ப்³ருஹதா³ரண்யகோபநிஷத்³பா⁴ஷ்யம்
சதுர்தோ²(அ)த்⁴யாய:சதுர்த²ம் ப்³ராஹ்மணம்
ஆநந்த³கி³ரிடீகா (ப்³ருஹதா³ரண்யக)
 
ததே³ஷ ஶ்லோகோ ப⁴வதி । யதா³ ஸர்வே ப்ரமுச்யந்தே காமா யே(அ)ஸ்ய ஹ்ருதி³ ஶ்ரிதா: । அத² மர்த்யோ(அ)ம்ருதோ ப⁴வத்யத்ர ப்³ரஹ்ம ஸமஶ்நுத இதி । தத்³யதா²ஹிநிர்ல்வயநீ வல்மீகே ம்ருதா ப்ரத்யஸ்தா ஶயீதைவமேவேத³ம் ஶரீரம் ஶேதே(அ)தா²யமஶரீரோ(அ)ம்ருத: ப்ராணோ ப்³ரஹ்மைவ தேஜ ஏவ ஸோ(அ)ஹம் ப⁴க³வதே ஸஹஸ்ரம் த³தா³மீதி ஹோவாச ஜநகோ வைதே³ஹ: ॥ 7 ॥
தத் தஸ்மிந்நேவார்தே² ஏஷ ஶ்லோக: மந்த்ரோ ப⁴வதி । யதா³ யஸ்மிந்காலே ஸர்வே ஸமஸ்தா: காமா: த்ருஷ்ணாப்ரபே⁴தா³: ப்ரமுச்யந்தே, ஆத்மகாமஸ்ய ப்³ரஹ்மவித³: ஸமூலதோ விஶீர்யந்தே, யே ப்ரஸித்³தா⁴ லோகே இஹாமுத்ரார்தா²: புத்ரவித்தலோகைஷணாலக்ஷணா: அஸ்ய ப்ரஸித்³த⁴ஸ்ய புருஷஸ்ய ஹ்ருதி³ பு³த்³தௌ⁴ ஶ்ரிதா: ஆஶ்ரிதா: — அத² ததா³, மர்த்ய: மரணத⁴ர்மா ஸந் , காமவியோகா³த்ஸமூலத:, அம்ருதோ ப⁴வதி ; அர்தா²த் அநாத்மவிஷயா: காமா அவித்³யாலக்ஷணா: ம்ருத்யவ: இத்யேதது³க்தம் ப⁴வதி ; அத: ம்ருத்யுவியோகே³ வித்³வாந் ஜீவந்நேவ அம்ருதோ ப⁴வதி । அத்ர அஸ்மிந்நேவ ஶரீரே வர்தமாந: ப்³ரஹ்ம ஸமஶ்நுதே, ப்³ரஹ்மபா⁴வம் மோக்ஷம் ப்ரதிபத்³யத இத்யர்த²: । அத: மோக்ஷ: ந தே³ஶாந்தரக³மநாதி³ அபேக்ஷதே । தஸ்மாத் விது³ஷோ நோத்க்ராமந்தி ப்ராணா:, யதா²வஸ்தி²தா ஏவ ஸ்வகாரணே புருஷே ஸமவநீயந்தே ; நாமமாத்ரம் ஹி அவஶிஷ்யதே — இத்யுக்தம் । கத²ம் புந: ஸமவநீதேஷு ப்ராணேஷு, தே³ஹே ச ஸ்வகாரணே ப்ரலீநே, வித்³வாந் முக்த: அத்ரைவ ஸர்வாத்மா ஸந் வர்தமாந: புந: பூர்வவத் தே³ஹித்வம் ஸம்ஸாரித்வலக்ஷணம் ந ப்ரதிபத்³யதே — இத்யத்ரோச்யதே — தத் தத்ர அயம் த்³ருஷ்டாந்த: ; யதா² லோகே அஹி: ஸர்ப:, தஸ்ய நிர்ல்வயநீ, நிர்மோக:, ஸா அஹிநிர்ல்வயநீ, வல்மீகே ஸர்பாஶ்ரயே வல்மீகாதா³வித்யர்த²:, ம்ருதா ப்ரத்யஸ்தா ப்ரக்ஷிப்தா அநாத்மபா⁴வேந ஸர்பேண பரித்யக்தா, ஶயீத வர்தேத — ஏவமேவ, யதா² அயம் த்³ருஷ்டாந்த:, இத³ம் ஶரீரம் ஸர்பஸ்தா²நீயேந முக்தேந அநாத்மபா⁴வேந பரித்யக்தம் ம்ருதமிவ ஶேதே । அத² இதர: ஸர்பஸ்தா²நீயோ முக்த: ஸர்வாத்மபூ⁴த: ஸர்பவத் தத்ரைவ வர்தமாநோ(அ)பி அஶரீர ஏவ, ந பூர்வவத் புந: ஸஶரீரோ ப⁴வதி । காமகர்மப்ரயுக்தஶரீராத்மபா⁴வேந ஹி பூர்வம் ஸஶரீர: மர்த்யஶ்ச ; தத்³வியோகா³த் அத² இதா³நீம் அஶரீர:, அத ஏவ ச அம்ருத: ; ப்ராண:, ப்ராணிதீதி ப்ராண: — ‘ப்ராணஸ்ய ப்ராணம்’ (ப்³ரு. உ. 4 । 