ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ததே³ஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி । ததே³வ ஸக்த: ஸஹ கர்மணைதி லிங்க³ம் மநோ யத்ர நிஷக்தமஸ்ய । ப்ராப்யாந்தம் கர்மணஸ்தஸ்ய யத்கிஞ்சேஹ கரோத்யயம் । தஸ்மால்லோகாத்புநரைத்யஸ்மை லோகாய கர்மண இதி நு காமயமாநோ(அ)தா²காமயமாநோ யோ(அ)காமோ நிஷ்காம ஆப்தகாம ஆத்மகாமோ ந தஸ்ய ப்ராணா உத்க்ராமந்தி ப்³ரஹ்மைவ ஸந்ப்³ரஹ்மாப்யேதி ॥ 6 ॥
தத் தஸ்மிந்நர்தே² ஏஷ ஶ்லோக: மந்த்ரோ(அ)பி ப⁴வதி । ததே³வ ஏதி ததே³வ க³ச்ச²தி, ஸக்த ஆஸக்த: தத்ர உத்³பூ⁴தாபி⁴லாஷ: ஸந்நித்யர்த²: ; கத²மேதி ? ஸஹ கர்மணா — யத் கர்மப²லாஸக்த: ஸந் அகரோத் , தேந கர்மணா ஸஹைவ தத் ஏதி தத்ப²லமேதி ; கிம் தத் ? லிங்க³ம் மந: — மந:ப்ரதா⁴நத்வால்லிங்க³ஸ்ய மநோ லிங்க³மித்யுச்யதே ; அத²வா லிங்க்³யதே அவக³ம்யதே — அவக³ச்ச²தி — யேந, தத் லிங்க³ம் , தத் மந: — யத்ர யஸ்மிந் நிஷக்தம் நிஶ்சயேந ஸக்தம் உத்³பூ⁴தாபி⁴லாஷம் அஸ்ய ஸம்ஸாரிண: ; தத³பி⁴லாஷோ ஹி தத்கர்ம க்ருதவாந் ; தஸ்மாத்தந்மநோ(அ)பி⁴ஷங்க³வஶாதே³வ அஸ்ய தேந கர்மணா தத்ப²லப்ராப்தி: । தேந ஏதத்ஸித்³த⁴ம் ப⁴வதி, காமோ மூலம் ஸம்ஸாரஸ்யேதி । அத: உச்சி²ந்நகாமஸ்ய வித்³யமாநாந்யபி கர்மாணி ப்³ரஹ்மவித³: வந்த்⁴யாப்ரஸவாநி ப⁴வந்தி, ‘பர்யாப்தகாமஸ்ய க்ருதாத்மநஶ்ச இஹைவ ஸர்வே ப்ரவிலீயந்தி காமா:’ (மு. உ. 3 । 2 । 2) இதி ஶ்ருதே: । கிஞ்ச ப்ராப்யாந்தம் கர்மண: — ப்ராப்ய பு⁴க்த்வா அந்தம் அவஸாநம் யாவத் , கர்மண: ப²லபரிஸமாப்திம் க்ருத்வேத்யர்த²: ; கஸ்ய கர்மணோ(அ)ந்தம் ப்ராப்யேத்யுச்யதே — தஸ்ய, யத்கிஞ்ச கர்ம இஹ அஸ்மிந் லோகே கரோதி நிர்வர்தயதி அயம் , தஸ்ய கர்மண: ப²லம் பு⁴க்த்வா அந்தம் ப்ராப்ய, தஸ்மாத் லோகாத் புந: ஐதி ஆக³ச்ச²தி, அஸ்மை லோகாய கர்மணே — அயம் ஹி லோக: கர்மப்ரதா⁴ந:, தேநாஹ ‘கர்மணே’ இதி — புந: கர்மகரணாய ; புந: கர்ம க்ருத்வா ப²லாஸங்க³வஶாத் புநரமும் லோகம் யாதி — இத்யேவம் । இதி நு ஏவம் நு, காமயமாந: ஸம்ஸரதி । யஸ்மாத் காமயமாந ஏவ ஏவம் ஸம்ஸரதி, அத² தஸ்மாத் , அகாமயமாநோ ந க்வசித்ஸம்ஸரதி । ப²லாஸக்தஸ்ய ஹி க³திருக்தா ; அகாமஸ்ய ஹி க்ரியாநுபபத்தே: அகாமயமாநோ முச்யத ஏவ । கத²ம் புந: அகாமயமாநோ ப⁴வதி ? ய: அகாமோ ப⁴வதி, அஸௌ அகாமயமாந: । கத²மகாமதேத்யுச்யதே — யோ நிஷ்காம: யஸ்மாந்நிர்க³தா: காமா: ஸோ(அ)யம் நிஷ்காம: । கத²ம் காமா நிர்க³ச்ச²ந்தி ? ய ஆப்தகாம: ப⁴வதி ஆப்தா: காமா யேந ஸ ஆப்தகாம: । கத²மாப்யந்தே காமா: ? ஆத்மகாமத்வேந, யஸ்ய ஆத்மைவ நாந்ய: காமயிதவ்யோ வஸ்த்வந்தரபூ⁴த: பதா³ர்தோ² ப⁴வதி ; ஆத்மைவ அநந்தரோ(அ)பா³ஹ்ய: க்ருத்ஸ்ந: ப்ரஜ்ஞாநக⁴ந ஏகரஸ: நோர்த்⁴வம் ந திர்யக் நாத⁴: ஆத்மநோ(அ)ந்யத் காமயிதவ்யம் வஸ்வந்தரம் — யஸ்ய ஸர்வமாத்மைவாபூ⁴த்தத்கேந கம் பஶ்யேத் , ஶ்ருணுயாத் , மந்வீத, விஜாநீயாத்³வா — ஏவம் விஜாநந்கம் காமயேத । ஜ்ஞாயமாநோ ஹ்யந்யத்வேந பதா³ர்த²: காமயிதவ்யோ ப⁴வதி ; ந சாஸாவந்ய: ப்³ரஹ்மவித³ ஆப்தகாமஸ்யாஸ்தி । ய ஏவாத்மகாமதயா ஆப்தகாம:, ஸ நிஷ்காம: அகாம: அகாமயமாநஶ்சேதி முச்யதே । ந ஹி யஸ்ய ஆத்மைவ ஸர்வம் ப⁴வதி, தஸ்ய அநாத்மா காமயிதவ்யோ(அ)ஸ்தி । அநாத்மா சாந்ய: காமயிதவ்ய:, ஸர்வம் ச ஆத்மைவாபூ⁴தி³தி விப்ரதிஷித்³த⁴ம் । ஸர்வாத்மத³ர்ஶிந: காமயிதவ்யாபா⁴வாத்கர்மாநுபபத்தி: । யே து ப்ரத்யவாயபரிஹாரார்த²ம் கர்ம கல்பயந்தி ப்³ரஹ்மவிதோ³(அ)பி, தேஷாம் ந ஆத்மைவ ஸர்வம் ப⁴வதி, ப்ரத்யவாயஸ்ய ஜிஹாஸிதவ்யஸ்ய ஆத்மநோ(அ)ந்யஸ்ய அபி⁴ப்ரேதத்வாத் । யேந ச அஶநாயாத்³யதீத: நித்யம் ப்ரத்யவாயாஸம்ப³த்³த⁴: விதி³த ஆத்மா, தம் வயம் ப்³ரஹ்மவித³ம் ப்³ரூம: ; நித்யமேவ அஶநாயாத்³யதீதமாத்மாநம் பஶ்யதி ; யஸ்மாச்ச ஜிஹாஸிதவ்யமந்யம் உபாதே³யம் வா யோ ந பஶ்யதி, தஸ்ய கர்ம ந ஶக்யத ஏவ ஸம்ப³ந்து⁴ம் । யஸ்து அப்³ரஹ்மவித் , தஸ்ய ப⁴வத்யேவ ப்ரத்யவாயபரிஹாரார்த²ம் கர்மேதி ந விரோத⁴: । அத: காமாபா⁴வாத் அகாமயமாநோ ந ஜாயதே, முச்யத ஏவ ॥

