: । பஶ்யாமி — ந பஶ்யாமி — இத்யநுப⁴வத³ர்ஶநாத் நேதி சேத் , ந, கரணவ்யாபாரவிஶேஷாபேக்ஷத்வாத் ; உத்³த்⁴ருதசக்ஷுஷாம் ச ஸ்வப்நே ஆத்மத்³ருஷ்டேரவிபரிலோபத³ர்ஶநாத் । தஸ்மாத் அவிபரிலுப்தஸ்வபா⁴வைவ ஆத்மநோ த்³ருஷ்டி: ; அத: தயா அவிபரிலுப்தயா த்³ருஷ்ட்யா ஸ்வயஞ்ஜ்யோதி:ஸ்வபா⁴வயா பஶ்யந்நேவ ப⁴வதி ஸுஷுப்தே ॥

யத்³வை ததி³த்யாதி³வாக்யம் சோதி³தார்தா²நுவாத³ஸ்தத்பரிஹாரஸ்து பஶ்யந்நித்யாதி³வாக்யமிதி விப⁴ஜதே —

யத்தத்ரேதி ।

ந ஹீத்யாதி³வாக்யநிரஸ்யாமாஶங்காமாஹ —

நந்விதி ।

சக்ஷுராதி³வ்யாபாராபா⁴வே(அ)பி ஸுஷுப்தே த³ர்ஶநாதி³ கிம் ந ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

வ்யாப்ருதேஷ்விதி ।

அஸ்து தர்ஹி தத்ராபி கரணவ்யாபாரோ நேத்யாஹ —

ந சேதி ।

அயமிதி ஸுஷுப்தபுருஷோக்தி: ।

ந பஶ்யத்யேவேதி நியமம் நிஷேத⁴தி   —

ந ஹீதி ।

தத்ர ஹேதும் வக்தும் ப்ரஶ்நபூர்வகம் ப்ரதிஜ்ஞாம் ப்ரஸ்தௌதி —

கிம் தர்ஹீதி ।

தத்ரா(அ)(அ)காங்க்ஷாபூர்வகம் ஹேதுவாக்யமுத்தா²ப்ய வ்யாசஷ்டே —

கத²மித்யாதி³நா ।

அவிநாஶித்வாதி³த்யேதத்³வ்யாகுர்வந்த்³ருஷ்டேர்விநாஶாபா⁴வம் ஸ்பஷ்டயதி —

யதே²த்யாதி³நா ।

த்³ரஷ்டுர்த்³ருஷ்டிர்ந நஶ்யதீத்யத்ர விரோத⁴ம் சோத³யதி —

நந்விதி ।

விப்ரதிஷேத⁴மேவ ஸாத⁴யதி —

த்³ருஷ்டிஶ்சேதி ।

கார்யஸ்யாபி வசநாத³விநாஶ: ஸ்யாதி³தி ஶங்கதே —

நந்விதி ।

தஸ்யாகாரகத்வாந்நைவமிதி பரிஹரதி —

ந வசநஸ்யேதி ।

ததே³வ ஸ்பு²டயதி —

ந ஹீதி ।

யத்க்ருதகம் தத³நித்யமிதி வ்யாப்த்யநுக்³ருஹீதாநுமாநவிரோதா⁴த்³வசோ ந கார்யநித்யத்வபோ³த⁴கமித்யர்த²: ।

கூடஸ்த²த்³ருஷ்டிரேவாத்ர த்³ரஷ்ட்ருஶப்³தா³ர்தோ² ந த்³ருஷ்டிகர்தா தந்ந விப்ரஷேதோ⁴(அ)ஸ்தீதி ஸித்³தா⁴ந்தயதி —

நைஷ தோ³ஷ இதி ।

ஆதி³த்யாதி³ப்ரகாஶகத்வவதி³த்யுக்தம் த்³ருஷ்டாந்தம் வ்யாசஷ்டே —

யதே²தி ।

த்³ருஷ்டாந்தே(அ)பி விப்ரதிபந்நம் ப்ரத்யா(அ)(அ)ஹ —

ந ஹீதி ।

த³ர்ஶநோபபத்தேரித்யுக்தம் தா³ர்ஷ்டாந்திகம் விப⁴ஜதே —

ததே²தி ।

ஆத்மநோ நித்யத்³ருஷ்டித்வே தோ³ஷமாஶங்கதே —

கௌ³ணமிதி ।

கௌ³ணஸ்ய முக்²யாபேக்ஷத்வாந்முக்²யஸ்ய சாந்யஸ்ய த்³ரஷ்ட்ருத்வஸ்யாபா⁴வாந்மைவமித்யுத்தரமாஹ —

