ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃತೃತೀಯಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ತತ್ರ ಅಸ್ಯ ಇದಂ ಶರೀರಂ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯ ಗಚ್ಛತಃ ನ ಅನ್ಯಸ್ಯ ದೇಹಾಂತರಸ್ಯೋಪಾದಾನೇ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಮಸ್ತಿ, ದೇಹೇಂದ್ರಿಯವಿಯೋಗಾತ್ ; ನ ಚ ಅನ್ಯೇ ಅಸ್ಯ ಭೃತ್ಯಸ್ಥಾನೀಯಾಃ, ಗೃಹಮಿವ ರಾಜ್ಞೇ, ಶರೀರಾಂತರಂ ಕೃತ್ವಾ ಪ್ರತೀಕ್ಷಮಾಣಾ ವಿದ್ಯಂತೇ ; ಅಥೈವಂ ಸತಿ, ಕಥಮ್ ಅಸ್ಯ ಶರೀರಾಂತರೋಪಾದಾನಮಿತಿ । ಉಚ್ಯತೇ — ಸರ್ವಂ ಹ್ಯಸ್ಯ ಜಗತ್ ಸ್ವಕರ್ಮಫಲೋಪಭೋಗಸಾಧನತ್ವಾಯ ಉಪಾತ್ತಮ್ ; ಸ್ವಕರ್ಮಫಲೋಪಭೋಗಾಯ ಚ ಅಯಂ ಪ್ರವೃತ್ತಃ ದೇಹಾದ್ದೇಹಾಂತರಂ ಪ್ರತಿಪಿತ್ಸುಃ ; ತಸ್ಮಾತ್ ಸರ್ವಮೇವ ಜಗತ್ ಸ್ವಕರ್ಮಣಾ ಪ್ರಯುಕ್ತಂ ತತ್ಕರ್ಮಫಲೋಪಭೋಗಯೋಗ್ಯಂ ಸಾಧನಂ ಕೃತ್ವಾ ಪ್ರತೀಕ್ಷತ ಏವ, ‘ಕೃತಂ ಲೋಕಂ ಪುರುಷೋಽಭಿಜಾಯತೇ’ (ಶತ. ಬ್ರಾ. ೬ । ೨ । ೨ । ೨೭) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ — ಯಥಾ ಸ್ವಪ್ನಾತ್ ಜಾಗರಿತಂ ಪ್ರತಿಪಿತ್ಸೋಃ । ತತ್ಕಥಮಿತಿ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ದೃಷ್ಟಾಂತ ಉಚ್ಯತೇ —

ತದ್ಯಥಾ ರಾಜಾನಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯವ್ಯಾವರ್ತ್ಯಾಮಾಶಂಕಾಮಾಹ —

ತತ್ರೇತಿ ।

ಮುಮೂರ್ಷಾವಸ್ಥಾ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅಥಾಸ್ಯ ಸ್ವಯಮಸಾಮರ್ಥ್ಯೇಽಪಿ ಶರೀರಾಂತರಕರ್ತಾರೋಽನ್ಯೇ ಭವಿಷ್ಯಂತಿ ಯಥಾ ರಾಜ್ಞೋ ಭೃತ್ಯಾ ಗೃಹನಿರ್ಮಾತಾರಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —

ನ ಚೇತಿ ।

ಸ್ವಯಮಸಾಮರ್ಥ್ಯಮನ್ಯೇಷಾಂ ಚಾಸತ್ತ್ವಮಿತಿ ಸ್ಥಿತೇ ಫಲಿತಮಾಹ —

ಅಥೇತಿ ।

ತದ್ಯಥೇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಂ ದರ್ಶಯನ್ನುತ್ತರಮಾಹ —

ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।

ಭವತ್ವಜ್ಞಸ್ಯ ಸ್ವಕರ್ಮಫಲೋಪಭೋಗೇ ಸಾಧನತ್ವಸಿದ್ಧ್ಯರ್ಥಂ ಸರ್ವಂ ಜಗದುಪಾತ್ತಂ ತಥಾಽಪಿ ದೇಹಾದ್ದೇಹಾಂತರಂ ಪ್ರತಿಪಿತ್ಸಮಾನಸ್ಯ ಕಿಮಾಯಾತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಸ್ವಕರ್ಮೇತಿ ।

ಸ್ವಕರ್ಮಣೇತ್ಯತ್ರ ಸ್ವಶಬ್ದಸ್ತತ್ಕರ್ಮಫಲೋಪಭೋಗಯೋಗ್ಯಮಿತ್ಯತ್ರ ತಚ್ಛಬ್ದಶ್ಚ ಪ್ರಕೃತಭೋಕ್ತೃವಿಷಯೌ । ತತ್ರ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —

ಕೃತಮಿತಿ ।

ಪುರುಷೋ ಹಿ ತ್ಯಕ್ತವರ್ತಮಾನದೇಹೋ ಭೂತಪಂಚಕಾದಿನಾ ನಿರ್ಮಿತಮೇವ ದೇಹಾಂತರಮಭಿವ್ಯಾಪ್ಯ ಜಾಯತ ಇತಿ ಶ್ರುತೇರರ್ಥಃ ।

ಉಕ್ತಮೇವಾರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —

ಯಥೇತಿ ।

ಸ್ವಪ್ನಸ್ಥಾನಾಜ್ಜಾಗರಿತಸ್ಥಾನಂ ಪ್ರತಿಪತ್ತುಮಿಚ್ಛತಃ ಶರೀರಂ ಪೂರ್ವಮೇವ ಕೃತಂ ನಾಪೂರ್ವಂ ಕ್ರಿಯತೇ ತಥಾ ದೇಹಾದ್ದೇಹಾಂತರಂ ಪ್ರತಿಪಿತ್ಸಮಾನಸ್ಯ ಪಂಚಭೂತಾದಿನಾ ಕೃತಮೇವ ದೇಹಾಂತರಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।