దేశాన్తరప్రాప్త్యాయత్తా ముక్తిరిత్యేతన్నిరాకర్తుం న తస్యేత్యాది వ్యాచష్టే —
తస్యేత్యాదినా ।
బ్రహ్మైవ సన్నిత్యేతదవతారయతి —
స చేతి ।
కథం వర్తమానే దేహే తిష్ఠన్నేవ బ్రహ్మభూతో భవతి తత్రాఽఽహ —
సర్వాత్మనో హీతి ।
దృష్టాన్తాలోచనయా దార్ష్టాన్తికేఽపి సదా బ్రహ్మత్వం భాతీతి భావః ।
సదా బ్రహ్మీభూతస్య ముక్తిర్నామ నాస్తీతి శఙ్కిత్వా పరిహరతి —
స కథమితి ।
పరిహారమేవ స్ఫోరయితుం న తస్యేత్యాదివాక్యార్థమనుద్రవతి —
తస్యైవేతి ।
బ్రహ్మైవ సన్నిత్యస్యార్థమనువదతి —
కిన్త్వితి ।
విద్వానిహైవ బ్రహ్మ చేత్కథం తస్య బ్రహ్మప్రాప్తిరిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
బ్రహ్మైవేతి ।
యదుక్తం బ్రహ్మైవ సన్నిత్యాది తదుపపాదయతి —
యస్మాదితి ।
ప్రాగపి బ్రహ్మభూతస్యైవ పునర్దేహపాతే బ్రహ్మప్రాప్తిరిత్యయుక్తం విదుషాం మృతస్య భావాన్తరాపత్తిస్వీకారాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
న హీతి ।
కథం తర్హి బ్రహ్మాప్యేతీత్యుచ్యతే తత్రాఽఽహ —
దేహాన్తరేతి ।
విదుషో భావాన్తరాపత్తిర్ముక్తిరితి పక్షేఽపి కిం దూషణమితి చేత్తదాహ —
భావాన్తరాపత్తౌ హీతి ।
తథా చోపనిషదామప్రామాణ్యం వినా హేతునా స్యాదితి భావః ।
భావాన్తరాపత్తిర్ముక్తిరిత్యత్ర దోషాన్తరమాహ —
కర్మేతి ।
ఇతిపదాదుపరిష్టాత్క్రియాపదస్య సంబన్ధః ।
అస్తు కర్మనిమిత్తో మోక్షో జ్ఞాననిమిత్తస్తు మా భూత్తత్రాఽఽహ —
స చేతి ।
ప్రసంగః సర్వనామ్నా పరామృశ్యతే । ప్రతిషేధశాస్త్రవిరోధాదితి భావః ।
మోక్షస్య కర్మసాధ్యత్వే దోషాన్తరమాహ —
అనిత్యత్వం చేతి ।
తత్రోపయుక్తాం వ్యాప్తిమాహ —
న హీతి ।
అస్తు తర్హి ప్రాసాదాదివత్క్రియాసాధ్యస్య మోక్షస్యాప్యనిత్యత్వం నేత్యాహ —
నిత్యశ్చేతి ।
కృతకోఽపి బ్రహ్మభావో ధ్వంసవన్నిత్యః స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
న చేతి ।
కృత్రిమస్వభావవ్యావృత్త్యర్థం స్వాభావికపదమ్ । ‘అతోఽన్యదార్తమ్ ’(బృ. ఉ. ౩ । ౪ । ౨) ఇతి హి శ్రుతిః । ధ్వంసస్య తు వికల్పమాత్రత్వాన్నిత్యత్వమసంమతమితి భావః ।
మోక్షోఽకృత్రిమస్వభావోఽపి కర్మోత్థః స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
స్వాభావికశ్చేదితి ।
అగ్నేరౌష్ణ్యవదాత్మనో మోక్షశ్చ స్వాభావికస్వభావశ్చేన్న స క్రియాసాధ్యో వ్యాఘాతాదిత్యర్థః ।
దృష్టాన్తం సమర్థయతే —
న హీతి ।
అరణిగతస్యాగ్నేరౌష్ణ్యప్రకాశౌ నోపలభ్యతే సతి చ జ్వలనే దృశ్యతే తేన స్వాభావికావపి తావాగన్తుకౌ కాదాచిత్కోపలబ్ధిమత్త్వాదితి శఙ్కతే —
జ్వలనేతి ।
న హి సతోఽగ్నేరౌష్ణ్యాది కాదాచిత్కం యుక్తం తద్దృష్టేర్వ్యవధానస్య దార్వాదేర్ధ్వంసే మథనజ్వలనాదినా వహ్న్యభివ్యక్తిమపేక్ష్య తత్స్వభావస్యౌష్ణ్యాదేర్వ్యక్త్యభ్యుపగమాదితి పరిహరతి —
నాన్యేతి ।
తదేవ ప్రపఞ్చయతి —
జ్వలనాదీతి ।
మథనాదివ్యాపారవశాత్ప్రకాశాదినా వ్యజ్యతేఽగ్నిరితి యదుచ్యతే తదగ్నౌ సత్యేవ తద్గతవ్యాపారాపేక్షయా తదౌష్ణ్యాద్యభివ్యక్తివశాన్న భవతి కిన్తు దేవదత్తదృష్టేరగ్నిధర్మౌ వ్యవహితౌ న తు తౌ కస్యచిద్దృష్ట్యా సంబధ్యతే జ్వలనాదివ్యాపారాత్తు దృష్టేర్వ్యవధానభఙ్గే తయోరభివ్యక్తిరిత్యర్థః ।
కథం తర్హి జ్వలనాదివ్యాపారాదగ్నేరౌష్ణ్యప్రకాశౌ జాతావితి బుద్ధిస్తత్రాఽఽహ —
తదపేక్షయేతి ।
జ్వలనాదివ్యాపారాద్దృష్టివ్యవధానభఙ్గే వహ్నేరౌష్ణ్యప్రకాశాభివ్యక్త్యపేక్షయేతి యావత్ ।
యథా వహ్నేరౌష్ణ్యాది స్వాభావికం న క్రియాసాధ్యం తథాఽఽత్మనో ముక్తిః స్వాభావికీ న క్రియాసాధ్యేత్యుక్తమిదానీమగ్నేరౌష్ణ్యాది న స్వాభావికమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —
యదీతి ।
ఉదాహరిష్యామో మోక్షస్యాఽఽత్మస్వభావస్యాకర్మసాధ్యత్వాయేతి శేషః ।
అథాగ్నేః స్వాభావికో న కశ్చిద్ధర్మోఽస్తి యో మోక్షస్య దృష్టాన్తః స్యాదత ఆహ —
న చేతి ।
లబ్ధాత్మకం హి వస్తు వస్త్వన్తరేణ సంబధ్యతే । అస్తి చ నిమ్బాదౌ తిక్తత్వాదిధీరిత్యర్థః ।