தத்ரேதி க³ந்தவ்யப²லபராமர்ஶ: । ததே³வ க³ந்தவ்யம் ப²லம் விஶேஷதோ ஜ்ஞாதும் ப்ருச்ச²தி —

கிம் ததி³தி ।

ப்ரதீகமாதா³ய வ்யாசஷ்டே —

லிங்க³மிதி ।

யோ(அ)வக³ச்ச²தி ஸ ப்ரமாத்ராதி³ஸாக்ஷீ யேந ஸாக்ஷ்யேண மநஸா(அ)வக³ம்யதே தந்மநோ லிங்க³மிதி பக்ஷாந்தரமாஹ —

அத²வேதி ।

யஸ்மிந்நிஶ்சயேந ஸம்ஸாரிணோ மந: ஸக்தம் தத்ப²லப்ராப்திஸ்தஸ்யேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

ததே³வோபபாத³யதி —

தத³பி⁴லாஷோ ஹீதி ।

பூர்வார்தா⁴ர்த²முபஸம்ஹரதி —

தேநேதி ।

காமஸ்ய ஸம்ஸாரமூலத்வே ஸத்யர்த²ஸித்³த⁴மர்த²மாஹ —

அத இதி ।

வந்த்⁴யப்ரஸவத்வம் நிஷ்ப²லத்வம் । பர்யாப்தகாமஸ்ய ப்ராப்தபரமபுருஷார்த²ஸ்யேதி யாவத் । க்ருதாத்மந: ஶுத்³த⁴பு³த்³தே⁴ர்விதி³தஸதத்த்வஸ்யேத்யர்த²: । இஹேதி ஜீவத³வஸ்தோ²க்தி: ।

காமப்ரதா⁴ந: ஸம்ஸரதி சேத்கர்மப²லபோ⁴கா³நந்தரம் காமாபா⁴வாந்முக்தி: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

கிஞ்சேதி ।

இதஶ்ச ஸம்ஸாரஸ்ய காமப்ரதா⁴நத்வமாஸ்தே²யமித்யர்த²: । யாவத³வஸாநம் தாவது³க்த்வேதி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

உக்தமேவ ஸம்க்ஷிபதி —

கர்மண இதி ।

இத்யேவம் பாரம்பர்யேண ஸம்ஸரணாத்³ருஶே ஜ்ஞாநாந்ந முக்திரிதி ஶேஷ: ।

ஸம்ஸாரப்ரகரணமுபஸம்ஹரதி —

இதி ந்விதி ।

அவஸ்தா²த்³வயஸ்ய தா³ர்ஷ்டாந்திகம் ப³ந்த⁴ம் ப்ரப³ந்தே⁴ந த³ர்ஶயித்வா ஸுஷுப்தஸ்ய தா³ர்ஷ்டாந்திகம் மோக்ஷம் வக்துமேவேத்யாதி³ வாக்யம் தத்ராத²ஶப்³தா³ர்த²மாஹ —

