తృణజలాయుకావాక్యమవతారయితుం వృత్తమనూద్య వాదివివాదాన్దర్శయన్నాదౌ దిగమ్బరమతమాహ —

ఎవమిత్యాదినా ।

దేవతావాదిమతమాహ —

అథవేతి ।

దేవతా యేన శరీరేణ విశిష్టం జీవం పరలోకం నయతి తదాతివాహికం శరీరాన్తరం తేనేతి యావత్ ।

సాఙ్ఖ్యాదిమతమాహ —

కిఞ్చేతి ।

సిద్ధాన్తం సూచయతి —

ఆహోస్విదితి ।

వైశేషికాదిపక్షమాహ —

కిఞ్చేతి ।

న్యూనత్వనివృత్త్యర్థమాహ —

కింవా కల్పాన్తరమితి ।

తత్ర సిద్ధాన్తస్య ప్రామాణికత్వేనోపాదేయత్వం వదన్కల్పనాన్తరాణామప్రామాణికత్వేన త్యాజ్యత్వమభిప్రేత్యాఽఽహ —

ఉచ్యత ఇతి ।

తేషాం సర్వాత్మకత్వే హేత్వన్తరమాహ —

సర్వాత్మకేతి ।

కథం తర్హి కరణానాం పరిచ్ఛిన్నత్వధీరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

తేషామితి ।

ఆధిదైవికేన రూపేణాపరిచ్ఛిన్నానామపి కరణానామాధ్యాత్మికాదిరూపేణ పరిచ్ఛిన్నతేతి స్థితే ఫలితమాహ —

అత ఇతి ।

తద్వశాదుదాహృతశ్రుతివశాదిత్యేతత్ । స్వభావతో దేవతాస్వరూపానుసారేణేతి యావత్ । కర్మజ్ఞానవాసనానురూపేణేత్యత్ర భోక్తురితి శేషః । ఉభయత్ర సంబన్ధార్థం ప్రాణానామితి ద్విరుక్తమ్ ।

తేషాం వృత్తిసంకోచాదౌ ప్రమాణమాహ —

తథా చేతి ।

పరిచ్ఛిన్నాపరిచ్ఛిన్నప్రాణోపాసనే గుణదోషసంకీర్తనమపి ప్రాణసంకోచవికాసయోః సూచకమిత్యాహ —

తథా చేదమితి ।

ఆధిదైవికేన రూపేణ సర్వగతానామపి కరణానామాధ్యాత్మికాధిభౌతికరూపేణ పరిచ్ఛిన్నత్వాత్తత్పరివృతస్య గమనం సిద్ధ్యతీతి సిద్ధాన్తో దర్శితః ।

ఇదానీం తృణజలాయుకాదృష్టాన్తాద్దేహాన్తరం గృహీత్వా పూర్వదేహం ముఞ్చత్యాత్మేతి స్థూలదేహవిశిష్టసైవ పరలోకగమనమితి పౌరాణికప్రక్రియాం ప్రత్యాఖ్యాతుం దృష్టాన్తవాక్యస్య తాత్పర్యమాహ —

తత్రేత్యాదినా ।

దేహనిర్గమనాత్ప్రాగవస్థా సప్తమ్యర్థః । తదైవ యథోక్తా వాసనా హృదయస్థా విద్యాకర్మనిమిత్తం భావిదేహం స్పృశతి జీవోఽపి తత్రాభిమానం కరోతి పునశ్చ పూర్వదేహం త్యజతి యథా స్వప్నే దేవోఽహమిత్యభిమన్యమానో దేహాన్తరస్థ ఎవ భవతి తథోత్క్రాన్తావపి । తస్మాన్న పూర్వదేహవిశిష్టస్యైవ పరలోకగమనమిత్యర్థః । స్వాత్మోపసంహారో దేహే పూర్వస్మిన్నాత్మాభిమానత్యాగః । ప్రసారితయా వాసనయా శరీరాన్తరం గృహీత్వేతి సంబన్ధః ।