ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ஸ வா அயமாத்மா ப்³ரஹ்ம விஜ்ஞாநமயோ மநோமய: ப்ராணமயஶ்சக்ஷுர்மய: ஶ்ரோத்ரமய: ப்ருதி²வீமய ஆபோமயோ வாயுமய ஆகாஶமயஸ்தேஜோமயோ(அ)தேஜோமய: காமமயோ(அ)காமமய: க்ரோத⁴மயோ(அ)க்ரோத⁴மயோ த⁴ர்மமயோ(அ)த⁴ர்மமய: ஸர்வமயஸ்தத்³யதே³ததி³த³ம்மயோ(அ)தோ³மய இதி யதா²காரீ யதா²சாரீ ததா² ப⁴வதி ஸாது⁴காரீ ஸாது⁴ர்ப⁴வதி பாபகாரீ பாபோ ப⁴வதி புண்ய: புண்யேந கர்மணா ப⁴வதி பாப: பாபேந । அதோ² க²ல்வாஹு: காமமய ஏவாயம் புருஷ இதி ஸ யதா²காமோ ப⁴வதி தத்க்ரதுர்ப⁴வதி யத்க்ரதுர்ப⁴வதி தத்கர்ம குருதே யத்கர்ம குருதே தத³பி⁴ஸம்பத்³யதே ॥ 5 ॥
ஸ: வை அயம் ய: ஏவம் ஸம்ஸரதி ஆத்மா — ப்³ரஹ்மைவ பர ஏவ, ய: அஶநாயாத்³யதீத: ; விஜ்ஞாநமய: — விஜ்ஞாநம் பு³த்³தி⁴:, தேந உபலக்ஷ்யமாண:, தந்மய: ; ‘கதம ஆத்மேதி யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இதி ஹி உக்தம் ; விஜ்ஞாநமய: விஜ்ஞாநப்ராய:, யஸ்மாத் தத்³த⁴ர்மத்வமஸ்ய விபா⁴வ்யதே — ‘த்⁴யாயதீவ லேலாயதீவ’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இதி ; ததா² மநோமய: மந:ஸந்நிகர்ஷாந்மநோமய: ; ததா² ப்ராணமய:, ப்ராண: பஞ்சவ்ருத்தி: தந்மய:, யேந சேதந: சலதீவ லக்ஷ்யதே ; ததா² சக்ஷுர்மய: ரூபத³ர்ஶநகாலே ; ஏவம் ஶ்ரோத்ரமய: ஶப்³த³ஶ்ரவணகாலே । ஏவம் தஸ்ய தஸ்ய இந்த்³ரியஸ்ய வ்யாபாரோத்³ப⁴வே தத்தந்மயோ ப⁴வதி । ஏவம் பு³த்³தி⁴ப்ராணத்³வாரேண சக்ஷுராதி³கரணமய: ஸந் ஶரீராரம்ப⁴கப்ருதி²வ்யாதி³பூ⁴தமயோ ப⁴வதி ; தத்ர பார்தி²வஶரீராரம்பே⁴ ப்ருதி²வீமயோ ப⁴வதி ; ததா² வருணாதி³லோகேஷு ஆப்யஶரீராரம்பே⁴ ஆபோமயோ ப⁴வதி ; ததா² வாயவ்யஶரீராரம்பே⁴ வாயுமயோ ப⁴வதி ; ததா² ஆகாஶஶரீராரம்பே⁴ ஆகாஶமயோ ப⁴வதி ; ஏவம் ஏதாநி தைஜஸாநி தே³வஶரீராணி ; தேஷ்வாரப்⁴யமாணேஷு தந்மய: தேஜோமயோ ப⁴வதி । அதோ வ்யதிரிக்தாநி பஶ்வாதி³ஶரீராணி நரகப்ரேதாதி³ஶரீராணி ச அதேஜோமயாநி ; தாந்யபேக்ஷ்ய ஆஹ — அதேஜோமய இதி । ஏவம் கார்யகரணஸங்கா⁴தமய: ஸந் ஆத்மா ப்ராப்தவ்யம் வஸ்த்வந்தரம் பஶ்யந் — இத³ம் மயா ப்ராப்தம் , அதோ³ மயா ப்ராப்தவ்யம் — இத்யேவம் விபரீதப்ரத்யய: தத³பி⁴லாஷ: காமமயோ ப⁴வதி । தஸ்மிந்காமே தோ³ஷம் பஶ்யத: தத்³விஷயாபி⁴லாஷப்ரஶமே சித்தம் ப்ரஸந்நம் அகலுஷம் ஶாந்தம் ப⁴வதி, தந்மய: