తత్రేతి గన్తవ్యఫలపరామర్శః । తదేవ గన్తవ్యం ఫలం విశేషతో జ్ఞాతుం పృచ్ఛతి —
కిం తదితి ।
ప్రతీకమాదాయ వ్యాచష్టే —
లిఙ్గమితి ।
యోఽవగచ్ఛతి స ప్రమాత్రాదిసాక్షీ యేన సాక్ష్యేణ మనసాఽవగమ్యతే తన్మనో లిఙ్గమితి పక్షాన్తరమాహ —
అథవేతి ।
యస్మిన్నిశ్చయేన సంసారిణో మనః సక్తం తత్ఫలప్రాప్తిస్తస్యేతి సంబన్ధః ।
తదేవోపపాదయతి —
తదభిలాషో హీతి ।
పూర్వార్ధార్థముపసంహరతి —
తేనేతి ।
కామస్య సంసారమూలత్వే సత్యర్థసిద్ధమర్థమాహ —
అత ఇతి ।
వన్ధ్యప్రసవత్వం నిష్ఫలత్వమ్ । పర్యాప్తకామస్య ప్రాప్తపరమపురుషార్థస్యేతి యావత్ । కృతాత్మనః శుద్ధబుద్ధేర్విదితసతత్త్వస్యేత్యర్థః । ఇహేతి జీవదవస్థోక్తిః ।
కామప్రధానః సంసరతి చేత్కర్మఫలభోగానన్తరం కామాభావాన్ముక్తిః స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
కిఞ్చేతి ।
ఇతశ్చ సంసారస్య కామప్రధానత్వమాస్థేయమిత్యర్థః । యావదవసానం తావదుక్త్వేతి సంబన్ధః ।
ఉక్తమేవ సంక్షిపతి —
కర్మణ ఇతి ।
ఇత్యేవం పారమ్పర్యేణ సంసరణాదృశే జ్ఞానాన్న ముక్తిరితి శేషః ।
సంసారప్రకరణముపసంహరతి —
ఇతి న్వితి ।
అవస్థాద్వయస్య దార్ష్టాన్తికం బన్ధం ప్రబన్ధేన దర్శయిత్వా సుషుప్తస్య దార్ష్టాన్తికం మోక్షం వక్తుమేవేత్యాది వాక్యం తత్రాథశబ్దార్థమాహ —
యస్మాదితి ।
కామరహితస్య సంసారాభావం సాధయతి —
ఫలాసక్తస్యేతి ।
విదుషో నిష్కామస్య క్రియారాహిత్యే నైష్కర్మ్యమయత్నసిద్ధమితి భావః ।
అకామయమానత్వే ప్రశ్నపూర్వకం హేతుమాహ —
కథమిత్యాదినా ।
బాహ్యేషు శబ్దాదిషు విషయేష్వాసంగరాహిత్యాదకామయమానతేత్యర్థః ।
అకామత్వే హేతుమాకాఙ్క్షాపూర్వకమాహ —
కథమితి ।
వాసనారూపకామాభావాదకామతేత్యర్థః ।
నిష్కామత్వే ప్రశ్నపూర్వకం హేతుముత్థాప్య వ్యాచష్టే —
కథమితి ।
ప్రాప్తపరమానన్దత్వాన్నిష్కామతేత్యర్థః ।
ఆప్తకామత్వే హేతుమాకాఙ్క్షాపూర్వకమాహ —
కథమిత్యాదినా ।
హేతుమేవ సాధయతి —
యస్యేతి ।
తస్య యుక్తమాప్తకామత్వమితి శేషః ।
ఉక్తమర్థం ప్రమాణప్రదర్శనార్థం ప్రపఞ్చయతి —
ఆత్మైవేతి ।
కామయితవ్యాభావం బ్రహ్మవిదః శ్రుత్యవష్టమ్భేన స్పష్టయతి —
యస్యేతి ।
ఇతి విద్యావస్థా యస్య విదుషోఽస్తి సోఽన్యమవిజానన్న కఞ్చిదపి కామయతేతి యోజనా ।
పదార్థోఽన్యత్వేనావిజ్ఞాతోఽపి కామయితవ్యః స్యాదితి చేన్నేత్యాహ —
జ్ఞాయమానో హీతి ।
అనుభూతే స్మరణవిపరివర్తిని కామనియమాదిత్యర్థః ।
అన్యత్వేన జ్ఞాయమానస్తర్హి పదార్థో విదుషోఽపి కామయితవ్యః స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
న చేతి ।
ఆప్తకామస్య బ్రహ్మవిదో దర్శితరీత్యా కామయితవ్యాభావే ముక్తిః సిద్ధేత్యుపసంహరతి —
య ఎవేతి ।
కథం కామయితవ్యాభావోఽనాత్మనస్తథాత్వాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
న హీతి ।
సర్వాత్మత్వమనాత్మకామయితృత్వం చ స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
అనాత్మ చేతి ।
అథేత్యాదివాక్యే శ్రౌతమర్థముక్త్వాఽర్థసిద్ధమర్థం కథయతి —
సర్వాత్మదర్శిన ఇతి ।
కర్మజడానాం మతముత్థాప్య శ్రుతివిరోధేన ప్రత్యాచష్టే —
యే త్వితి ।
బ్రహ్మవిది ప్రత్యవాయప్రాప్తిమఙ్గీకృత్యోక్తమిదానీం తత్ప్రాప్తిరేవ తస్మిన్నాస్తీత్యాహ —
యేన చేతి ।
యథోక్తస్యాపి బ్రహ్మవిదో విహితత్వాదేవ నిత్యాదనుష్ఠానం స్యాదితి చేన్నేత్యాహ —
నిత్యమేవేతి ।
యో హి సదైవాసంసారిణమాత్మానమనుభవతి న చ హేయమాదేయం వాఽఽత్మనోఽన్యత్పశ్యతి । యస్మాదేవం తస్మాత్తస్య కర్మ సంస్ప్రష్టుమయోగ్యమ్ । యథోక్తబ్రహ్మవిద్యయా కర్మాధికారహేతూనాముపమృదితత్వాదిత్యర్థః ।
కర్మసంబన్ధస్తర్హి కస్యేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
యస్త్వితి ।
న విరోధో విధికాణ్డస్యేతి శేషః ।
శ్రుత్యర్థాభ్యాం సిద్ధమర్థముపసంహరతి —
అత ఇతి ।
విద్యావశాదిత్యేతత్ । కామాభావాత్కర్మాభావాచ్చేతి ద్రష్టవ్యమ్ । అకామయమానోఽకుర్వాణశ్చేతి శేషః ।