బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
చతుర్థోఽధ్యాయఃచతుర్థం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
తద్యథా తృణజలాయుకా తృణస్యాన్తం గత్వాన్యమాక్రమమాక్రమ్యాత్మానముపసం హరత్యేవమేవాయమాత్మేదం శరీరం నిహత్యావిద్యాం గమయిత్వాన్యమాక్రమమాక్రమ్యాత్మానముపసం హరతి ॥ ౩ ॥
తత్ తత్ర దేహాన్తరసఞ్చారే ఇదం నిదర్శనమ్ — యథా యేన ప్రకారేణ తృణజలాయుకా తృణజలూకా తృణస్య అన్తమ్ అవసానమ్ , గత్వా ప్రాప్య, అన్యం తృణాన్తరమ్ , ఆక్రమమ్ — ఆక్రమ్యత ఇత్యాక్రమః — తమాక్రమమ్ , ఆక్రమ్య ఆశ్రిత్య, ఆత్మానమ్ ఆత్మనః పూర్వావయవమ్ ఉపసంహరతి అన్త్యావయవస్థానే ; ఎవమేవ అయమాత్మా యః ప్రకృతః సంసారీ ఇదం శరీరం పూర్వోపాత్తమ్ , నిహత్య స్వప్నం ప్రతిపిత్సురివ పాతయిత్వా అవిద్యాం గమయిత్వా అచేతనం కృత్వా స్వాత్మోపసంహారేణ, అన్యమ్ ఆక్రమమ్ తృణాన్తరమివ తృణజలూకా శరీరాన్తరమ్ , గృహీత్వా ప్రసారితయా వాసనయా, ఆత్మానముపసంహరతి, తత్ర ఆత్మభావమారభతే — యథా స్వప్నే దేహాన్తరస్థ ఎవ శరీరారమ్భదేశే — ఆరభ్యమాణే దేహే జఙ్గమే స్థావరే వా । తత్ర చ కర్మవశాత్ కరణాని లబ్ధవృత్తీని సంహన్యన్తే ; బాహ్యం చ కుశమృత్తికాస్థానీయం శరీరమారభ్యతే ; తత్ర చ కరణవ్యూహమపేక్ష్య వాగాద్యనుగ్రహాయ అగ్న్యాదిదేవతాః సంశ్రయన్తే । ఎష దేహాన్తరారమ్భవిధిః ॥

ఉపసంహారస్య స్వరూపమాహ —

తత్రేతి ।

సప్తమ్యర్థం వివృణోతి —

ఆరభ్యమాణ ఇతి ।

ఆరబ్ధే దేహాన్తరే సూక్ష్మదేహస్యాభివ్యక్తిమాహ —

తత్ర చేతి ।

కర్మగ్రహణం విద్యాపూర్వప్రజ్ఞయోరుపలక్షణమ్ ।

నను లిఙ్గదేహబలాదేవార్థక్రియాసిద్ధౌ కృతం స్థూలశరీరేణేత్యాశఙ్క్య తద్వ్యతిరేకేణేతరస్యార్థక్రియాకారిత్వం నాస్తీతి మత్వాఽఽహ —

బాహ్యం చేతి ।

ఆరబ్ధే దేహద్వయే కరణేషు దేవతానామనుగ్రాహకత్వేనావస్థానం దర్శయతి —

తత్రేతి ।

స్థూలో దేహః సప్తమ్యర్థః । కరణవ్యూహస్తేషామభివ్యక్తిః ॥ ౩ ॥