ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಆತ್ಮಾನಂ ಚೇದ್ವಿಜಾನೀಯಾದಯಮಸ್ಮೀತಿ ಪೂರುಷಃ । ಕಿಮಿಚ್ಛನ್ಕಸ್ಯ ಕಾಮಾಯ ಶರೀರಮನುಸಂಜ್ವರೇತ್ ॥ ೧೨ ॥
ಆತ್ಮಾನಂ ಸ್ವಂ ಪರಂ ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿಮನೀಷಿತಜ್ಞಂ ಹೃತ್ಸ್ಥಮ್ ಅಶನಾಯಾದಿಧರ್ಮಾತೀತಮ್ , ಚೇತ್ ಯದಿ, ವಿಜಾನೀಯಾತ್ ಸಹಸ್ರೇಷು ಕಶ್ಚಿತ್ ; ಚೇದಿತಿ ಆತ್ಮವಿದ್ಯಾಯಾ ದುರ್ಲಭತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ ; ಕಥಮ್ ? ಅಯಮ್ ಪರ ಆತ್ಮಾ ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿಪ್ರತ್ಯಯಸಾಕ್ಷೀ, ಯಃ ನೇತಿ ನೇತೀತ್ಯಾದ್ಯುಕ್ತಃ, ಯಸ್ಮಾನ್ನಾನ್ಯೋಽಸ್ತಿ ದ್ರಷ್ಟಾ ಶ್ರೋತಾ ಮಂತಾ ವಿಜ್ಞಾತಾ, ಸಮಃ ಸರ್ವಭೂತಸ್ಥೋ ನಿತ್ಯಶುದ್ಧಬುದ್ಧಮುಕ್ತಸ್ವಭಾವಃ — ಅಸ್ಮಿ ಭವಾಮಿ — ಇತಿ ; ಪೂರುಷಃ ಪುರುಷಃ ; ಸಃ ಕಿಮಿಚ್ಛನ್ — ತತ್ಸ್ವರೂಪವ್ಯತಿರಿಕ್ತಮ್ ಅನ್ಯದ್ವಸ್ತು ಫಲಭೂತಂ ಕಿಮಿಚ್ಛನ್ ಕಸ್ಯ ವಾ ಅನ್ಯಸ್ಯ ಆತ್ಮನೋ ವ್ಯತಿರಿಕ್ತಸ್ಯ ಕಾಮಾಯ ಪ್ರಯೋಜನಾಯ ; ನ ಹಿ ತಸ್ಯ ಆತ್ಮನ ಏಷ್ಟವ್ಯಂ ಫಲಮ್ , ನ ಚಾಪ್ಯಾತ್ಮನೋಽನ್ಯಃ ಅಸ್ತಿ, ಯಸ್ಯ ಕಾಮಾಯ ಇಚ್ಛತಿ, ಸರ್ವಸ್ಯ ಆತ್ಮಭೂತತ್ವಾತ್ ; ಅತಃ ಕಿಮಿಚ್ಛನ್ ಕಸ್ಯ ಕಾಮಾಯ ಶರೀರಮನುಸಂಜ್ವರೇತ್ , ಭ್ರಂಶೇತ್ , ಶರೀರೋಪಾಧಿಕೃತದುಃಖಮನು ದುಃಖೀ ಸ್ಯಾತ್ , ಶರೀರತಾಪಮನುತಪ್ಯೇತ । ಅನಾತ್ಮದರ್ಶಿನೋ ಹಿ ತದ್ವ್ಯತಿರಿಕ್ತವಸ್ತ್ವಂತರೇಪ್ಸೋಃ ; ‘ಮಮೇದಂ ಸ್ಯಾತ್ , ಪುತ್ರಸ್ಯ ಇದಮ್ , ಭಾರ್ಯಾಯಾ ಇದಮ್’ ಇತ್ಯೇವಮೀಹಮಾನಃ ಪುನಃಪುನರ್ಜನನಮರಣಪ್ರಬಂಧರೂಢಃ ಶರೀರರೋಗಮನುರುಜ್ಯತೇ ; ಸರ್ವಾತ್ಮದರ್ಶಿನಸ್ತು ತದಸಂಭವ ಇತ್ಯೇತದಾಹ ॥

ಉಕ್ತಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಮೇವ ತನ್ನಿಷ್ಠಸ್ಯ ಕಾಯಕ್ಲೇಶರಾಹಿತ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —

ಆತ್ಮಾನಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ವಿಜ್ಞಾನಾತ್ಮನೋ ವೈಲಕ್ಷಣ್ಯಾರ್ಥಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —

ಸರ್ವೇತಿ ।

ತಾಟಸ್ಥ್ಯಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —

ಹೃತ್ಸ್ಥಮಿತಿ ।

ಬುದ್ಧಿಸಂಬಂಧಪ್ರಾಪ್ತಂ ಸಂಸಾರಿತ್ವಂ ವಾರಯತಿ —

ಅಶನಾಯಾದೀತಿ ।

ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಜ್ಞಾನಪ್ರಕಾರಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —

ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಸರ್ವಭೂತಸಂಬಂಧಪ್ರಯುಕ್ತಂ ದೋಷಂ ವಾರಯಿತುಂ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ —

ನಿತ್ಯೇತಿ ।

ಇತಿ ವಿಜಾನೀಯಾದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಪ್ರಯೋಜನಾಯ ಶರೀರಮನುಸಂಜ್ವರೇದಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಕಿಮಿಚ್ಛನ್ನಿತ್ಯಾಕ್ಷೇಪಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —

ನ ಹೀತಿ ।

ಕಸ್ಯ ವಾ ಕಾಮಾಯೇತ್ಯಾಕ್ಷೇಪಮುಪಪಾದಯತಿ —

ನ ಚೇತಿ ।

ಆಕ್ಷೇಪದ್ವಯಂ ನಿಗಮಯತಿ —

ಅತ ಇತಿ ।

ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ —

ಶರೀರೇತಿ ।

ವಿದುಷಸ್ತಾಪಾಭಾವಂ ವ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ವಿಶದಯತಿ —

ಅನಾತ್ಮೇತಿ ।

ವಸ್ತ್ವಂತರೇಪ್ಸೋಸ್ತಾಪಸಂಭವ ಇತಿ ಶೇಷಃ । ಸ ಚೇತ್ಯಧ್ಯಾಹೃತ್ಯ ಮಮೇದಮಿತ್ಯಾದಿ ಯೋಜ್ಯಮ್ । ಇತ್ಯೇತದಾಹ ಕಿಮಿಚ್ಛನ್ನಿತ್ಯಾದ್ಯಾ ಶ್ರುತಿರಿತಿ ಶೇಷಃ ॥ ೧೨ ॥