బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
చతుర్థోఽధ్యాయఃచతుర్థం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
తదేష శ్లోకో భవతి । తదేవ సక్తః సహ కర్మణైతి లిఙ్గం మనో యత్ర నిషక్తమస్య । ప్రాప్యాన్తం కర్మణస్తస్య యత్కిఞ్చేహ కరోత్యయమ్ । తస్మాల్లోకాత్పునరైత్యస్మై లోకాయ కర్మణ ఇతి ను కామయమానోఽథాకామయమానో యోఽకామో నిష్కామ ఆప్తకామ ఆత్మకామో న తస్య ప్రాణా ఉత్క్రామన్తి బ్రహ్మైవ సన్బ్రహ్మాప్యేతి ॥ ౬ ॥
న చ నిగడభఙ్గ ఇవ అభావభూతో మోక్షః బన్ధననివృత్తిరుపపద్యతే, పరమాత్మైకత్వాభ్యుపగమాత్ , ‘ఎకమేవాద్వితీయమ్’ (ఛా. ఉ. ౬ । ౨ । ౧) ఇతి శ్రుతేః ; న చాన్యో బద్ధోఽస్తి, యస్య నిగడనివృత్తివత్ బన్ధననివృత్తిః మోక్షః స్యాత్ ; పరమాత్మవ్యతిరేకేణ అన్యస్యాభావం విస్తరేణ అవాదిష్మ । తస్మాత్ అవిద్యానివృత్తిమాత్రే మోక్షవ్యవహార ఇతి చ అవోచామ, యథా రజ్జ్వాదౌ సర్పాద్యజ్ఞాననివృత్తౌ సర్పాదినివృత్తిః ॥

భావాన్తరాపత్తిపక్షం ప్రతిక్షిప్య పక్షాన్తరం ప్రత్యాహ —

న చేతి ।

న హి బన్ధనస్య యథాభూతస్య నివృత్తిర్విరోధాన్నాప్యన్యథాభూతస్యానవస్థానాత్ । న చ ప్రసిద్ధివిరోధో దుర్నిరూపధ్వస్తివిషయత్వాదితి భావః ।

కిఞ్చ పరస్మాదన్యస్య బన్ధనివృత్తిస్తస్యైవ వా నాఽఽద్య ఇత్యాహ —

న చేతి ।

తత్ర హేతుత్వేన పరమాత్మైకత్వాభ్యుపగమాదిత్యాదిభాష్యం వ్యాఖ్యేయమ్ । న ద్వితీయస్తస్య నిత్యముక్తస్య త్వయాఽపి బద్ధత్వానభ్యుపగమాదితి ద్రష్టవ్యమ్ ।

కథం పరస్మాదన్యో బద్ధో నాస్తీత్యాశఙ్క్య ప్రవేశవిచారాదావుక్తం స్మారయతి —

పరమాత్మేతి ।

న చేదన్యో బద్ధోఽస్తి కథం మోక్షవ్యవహారః స్యాదిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

తస్మాదితి ।

అన్యస్య బద్ధస్యాభావాత్పరస్య చ నిత్యముక్తత్వాదితి యావత్ । యథా రజ్జ్వాదావధిష్ఠానే సర్పాదిహేతో రజ్జ్వజ్ఞానస్య నివృత్తౌ సత్యాం సర్పాదేరపి నివృత్తిస్తథాఽవిద్యాయా బన్ధహేతోర్నివృత్తిమాత్రేణ తత్కార్యస్య బన్ధనస్యాపి నివృత్తివ్యవహారో భవతీతి చావాదిష్మేతి యోజనా ।