4 । 18) இதி ஹி வக்ஷ்யமாணே ஶ்லோகே, ‘ப்ராணப³ந்த⁴நம் ஹி ஸோம்ய மந:’ (சா². உ. 6 । 8 । 2) இதி ச ஶ்ருத்யந்தரே ; ப்ரகரணவாக்யஸாமர்த்²யாச்ச பர ஏவ ஆத்மா அத்ர ப்ராணஶப்³த³வாச்ய: ; ப்³ரஹ்மைவ பரமாத்மைவ । கிம் புநஸ்தத் ? தேஜ ஏவ விஜ்ஞாநம் ஜ்யோதி:, யேந ஆத்மஜ்யோதிஷா ஜக³த் அவபா⁴ஸ்யமாநம் ப்ரஜ்ஞாநேத்ரம் விஜ்ஞாநஜ்யோதிஷ்மத் ஸத் அவிப்⁴ரம்ஶத் வர்ததே । ய: காமப்ரஶ்நோ விமோக்ஷார்த²: யாஜ்ஞவல்க்யேந வரோ த³த்தோ ஜநகாய, ஸஹேதுக: ப³ந்த⁴மோக்ஷார்த²லக்ஷண: த்³ருஷ்டாந்ததா³ர்ஷ்டாந்திகபூ⁴த: ஸ ஏஷ நிர்ணீத: ஸவிஸ்தர: ஜநகயாஜ்ஞவல்க்யாக்²யாயிகாரூபதா⁴ரிண்யா ஶ்ருத்யா ; ஸம்ஸாரவிமோக்ஷோபாய உக்த: ப்ராணிப்⁴ய: । இதா³நீம் ஶ்ருதி: ஸ்வயமேவாஹ — வித்³யாநிஷ்க்ரயார்த²ம் ஜநகேநைவமுக்தமிதி ; கத²ம் ? ஸோ(அ)ஹம் ஏவம் விமோக்ஷிதஸ்த்வயா ப⁴க³வதே துப்⁴யம் வித்³யாநிஷ்க்ரயார்த²ம் ஸஹஸ்ரம் த³தா³மி — இதி ஹ ஏவம் கில உவாச உக்தவாந் ஜநகோ வைதே³ஹ: । அத்ர கஸ்மாத்³விமோக்ஷபதா³ர்தே² நிர்ணீதே, விதே³ஹராஜ்யம் ஆத்மாநமேவ ச ந நிவேத³யதி, ஏகதே³ஶோக்தாவிவ ஸஹஸ்ரமேவ த³தா³தி ? தத்ர கோ(அ)பி⁴ப்ராய இதி । அத்ர கேசித்³வர்ணயந்தி — அத்⁴யாத்மவித்³யாரஸிகோ ஜநக: ஶ்ருதமப்யர்த²ம் புநர்மந்த்ரை: ஶுஶ்ரூஷதி ; அதோ ந ஸர்வமேவ நிவேத³யதி ; ஶ்ருத்வாபி⁴ப்ரேதம் யாஜ்ஞவல்க்யாத் புநரந்தே நிவேத³யிஷ்யாமீதி ஹி மந்யதே ; யதி³ சாத்ரைவ ஸர்வம் நிவேத³யாமி, நிவ்ருத்தாபி⁴லாஷோ(அ)யம் ஶ்ரவணாதி³தி மத்வா, ஶ்லோகாந் ந வக்ஷ்யதி — இதி ச ப⁴யாத் ஸஹஸ்ரதா³நம் ஶுஶ்ரூஷாலிங்க³ஜ்ஞாபநாயேதி । ஸர்வமப்யேதத் அஸத் , புருஷஸ்யேவ ப்ரமாணபூ⁴தாயா: ஶ்ருதே: வ்யாஜாநுபபத்தே: ; அர்த²ஶேஷோபபத்தேஶ்ச — விமோக்ஷபதா³ர்தே² உக்தே(அ)பி ஆத்மஜ்ஞாநஸாத⁴நே, ஆத்மஜ்ஞாநஶேஷபூ⁴த: ஸர்வைஷணாபரித்யாக³: ஸந்ந்யாஸாக்²ய: வக்தவ்யோ(அ)ர்த²ஶேஷ: வித்³யதே ; தஸ்மாத் ஶ்லோகமாத்ரஶுஶ்ரூஷாகல்பநா அந்ருஜ்வீ ; அக³திகா ஹி க³தி: புநருக்தார்த²கல்பநா ; ஸா ச அயுக்தா ஸத்யாம் க³தௌ । ந ச தத் ஸ்துதிமாத்ரமித்யவோசாம । நநு ஏவம் ஸதி ‘அத ஊர்த்⁴வம் விமோக்ஷாயைவ’ இதி வக்தவ்யம் — நைஷ தோ³ஷ: ; ஆத்மஜ்ஞாநவத் அப்ரயோஜக: ஸந்ந்யாஸ: பக்ஷே, ப்ரதிபத்திகர்மவத் — இதி ஹி மந்யதே ; ‘ஸந்ந்யாஸேந தநும் த்யஜேத்’ இதி ஸ்ம்ருதே: । ஸாத⁴நத்வபக்ஷே(அ)பி ந ‘அத ஊர்த்⁴வம் விமோக்ஷாயைவ’ இதி ப்ரஶ்நமர்ஹதி, மோக்ஷஸாத⁴நபூ⁴தாத்மஜ்ஞாநபரிபாகார்த²த்வாத் ॥

