ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ತದೇಷ ಶ್ಲೋಕೋ ಭವತಿ । ತದೇವ ಸಕ್ತಃ ಸಹ ಕರ್ಮಣೈತಿ ಲಿಂಗಂ ಮನೋ ಯತ್ರ ನಿಷಕ್ತಮಸ್ಯ । ಪ್ರಾಪ್ಯಾಂತಂ ಕರ್ಮಣಸ್ತಸ್ಯ ಯತ್ಕಿಂಚೇಹ ಕರೋತ್ಯಯಮ್ । ತಸ್ಮಾಲ್ಲೋಕಾತ್ಪುನರೈತ್ಯಸ್ಮೈ ಲೋಕಾಯ ಕರ್ಮಣ ಇತಿ ನು ಕಾಮಯಮಾನೋಽಥಾಕಾಮಯಮಾನೋ ಯೋಽಕಾಮೋ ನಿಷ್ಕಾಮ ಆಪ್ತಕಾಮ ಆತ್ಮಕಾಮೋ ನ ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಾ ಉತ್ಕ್ರಾಮಂತಿ ಬ್ರಹ್ಮೈವ ಸನ್ಬ್ರಹ್ಮಾಪ್ಯೇತಿ ॥ ೬ ॥
ನ ಚ ನಿಗಡಭಂಗ ಇವ ಅಭಾವಭೂತೋ ಮೋಕ್ಷಃ ಬಂಧನನಿವೃತ್ತಿರುಪಪದ್ಯತೇ, ಪರಮಾತ್ಮೈಕತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮಾತ್ , ‘ಏಕಮೇವಾದ್ವಿತೀಯಮ್’ (ಛಾ. ಉ. ೬ । ೨ । ೧) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ ; ನ ಚಾನ್ಯೋ ಬದ್ಧೋಽಸ್ತಿ, ಯಸ್ಯ ನಿಗಡನಿವೃತ್ತಿವತ್ ಬಂಧನನಿವೃತ್ತಿಃ ಮೋಕ್ಷಃ ಸ್ಯಾತ್ ; ಪರಮಾತ್ಮವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಅನ್ಯಸ್ಯಾಭಾವಂ ವಿಸ್ತರೇಣ ಅವಾದಿಷ್ಮ । ತಸ್ಮಾತ್ ಅವಿದ್ಯಾನಿವೃತ್ತಿಮಾತ್ರೇ ಮೋಕ್ಷವ್ಯವಹಾರ ಇತಿ ಚ ಅವೋಚಾಮ, ಯಥಾ ರಜ್ಜ್ವಾದೌ ಸರ್ಪಾದ್ಯಜ್ಞಾನನಿವೃತ್ತೌ ಸರ್ಪಾದಿನಿವೃತ್ತಿಃ ॥

ಭಾವಾಂತರಾಪತ್ತಿಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತಿಕ್ಷಿಪ್ಯ ಪಕ್ಷಾಂತರಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —

ನ ಚೇತಿ ।

ನ ಹಿ ಬಂಧನಸ್ಯ ಯಥಾಭೂತಸ್ಯ ನಿವೃತ್ತಿರ್ವಿರೋಧಾನ್ನಾಪ್ಯನ್ಯಥಾಭೂತಸ್ಯಾನವಸ್ಥಾನಾತ್ । ನ ಚ ಪ್ರಸಿದ್ಧಿವಿರೋಧೋ ದುರ್ನಿರೂಪಧ್ವಸ್ತಿವಿಷಯತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।

ಕಿಂಚ ಪರಸ್ಮಾದನ್ಯಸ್ಯ ಬಂಧನಿವೃತ್ತಿಸ್ತಸ್ಯೈವ ವಾ ನಾಽಽದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —

ನ ಚೇತಿ ।

ತತ್ರ ಹೇತುತ್ವೇನ ಪರಮಾತ್ಮೈಕತ್ವಾಭ್ಯುಪಗಮಾದಿತ್ಯಾದಿಭಾಷ್ಯಂ ವ್ಯಾಖ್ಯೇಯಮ್ । ನ ದ್ವಿತೀಯಸ್ತಸ್ಯ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತಸ್ಯ ತ್ವಯಾಽಪಿ ಬದ್ಧತ್ವಾನಭ್ಯುಪಗಮಾದಿತಿ ದ್ರಷ್ಟವ್ಯಮ್ ।

ಕಥಂ ಪರಸ್ಮಾದನ್ಯೋ ಬದ್ಧೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ಪ್ರವೇಶವಿಚಾರಾದಾವುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —

ಪರಮಾತ್ಮೇತಿ ।

ನ ಚೇದನ್ಯೋ ಬದ್ಧೋಽಸ್ತಿ ಕಥಂ ಮೋಕ್ಷವ್ಯವಹಾರಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಅನ್ಯಸ್ಯ ಬದ್ಧಸ್ಯಾಭಾವಾತ್ಪರಸ್ಯ ಚ ನಿತ್ಯಮುಕ್ತತ್ವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ಯಥಾ ರಜ್ಜ್ವಾದಾವಧಿಷ್ಠಾನೇ ಸರ್ಪಾದಿಹೇತೋ ರಜ್ಜ್ವಜ್ಞಾನಸ್ಯ ನಿವೃತ್ತೌ ಸತ್ಯಾಂ ಸರ್ಪಾದೇರಪಿ ನಿವೃತ್ತಿಸ್ತಥಾಽವಿದ್ಯಾಯಾ ಬಂಧಹೇತೋರ್ನಿವೃತ್ತಿಮಾತ್ರೇಣ ತತ್ಕಾರ್ಯಸ್ಯ ಬಂಧನಸ್ಯಾಪಿ ನಿವೃತ್ತಿವ್ಯವಹಾರೋ ಭವತೀತಿ ಚಾವಾದಿಷ್ಮೇತಿ ಯೋಜನಾ ।