யஸ்மாதி³தி ।

காமரஹிதஸ்ய ஸம்ஸாராபா⁴வம் ஸாத⁴யதி —

ப²லாஸக்தஸ்யேதி ।

விது³ஷோ நிஷ்காமஸ்ய க்ரியாராஹித்யே நைஷ்கர்ம்யமயத்நஸித்³த⁴மிதி பா⁴வ: ।

அகாமயமாநத்வே ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஹேதுமாஹ —

கத²மித்யாதி³நா ।

பா³ஹ்யேஷு ஶப்³தா³தி³ஷு விஷயேஷ்வாஸம்க³ராஹித்யாத³காமயமாநதேத்யர்த²: ।

அகாமத்வே ஹேதுமாகாங்க்ஷாபூர்வகமாஹ —

கத²மிதி ।

வாஸநாரூபகாமாபா⁴வாத³காமதேத்யர்த²: ।

நிஷ்காமத்வே ப்ரஶ்நபூர்வகம் ஹேதுமுத்தா²ப்ய வ்யாசஷ்டே —

கத²மிதி ।

ப்ராப்தபரமாநந்த³த்வாந்நிஷ்காமதேத்யர்த²: ।

ஆப்தகாமத்வே ஹேதுமாகாங்க்ஷாபூர்வகமாஹ —

கத²மித்யாதி³நா ।

ஹேதுமேவ ஸாத⁴யதி —

யஸ்யேதி ।

தஸ்ய யுக்தமாப்தகாமத்வமிதி ஶேஷ: ।

உக்தமர்த²ம் ப்ரமாணப்ரத³ர்ஶநார்த²ம் ப்ரபஞ்சயதி —

ஆத்மைவேதி ।

காமயிதவ்யாபா⁴வம் ப்³ரஹ்மவித³: ஶ்ருத்யவஷ்டம்பே⁴ந ஸ்பஷ்டயதி —

யஸ்யேதி ।

இதி வித்³யாவஸ்தா² யஸ்ய விது³ஷோ(அ)ஸ்தி ஸோ(அ)ந்யமவிஜாநந்ந கஞ்சித³பி காமயதேதி யோஜநா ।

பதா³ர்தோ²(அ)ந்யத்வேநாவிஜ்ஞாதோ(அ)பி காமயிதவ்ய: ஸ்யாதி³தி சேந்நேத்யாஹ —

ஜ்ஞாயமாநோ ஹீதி ।

அநுபூ⁴தே ஸ்மரணவிபரிவர்திநி காமநியமாதி³த்யர்த²: ।

அந்யத்வேந ஜ்ஞாயமாநஸ்தர்ஹி பதா³ர்தோ² விது³ஷோ(அ)பி காமயிதவ்ய: ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந சேதி ।

ஆப்தகாமஸ்ய ப்³ரஹ்மவிதோ³ த³ர்ஶிதரீத்யா காமயிதவ்யாபா⁴வே முக்தி: ஸித்³தே⁴த்யுபஸம்ஹரதி —

ய ஏவேதி ।

கத²ம் காமயிதவ்யாபா⁴வோ(அ)நாத்மநஸ்ததா²த்வாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

ந ஹீதி ।

ஸர்வாத்மத்வமநாத்மகாமயித்ருத்வம் ச ஸ்யாதி³த்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

அநாத்ம சேதி ।

அதே²த்யாதி³வாக்யே ஶ்ரௌதமர்த²முக்த்வா(அ)ர்த²ஸித்³த⁴மர்த²ம் கத²யதி —

ஸர்வாத்மத³ர்ஶிந இதி ।

கர்மஜடா³நாம் மதமுத்தா²ப்ய ஶ்ருதிவிரோதே⁴ந ப்ரத்யாசஷ்டே —

யே த்விதி ।

ப்³ரஹ்மவிதி³ ப்ரத்யவாயப்ராப்திமங்கீ³க்ருத்யோக்தமிதா³நீம் தத்ப்ராப்திரேவ தஸ்மிந்நாஸ்தீத்யாஹ —

யேந சேதி ।

யதோ²க்தஸ்யாபி ப்³ரஹ்மவிதோ³ விஹிதத்வாதே³வ நித்யாத³நுஷ்டா²நம் ஸ்யாதி³தி சேந்நேத்யாஹ —

நித்யமேவேதி ।

யோ ஹி ஸதை³வாஸம்ஸாரிணமாத்மாநமநுப⁴வதி ந ச ஹேயமாதே³யம் வா(அ)(அ)த்மநோ(அ)ந்யத்பஶ்யதி । யஸ்மாதே³வம் தஸ்மாத்தஸ்ய கர்ம ஸம்ஸ்ப்ரஷ்டுமயோக்³யம் । யதோ²க்தப்³ரஹ்மவித்³யயா கர்மாதி⁴காரஹேதூநாமுபம்ருதி³தத்வாதி³த்யர்த²: ।

கர்மஸம்ப³ந்த⁴ஸ்தர்ஹி கஸ்யேத்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

யஸ்த்விதி ।

ந விரோதோ⁴ விதி⁴காண்ட³ஸ்யேதி ஶேஷ: ।

ஶ்ருத்யர்தா²ப்⁴யாம் ஸித்³த⁴மர்த²முபஸம்ஹரதி —

அத இதி ।

வித்³யாவஶாதி³த்யேதத் । காமாபா⁴வாத்கர்மாபா⁴வாச்சேதி த்³ரஷ்டவ்யம் । அகாமயமாநோ(அ)குர்வாணஶ்சேதி ஶேஷ: ।