அத்ரேதி மோக்ஷப்ரகரணோக்தி: । ப³ந்த⁴ப்ரகரணம் த்³ருஷ்டாந்தயிதுமபிஶப்³த³: । உக்தே(அ)ர்தே² ததே³ஷ இத்யாத்³யக்ஷராணி வ்யாசஷ்டே —

தத்தஸ்மிந்நேவேதி ।

யஸ்மிந்காலே வித்³யாபரிபாகாவஸ்தா²யாமித்யர்த²: ।

ஸுஷுப்திவ்யாவ்ருத்த்யர்த²ம் ஸர்வவிஶேஷணமிதி மத்வா(அ)(அ)ஹ —

ஸமஸ்தா இதி ।

காமஶப்³த³ஸ்யார்தா²ந்தரவிஷயத்வம் வ்யாவர்தயதி —

த்ருஷ்ணேதி ।

க்ரியாபத³ம் ஸோபஸர்க³ம் வ்யாகரோதி —

ஆத்மகாமஸ்யேதி ।

தாநேவ விஶிநஷ்டி —

யே ப்ரஸித்³தா⁴ இதி ।

காமாநாமாத்மாஶ்ரயத்வம் நிராகரோதி —

ஹ்ருதீ³தி ।

ஸமூலத: காமவியோகா³தி³தி ஸம்ப³ந்த⁴: ।

காமவியோகா³த³ம்ருதோ ப⁴வதீதிநிர்தே³ஶஸாமர்த்²யஸித்³த⁴மர்த²மாஹ —

அர்தா²தி³தி ।

தேஷாம் ம்ருத்யுத்வே கிம் ஸ்யாத்ததா³ஹ —

அத இதி ।

அத்ரேத்யாதி³நா விவக்ஷிதமர்த²மாஹ —

அதோ மோக்ஷ இதி ।

ஆதி³பத³முத்க்ராந்த்யாதி³ஸம்க்³ரஹார்த²ம் ।

முக்தேஸ்தத³பேக்ஷாபா⁴வே ப²லிதமாஹ —

தஸ்மாதி³தி ।

தர்ஹி மரணாஸித்³தி⁴ரித்யாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

யதே²தி ।

உத்க்ராந்திக³த்யாக³திராஹித்யம் யதா²வஸ்தி²தத்வம் ।

ஏதச்ச பஞ்சமே ப்ரதிபாதி³தமித்யாஹ —

நாமமாத்ரமிதி ।

தத்³யதே²த்யாதி³வாக்யநிரஸ்யாம் ஶங்காமாஹ —

கத²ம் புநரிதி ।

விது³ஷோ வித்³யயா(அ)(அ)த்மமாத்ரத்வேந ப்ராணாதி³ஷு பா³தி⁴தேஷ்வபி தே³ஹே சேத³ஸௌ வர்ததே ததோ(அ)ஸ்ய பூர்வவத்³தே³ஹித்வாத்³வித்³யாவையர்த்²யமித்யர்த²: ।