நேத்யாதி³நா ।

தாமேவோபபத்திமுபத³ர்ஶயதி —

யதி³ ஹீத்யாதி³நா ।

அந்யதா² கூடஸ்த²த்³ருஷ்டித்வமந்தரேணேதி யாவத் । த³ர்ஶநப்ரகாரஸ்யாந்யத்வம் க்ரியாத்மத்வம் । தஸ்ய நிஷ்க்ரியத்வஶ்ருதிஸ்ம்ருதிவிரோதா⁴தி³தி ஶேஷ: ।

த்³ரஷ்ட்ருத்வாந்தராநுபபத்தௌ ப²லிதமாஹ —

ததே³வமேவேதி ।

நித்யத்³ருஷ்டித்வேநைவேத்யர்த²: ।

உக்தே(அ)ர்தே² த்³ருஷ்டாந்தமாஹ —

யதே²த்யாதி³நா ।

ததா²(அ)(அ)த்மநோ(அ)பி த்³ரஷ்ட்ருத்வம் நித்யேநைவ ஸ்வாபா⁴விகேந சைதந்யஜ்யோதிஷா ஸித்⁴யதி ததே³வ ச த்³ரஷ்ட்ருத்வம் முக்²யம் த்³ரஷ்ட்ருத்வாந்தராநுபபத்தேரிதி ஶேஷ: ।

ஆத்மநோ நித்யத்³ருஷ்டிஸ்வபா⁴வத்வே ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

த்ருஜந்தம் த்³ருஷ்ட்ருஶப்³த³மாஶ்ரித்ய ஶங்கதே —

நந்விதி ।

அத்ராப்யநித்யக்ரியாகர்த்ருவிஷயஸ்த்ருஜந்தஶப்³த³ப்ரயோக³ இதி ஶேஷ: ।

த்ருஜந்தஶப்³த³ப்ரயோக³ஸ்யாநித்யக்ரியாகர்த்ருவிஷயத்வம் வ்யபி⁴சரயந்நுத்தரமாஹ —

நேதி ।

வைஷம்யாஶங்கதே —

ப⁴வத்விதி ।

ஆதி³த்யாதி³ஷு ஸ்வாபா⁴விகப்ரகாஶேந ப்ரகாஶயித்ருத்வமஸ்து காதா³சித்கப்ரகாஶேந ப்ரகாஶயித்ருத்வஸ்ய தேஷ்வஸம்ப⁴வாந்ந த்வாத்மநி நித்யா த்³ருஷ்டிரஸ்தி தந்மாநாபா⁴வாத் । ததா² ச காதா³சித்கத்³ருஷ்ட்யைவ தஸ்ய த்³ரஷ்ட்ருதேத்யர்த²: ।

ப்ரதீசஶ்சித்³ரூபத்வஸ்ய ஶ்ரௌதத்வாத்கர்த்ருத்வம் விநா ப்ரகாஶயித்ருத்வமவிஶிஷ்டமித்யுத்தரமாஹ —

ந த்³ருஷ்டீதி ।

கூடஸ்த²த்³ருஷ்டிராத்மேத்யுக்தே ப்ரத்யக்ஷவிரோத⁴ம் ஶங்கதே —

பஶ்யாமீதி ।

த்³விவிதோ⁴(அ)நுப⁴வஸ்தஸ்ய கூடஸ்த²த்³ருஷ்டித்வமநுக்³ருஹ்ணாதி சக்ஷுராதி³வ்யாபாரபா⁴வாபேக்ஷயா பஶ்யாமி ந பஶ்யாமீதி தி⁴யோராத்மஸாக்ஷிகத்வாதி³த்யுத்தரமாஹ —

ந கரணேதி ।

ஆத்மத்³ருஷ்டேர்நித்யத்வே ஹேத்வந்தரமாஹ —

உத்³த்⁴ருதேதி ।

ஆத்மத்³ருஷ்டேர்நித்யத்வமுபஸம்ஹரதி —

தஸ்மாதி³தி ।

தந்நித்யத்வோக்திப²லமாஹ —

அத இதி ।