ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಯಸ್ಯಾನುವಿತ್ತಃ ಪ್ರತಿಬುದ್ಧ ಆತ್ಮಾಸ್ಮಿನ್ಸಂದೇಹ್ಯೇ ಗಹನೇ ಪ್ರವಿಷ್ಟಃ । ಸ ವಿಶ್ವಕೃತ್ಸ ಹಿ ಸರ್ವಸ್ಯ ಕರ್ತಾ ತಸ್ಯ ಲೋಕಃ ಸ ಉ ಲೋಕ ಏವ ॥ ೧೩ ॥
ಕಿಂ ಚ ಯಸ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯ, ಅನುವಿತ್ತಃ ಅನುಲಬ್ಧಃ, ಪ್ರತಿಬುದ್ಧಃ ಸಾಕ್ಷಾತ್ಕೃತಃ, ಕಥಮ್ ? ಅಹಮಸ್ಮಿ ಪರಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತ್ಯೇವಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮತ್ವೇನಾವಗತಃ, ಆತ್ಮಾ ಅಸ್ಮಿನ್ಸಂದೇಹ್ಯೇ ಸಂದೇಹೇ ಅನೇಕಾನರ್ಥಸಂಕಟೋಪಚಯೇ, ಗಹನೇ ವಿಷಮೇ ಅನೇಕಶತಸಹಸ್ರವಿವೇಕವಿಜ್ಞಾನಪ್ರತಿಪಕ್ಷೇ ವಿಷಮೇ, ಪ್ರವಿಷ್ಟಃ ; ಸ ಯಸ್ಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಯಾನುವಿತ್ತಃ ಪ್ರತಿಬೋಧೇನೇತ್ಯರ್ಥಃ ; ಸ ವಿಶ್ವಕೃತ್ ವಿಶ್ವಸ್ಯ ಕರ್ತಾ ; ಕಥಂ ವಿಶ್ವಕೃತ್ತ್ವಮ್ , ತಸ್ಯ ಕಿಂ ವಿಶ್ವಕೃದಿತಿ ನಾಮ ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ — ಸಃ ಹಿ ಯಸ್ಮಾತ್ ಸರ್ವಸ್ಯ ಕರ್ತಾ, ನ ನಾಮಮಾತ್ರಮ್ ; ನ ಕೇವಲಂ ವಿಶ್ವಕೃತ್ ಪರಪ್ರಯುಕ್ತಃ ಸನ್ , ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ತಸ್ಯ ಲೋಕಃ ಸರ್ವಃ ; ಕಿಮನ್ಯೋ ಲೋಕಃ ಅನ್ಯೋಽಸಾವಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ಸ ಉ ಲೋಕ ಏವ ; ಲೋಕಶಬ್ದೇನ ಆತ್ಮಾ ಉಚ್ಯತೇ ; ತಸ್ಯ ಸರ್ವ ಆತ್ಮಾ, ಸ ಚ ಸರ್ವಸ್ಯಾತ್ಮೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಯ ಏಷ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾ ಪ್ರತಿಬುದ್ಧತಯಾ ಅನುವಿತ್ತಃ ಆತ್ಮಾ ಅನರ್ಥಸಂಕಟೇ ಗಹನೇ ಪ್ರವಿಷ್ಟಃ, ಸ ನ ಸಂಸಾರೀ, ಕಿಂ ತು ಪರ ಏವ ; ಯಸ್ಮಾತ್ ವಿಶ್ವಸ್ಯ ಕರ್ತಾ ಸರ್ವಸ್ಯ ಆತ್ಮಾ, ತಸ್ಯ ಚ ಸರ್ವ ಆತ್ಮಾ । ಏಕ ಏವಾದ್ವಿತೀಯಃ ಪರ ಏವಾಸ್ಮೀತ್ಯನುಸಂಧಾತವ್ಯ ಇತಿ ಶ್ಲೋಕಾರ್ಥಃ ॥

ನ ಕೇವಲಮಾತ್ಮವಿದ್ಯಾರಸಿಕಸ್ಯ ಕಾಯಕ್ಲೇಶರಾಹಿತ್ಯಂ ಕಿಂತು ಕೃತಕೃತ್ಯತಾ ಚಾಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —

ಕಿಂಚೇತಿ ।

ಸಂದೇಹೇ ಪೃಥಿವ್ಯಾದಿಭಿರ್ಭೂತೈರುಪಚಿತೇ ಶರೀರೇ ।

ಸಂದೇಹತ್ವಂ ಸಾಧಯತಿ —

ಅನೇಕೇತಿ ।

ವಿಷಮತ್ವಂ ವಿಶದಯತಿ —

ಅನೇಕಶತೇತಿ ।

ನ ನಾಮಮಾತ್ರಮಿತ್ಯತ್ರ ಪುರಸ್ತಾನ್ನಞಸ್ತಸ್ಮಾದಿತಿ ಪಠಿತವ್ಯಂ ಯಸ್ಮಾದಿತ್ಯುಪಕ್ರಮಾದ್ವಿಶ್ವಕೃತ್ತ್ವಮಿತಿ ಶೇಷಃ । ಪರಶಬ್ದೋ ವಿದ್ಯಾವಿಷಯಃ । ವಿಶ್ವಕೃತ್ಕೃತಕೃತ್ಯ ಇತ್ಯೇತತ್ ।

ಲೋಕಲೋಕಿವಿಭಾಗೇನ ಭೇದಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ದೂಷಯತಿ —

ಕಿಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಯಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿಮಂತ್ರಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಾರ್ಥಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —

ಯ ಏಷ ಇತಿ ।

ಅಸ್ತ್ವೇವಂ ಕಿಂ ತಾವತೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಏಕ ಏವೇತಿ ।

ಯೋ ಹಿ ಪರಃ ಸರ್ವಪ್ರಕಾರಭೇದರಾಹಿತ್ಯಾತ್ಪೂರ್ಣತಯಾ ವರ್ತತೇ ಸ ಏವಾಸ್ಮೀತ್ಯಾತ್ಮಾಽನುಸಂಧಾತವ್ಯ ಇತಿ ಯೋಜನಾ ॥ ೧೩ ॥