த்³ருஷ்டாந்தேந பரிஹரதி —

அத்ரேத்யாதி³நா ।

தே³ஹே வர்தமாநஸ்யாபி விது³ஷஸ்தத்ராபி⁴மாநராஹித்யம் தத்ரேத்யுச்யதே । யஸ்யாம் த்வசி ஸர்போ நிதராம் லீயதே ஸா நிர்லயநீ ஸர்பத்வகு³ச்யதே ।

ஸர்பநிர்மோகத்³ருஷ்டாந்தஸ்ய தா³ர்ஷ்டாந்திகமாஹ —

ஏவமேவேதி ।

ஸர்பத்³ருஷ்டாந்தஸ்ய தா³ர்ஷ்டாந்திகம் த³ர்ஶயதி —

அதே²தி ।

அஜ்ஞாநேந ஸஹ தே³ஹஸ்ய நஷ்டத்வமஶரீரத்வாதௌ³ ஹேதுரத²ஶப்³தா³ர்த²: ।

அத²ஶப்³தா³வத்³யோதிதஹேத்வவஷ்டம்பே⁴நாஶரீரத்வம் விஶத³யதி —

காமேதி ।

பூர்வமித்யவித்³யாவஸ்தோ²க்தி: । இதா³நீமிதி வித்³யாவஸ்தோ²ச்யதே ।

வ்யுத்பத்த்யநுஸாரிணம் ரூட⁴ம் ச முக்²யம் ப்ராணம் வ்யாவர்தயதி —

ப்ராணஸ்யேதி ।

ஶ்லோகே பர ஏவா(அ)(அ)த்மா யதா² ப்ராணஶப்³த³ஸ்ததா²(அ)த்ராபீத்யர்த²: ।

யதா² ச ஶ்ருத்யந்தரே ப்ராணஶப்³த³: பர ஏவா(அ)(அ)த்மா ததா²(அ)(அ)த்ராபீத்யாஹ —

ப்ராணேதி ।

கிஞ்ச பரவிஷயமித³ம் ப்ரகரணமதா²காமயமாந இதி ப்ராஜ்ஞஸ்ய ப்ரகாந்தத்வாத³தா²யமித்யாதி³ வாக்யம் ச தத்³விஷயமந்யதா² ப்³ரஹ்மாதி³ஶப்³தா³நுபபத்தே: । தஸ்மாது³ப⁴யஸாமர்த்²யாத³த்ர பர ஏவா(அ)(அ)த்மா ப்ராணஶப்³தி³த இத்யாஹ —

ப்ரகரணேதி ।

விஶேஷ்யம் த³ர்ஶயித்வா விஶேஷணம் த³ர்ஶயதி —

ப்³ரஹ்மைவேதி।

ப்³ரஹ்மஶப்³த³ஸ்ய கமலாஸநாதி³விஷயத்வம் வாரயதி —

கிம் புநரிதி ।

தேஜ:ஶப்³த³ஸ்ய கார்யஜ்யோதிர்விஷயத்வமாஶங்க்யா(அ)(அ)ஹ —

விஜ்ஞாநேதி ।

தத்ர ப்ரமாணமாஹ —

யேநேதி ।

ப்ரஜ்ஞா ப்ரக்ருஷ்டா ஜ்ஞப்தி: ஸ்வரூபசைதந்யம் நேத்ரமிவ நேத்ரம் ப்ரகாஶகமஸ்யேதி ததோ²க்தம் ।

ஸோ(அ)ஹமித்யாதே³ஸ்தாத்பர்யம் வக்தும் வ்ருத்தம் கீர்தயதி —

ய: காமப்ரஶ்ந இதி ।

நிர்ணயப்ரகாரம் ஸம்க்ஷிபதி —

ஸம்ஸாரேதி ।

ஸோ(அ)ஹமித்யாதி³வாக்யாந்தரமுத்தா²பயதி —

இதா³நீமிதி ।

ஆகாங்க்ஷாபூர்வகம் வாக்யமாதா³ய விப⁴ஜதே —

கத²மிதி ।

ஸஹஸ்ரதா³நமாக்ஷிபதி —

அத்ரேதி ।

ஸர்வஸ்வதா³நப்ராப்தாவபி ஸஹஸ்ரதா³நே ஹேதுமேகதே³ஶீயம் த³ர்ஶயதி —

அத்ரேத்யாதி³நா ।

கதா³ தர்ஹி கு³ரவே ஸர்வஸ்வம் ராஜா நிவேத³யிஷ்யதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஶ்ருத்வேதி ।

