अद्वैतशारदा | दक्षिणाम्नाय श्रीशारदापीठम्, शृङ्गेरी

आत्मानं चेद्विजानीयादयमस्मीति पूरुषः । किमिच्छन्कस्य कामाय शरीरमनुसञ्ज्वरेत् ॥ १२ ॥

आत्मानं स्वं परं सर्वप्राणिमनीषितज्ञं हृत्स्थम् अशनायादिधर्मातीतम् , चेत् यदि, विजानीयात् सहस्रेषु कश्चित् ; चेदिति आत्मविद्याया दुर्लभत्वं दर्शयति ; कथम् ? अयम् पर आत्मा सर्वप्राणिप्रत्ययसाक्षी, यः नेति नेतीत्याद्युक्तः, यस्मान्नान्योऽस्ति द्रष्टा श्रोता मन्ता विज्ञाता, समः सर्वभूतस्थो नित्यशुद्धबुद्धमुक्तस्वभावः — अस्मि भवामि — इति ; पूरुषः पुरुषः ; सः किमिच्छन् — तत्स्वरूपव्यतिरिक्तम् अन्यद्वस्तु फलभूतं किमिच्छन् कस्य वा अन्यस्य आत्मनो व्यतिरिक्तस्य कामाय प्रयोजनाय ; न हि तस्य आत्मन एष्टव्यं फलम् , न चाप्यात्मनोऽन्यः अस्ति, यस्य कामाय इच्छति, सर्वस्य आत्मभूतत्वात् ; अतः किमिच्छन् कस्य कामाय शरीरमनुसञ्ज्वरेत् , भ्रंशेत् , शरीरोपाधिकृतदुःखमनु दुःखी स्यात् , शरीरतापमनुतप्येत । अनात्मदर्शिनो हि तद्व्यतिरिक्तवस्त्वन्तरेप्सोः ; ‘ममेदं स्यात् , पुत्रस्य इदम् , भार्याया इदम्’ इत्येवमीहमानः पुनःपुनर्जननमरणप्रबन्धरूढः शरीररोगमनुरुज्यते ; सर्वात्मदर्शिनस्तु तदसम्भव इत्येतदाह ॥

आत्मानमित्यादिना ; सर्वेति ; हृत्स्थमिति ; अशनायादीति ; कथमित्यादिना ; नित्येति ; न हीति ; न चेति ; अत इति ; शरीरेति ; अनात्मेति ;

उक्तात्मज्ञानस्तुत्यर्थमेव तन्निष्ठस्य कायक्लेशराहित्यं दर्शयति —

आत्मानमित्यादिना ।

विज्ञानात्मनो वैलक्षण्यार्थं विशिनष्टि —

सर्वेति ।

ताटस्थ्यं व्यावर्तयति —

हृत्स्थमिति ।

बुद्धिसंबन्धप्राप्तं संसारित्वं वारयति —

अशनायादीति ।

प्रश्नपूर्वकं ज्ञानप्रकारं प्रकटयति —

कथमित्यादिना ।

सर्वभूतसंबन्धप्रयुक्तं दोषं वारयितुं विशिनष्टि —

नित्येति ।

इति विजानीयादिति संबन्धः । प्रयोजनाय शरीरमनुसंज्वरेदिति संबन्धः ।

किमिच्छन्नित्याक्षेपं समर्थयते —

न हीति ।

कस्य वा कामायेत्याक्षेपमुपपादयति —

न चेति ।

आक्षेपद्वयं निगमयति —

अत इति ।

तदेव स्पष्टयति —

शरीरेति ।

विदुषस्तापाभावं व्यतिरेकमुखेन विशदयति —

अनात्मेति ।

वस्त्वन्तरेप्सोस्तापसंभव इति शेषः । स चेत्यध्याहृत्य ममेदमित्यादि योज्यम् । इत्येतदाह किमिच्छन्नित्याद्या श्रुतिरिति शेषः ॥ १२ ॥