அகாமமய: । ஏவம் தஸ்மிந்விஹதே காமே கேநசித் , ஸகாம: க்ரோத⁴த்வேந பரிணமதே, தேந தந்மயோ ப⁴வந் க்ரோத⁴மய: । ஸ க்ரோத⁴: கேநசிது³பாயேந நிவர்திதோ யதா³ ப⁴வதி, ததா³ ப்ரஸந்நம் அநாகுலம் சித்தம் ஸத் அக்ரோத⁴ உச்யதே, தேந தந்மய: । ஏவம் காமக்ரோதா⁴ப்⁴யாம் அகாமக்ரோதா⁴ப்⁴யாம் ச தந்மயோ பூ⁴த்வா, த⁴ர்மமய: அத⁴ர்மமயஶ்ச ப⁴வதி ; ந ஹி காமக்ரோதா⁴தி³பி⁴ர்விநா த⁴ர்மாதி³ப்ரவ்ருத்திருபபத்³யதே, ‘யத்³யத்³தி⁴ குருதே கர்ம தத்தத்காமஸ்ய சேஷ்டிதம்’ (மநு. 2 । 4) இதி ஸ்மரணாத் । த⁴ர்மமய: அத⁴ர்மமயஶ்ச பூ⁴த்வா ஸர்வமயோ ப⁴வதி — ஸமஸ்தம் த⁴ர்மாத⁴ர்மயோ: கார்யம் , யாவத்கிஞ்சித்³வ்யாக்ருதம் , தத்ஸர்வம் த⁴ர்மாத⁴ர்மயோ: ப²லம் , தத் ப்ரதிபத்³யமாந: தந்மயோ ப⁴வதி । கிம் ப³ஹுநா, ததே³தத் ஸித்³த⁴மஸ்ய — யத் அயம் இத³ம்மய: க்³ருஹ்யமாணவிஷயாதி³மய:, தஸ்மாத் அயம் அதோ³மய: ; அத³ இதி பரோக்ஷம் கார்யேண க்³ருஹ்யமாணேந நிர்தி³ஶ்யதே ; அநந்தா ஹி அந்த:கரணே பா⁴வநாவிஶேஷா: ; நைவ தே விஶேஷதோ நிர்தே³ஷ்டும் ஶக்யந்தே ; தஸ்மிந்தஸ்மிந் க்ஷணே கார்யதோ(அ)வக³ம்யந்தே — இத³மஸ்ய ஹ்ருதி³ வர்ததே, அத³: அஸ்யேதி ; தேந க்³ருஹ்யமாணகார்யேண இத³ம்மயதயா நிர்தி³ஶ்யதே பரோக்ஷ: அந்த:ஸ்தோ² வ்யவஹார: — அயமிதா³நீமதோ³மய இதி । ஸங்க்ஷேபதஸ்து யதா² கர்தும் யதா² வா சரிதும் ஶீலமஸ்ய ஸோ(அ)யம் யதா²காரீ யதா²சாரீ, ஸ: ததா² ப⁴வதி ; கரணம் நாம நியதா க்ரியா விதி⁴ப்ரதிஷேதா⁴தி³க³ம்யா, சரணம் நாம அநியதமிதி விஶேஷ: । ஸாது⁴காரீ ஸாது⁴ர்ப⁴வதீதி யதா²காரீத்யஸ்ய விஶேஷணம் ; பாபகாரீ பாபோ ப⁴வதீதி ச யதா²சாரீத்யஸ்ய । தாச்சீ²ல்யப்ரத்யயோபாதா³நாத் அத்யந்ததாத்பர்யதைவ தந்மயத்வம் , ந து தத்கர்மமாத்ரேண — இத்யாஶங்க்யாஹ — புண்ய: புண்யேந கர்மணா ப⁴வதி பாப: பாபேநேதி ; புண்யபாபகர்மமாத்ரேணைவ தந்மயதா ஸ்யாத் , ந து தாச்சீ²ல்யமபேக்ஷதே ; தாச்சீ²ல்யே து தந்மயத்வாதிஶய இத்யயம் விஶேஷ: । தத்ர காமக்ரோதா⁴தி³பூர்வகபுண்யாபுண்யகாரிதா ஸர்வமயத்வே ஹேது:, ஸம்ஸாரஸ்ய காரணம் , தே³ஹாத் தே³ஹாந்தரஸஞ்சாரஸ்ய ச ; ஏதத்ப்ரயுக்தோ ஹி அந்யத³ந்யத்³தே³ஹாந்தரமுபாத³த்தே ; தஸ்மாத் புண்யாபுண்யே ஸம்ஸாரஸ்ய காரணம் ; ஏதத்³விஷயௌ ஹி விதி⁴ப்ரதிஷேதௌ⁴ ; அத்ர ஶாஸ்த்ரஸ்ய ஸாப²ல்யமிதி ॥