நநு புந: ஶுஶ்ரூஷுரபி ராஜா கிமிதி ஸம்ப்ரத்யேவ கு³ரவே ந ப்ரயச்ச²தி ப்ரபூ⁴தா ஹி த³க்ஷிணா கு³ரும் ப்ரீணயந்தீ ஸ்வீயாம் ஶுஶ்ரூஷா ப²லயதி தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

யதி³ சேதி ।

அநாப்தோக்தௌ ஹ்ருத³யே(அ)ந்யந்நிதா⁴ய வாசா(அ)ந்யநிஷ்பாத³நாத்மகம் வ்யாஜோத்தரம் யுக்தம் ஶ்ருதௌ த்வபௌருஷேய்யாமபாஸ்தாஶேஷதோ³ஷஶங்காயாம் ந வ்யாஜோக்திர்யுக்தா ததீ³யஸ்வாரஸிகப்ராமாண்யப⁴ங்க³ப்ரஸம்கா³தி³தி தூ³ஷயதி —

ஸர்வமபீதி ।

ஏகதே³ஶீயபரிஹாரஸம்ப⁴வே ஹேத்வந்தரமாஹ —

அர்தே²தி ।

தது³பபத்திமேவோபபாத³யதி —

விமோக்ஷேதி ।

தஸ்யாபி பூர்வமஸக்ருது³க்தேஸ்ததீ³யஶுஶ்ரூஷாதீ⁴நம் ஸஹஸ்ரதா³நமநுசிதமித்யாஶங்க்ய ஶமாதே³ர்ஜ்ஞாநஸாத⁴நத்வேந ப்ராக³நுக்தேஸ்தேந ஸஹ பூ⁴யோ(அ)பி ஸம்ந்யாஸஸ்ய வக்தவ்யத்வயோகா³த்தத³பேக்ஷயா யுக்தம் ஸஹஸ்ரதா³நமித்யாஹ —

அக³திகா ஹீதி ।

நநு ஸம்ந்யாஸாதி³ வித்³யாஸ்துத்யர்த²முச்யதே மஹாபா⁴கா³ ஹீயம் யத்தத³ர்தீ² து³ஷ்கரமபி கரோத்யதோ நார்த²ஶேஷஸித்³தி⁴ஸ்தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ந சேதி ।

ந தாவத்ஸம்ந்யாஸோ வித்³யாஸ்துதிர்விதி³த்வா வ்யுத்தா²யேதி ஸமாநகர்த்ருத்வநிர்தே³ஶாதி³தி பஞ்சமே ஸ்தி²தம் நாபி ஶமாதி³ர்வித்³யாஸ்துதிஸ்தத்ராபி விதே⁴ர்வக்ஷ்யமாணத்வாதி³த்யர்த²: ।

அர்த²ஶேஷஶுஶ்ரூஷயா ஸஹஸ்ரதா³நமித்யத்ர ஜநகஸ்யாகௌஶலம் சோத³யதி —

நந்விதி ।

ராஜ்ஞ: ஶங்கிதமகௌஶலம் தூ³ஷயதி —

நைஷ இதி ।

தத்ர ஹேதுமாஹ —

ஆத்மஜ்ஞாநவதி³தி ।

யதா²(அ)(அ)த்மஜ்ஞாநம் மோக்ஷே ப்ரயோஜகம் ந ததா² ஸம்ந்யாஸோ ந சாஸ்மிந்பக்ஷே தஸ்யாகர்தவ்யத்வம் ப்ரதிபத்திகர்மவத³நுஷ்டா²நஸம்ப⁴வாதி³தி ராஜா யதோ மந்யதே தத: ஸம்ந்யாஸஸ்ய ந ஜ்ஞாநதுல்யத்வமதோ நாத ஊர்த்⁴வம் விமோக்ஷாயைவ ப்³ரூஹீதி ப்ருச்ச²தீத்யர்த²: ।

ஸம்ந்யாஸஸ்ய ப்ரதிபத்திகர்மவத்கர்தவ்யத்வே ப்ரமாணமாஹ —

ஸம்ந்யாஸேநேதி ।

நநு விவிதி³ஷாஸம்ந்யாஸமங்கீ³குர்வதா ந தஸ்ய ப்ரதிபத்திகர்மவத³நுஷ்டே²யத்வமிஷ்யதே தத்ரா(அ)(அ)ஹ —

ஸாத⁴நத்வேதி।

’த்யஜதைவ ஹி தஜ்ஜ்ஞேயம் த்யக்து: ப்ரத்யக்பரம் பத³ம்’ இத்யுக்தத்வாதி³த்யர்த²: ॥ 7 ॥