ஸ வா அயமாத்மா ப்³ரஹ்மேதி பா⁴க³ம் வ்யாகுர்வந்நாத்மநோ ப்³ரஹ்மைக்யம் வாஸ்தவம் வ்ருத்தம் த³ர்ஶயதி —

ஸ வா இதி ।

யஸ்யைவாவாஸ்தவம் ரூபமுபந்யஸ்யதி —

விஜ்ஞாநமய இத்யாதி³நா ।

ஜ்யோதிர்ப்³ராஹ்மணே(அ)பி வ்யாக்²யாதம் விஜ்ஞாநமயத்வமித்யாஹ —

கதம இதி ।

கஸ்மிந்நர்தே² மயட் ப்ரயுஜ்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

விஜ்ஞாநேதி ।

உக்தே மயட³ர்தே² ஹேதுமாஹ —

யஸ்மாதி³தி ।

பு³த்³த்⁴யைக்யாத்⁴யாஸாத்தத்³த⁴ர்மஸ்ய கர்த்ருத்வாதே³ராத்மநி ப்ரதீதிரித்யத்ர மாநமாஹ —

த்⁴யாயதீவேதி ।

மந:ஸம்நிகர்ஷாத்தேந த்³ரஷ்டவ்யதயா ஸம்ப³ந்தா⁴தி³தி யாவத் ।

சக்ஷுர்மயத்வாதே³ருபலக்ஷணத்வமங்கீ³க்ருத்யா(அ)(அ)ஹ —

ஏவமிதி ।

உக்தமநூத்³ய ஸாமாந்யேந பூ⁴தமயத்வமாஹ —

ஏவம் பு³த்³தீ⁴தி ।

பூ⁴தமயத்வே ஸத்யவாந்தரவிஶேஷமாஹ —

தத்ரேத்யாதி³நா ।

ந சா(அ)(அ)காஶபரமாண்வபா⁴வாதா³காஶஸ்ய ஶரீராநாரம்ப⁴கத்வம் ஶ்ருதிவிருத்³தா⁴ரம்ப⁴ப்ரக்ரியாநப்⁴யுபக³மாதி³த்யபி⁴ப்ரேத்யா(அ)(அ)ஹ —

ததா²(அ)(அ)காஶேதி ।

கத²ம் புநர்த⁴ர்மாதி³மயத்வே காமாதி³மயத்வமுபயுஜ்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ந ஹீதி ।

கத²ம் த⁴ர்மாதி³மயத்வம் ஸர்வமயத்வே காரணமித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ஸமஸ்தமிதி ।

தத்³யதே³ததி³த்யாதே³ரர்த²மாஹ —

கிம் ப³ஹுநேதி ।

விஷய: ஶப்³தா³தி³ஸ்ததோ(அ)ந்யத³பி ப்ரத்யக்ஷதோ அவக³திப்ரகாரமபி⁴நயதி —

இத³மஸ்யேதி ।

இத³ம்மயத்வமதோ³மயத்வம் சோபஸம்ஹரதி —

தேநேத்யாதி³நா ।

பரோக்ஷத்வம் வ்யாகரோதி —

அந்த:ஸ்த² இதி ।

வ்யவஹிதவிஷயவ்யவஹாரவாநிதி யாவத் । இதா³நீமித்யஸ்மாது³பரிஷ்டாத³பி தேநேதி ஸம்ப³த்⁴யதே । பரோக்ஷத்வாவஸ்தே²தா³நீமித்யுக்தா । த்ருதீயயா ச ப்ரக்ருதோ வ்யவஹாரே நிர்தி³ஶ்யதே । இதிஶப்³த³: ஸர்வமயத்வோபஸம்ஹாரார்த²: ।

விஜ்ஞாநமயாதி³வாக்யார்த²ம் ஸம்க்ஷிபதி —

ஸம்க்ஷேபதஸ்த்விதி ।

கரணசரணயோரைக்யேந பௌநருக்த்யமாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

கரணம் நாமேதி ।

ஆதி³ஶப்³த³: ஶிஷ்டாசாரஸம்க்³ரஹார்த²: ।

வாக்யாந்தரம் ஶங்கோத்தரத்வேநோத்தா²ப்ய வ்யாசஷ்டே —

தாச்சீ²ல்யேத்யாதி³நா ।

குத்ர தர்ஹி தாச்சீ²ல்யமுபயுஜ்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

தாச்சீ²ல்யே த்விதி ।

பூர்வபக்ஷமுபஸம்ஹரதி —

தத்ரேத்யாதி³நா ।

கர்மண: ஸம்ஸாரகாரணத்வமுபஸம்ஹரதி —

ஏதத்ப்ரயுக்தோ ஹீதி ।

ஸம்ஸாரப்ரயோஜகே கர்மணி ப்ரமாணமாஹ —

ஏதத்³விஷயௌ ஹீதி ।

கத²ம் யதோ²க்தகர்மவிஷயத்வம் விதி⁴நிஷேத⁴யோரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

அத்ரேதி ।

இதிஶப்³த³: பூர்வபக்ஷஸமாப்த்யர்த²: ।