ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಇಹೈವ ಸಂತೋಽಥ ವಿದ್ಮಸ್ತದ್ವಯಂ ನ ಚೇದವೇದಿರ್ಮಹತೀ ವಿನಷ್ಟಿಃ । ಯೇ ತದ್ವಿದುರಮೃತಾಸ್ತೇ ಭವಂತ್ಯಥೇತರೇ ದುಃಖಮೇವಾಪಿಯಂತಿ ॥ ೧೪ ॥
ಕಿಂ ಚ ಇಹೈವ ಅನೇಕಾನರ್ಥಸಂಕುಲೇ, ಸಂತಃ ಭವಂತಃ ಅಜ್ಞಾನದೀರ್ಘನಿದ್ರಾಮೋಹಿತಾಃ ಸಂತಃ, ಕಥಂಚಿದಿವ ಬ್ರಹ್ಮತತ್ತ್ವಮ್ ಆತ್ಮತ್ವೇನ ಅಥ ವಿದ್ಮಃ ವಿಜಾನೀಮಃ, ತತ್ ಏತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರಕೃತಮ್ ; ಅಹೋ ವಯಂ ಕೃತಾರ್ಥಾ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ । ಯದೇತದ್ಬ್ರಹ್ಮ ವಿಜಾನೀಮಃ, ತತ್ ನ ಚೇತ್ ವಿದಿತವಂತೋ ವಯಮ್ — ವೇದನಂ ವೇದಃ, ವೇದೋಽಸ್ಯಾಸ್ತೀತಿ ವೇದೀ, ವೇದ್ಯೇವ ವೇದಿಃ, ನ ವೇದಿಃ ಅವೇದಿಃ, ತತಃ ಅಹಮ್ ಅವೇದಿಃ ಸ್ಯಾಮ್ । ಯದಿ ಅವೇದಿಃ ಸ್ಯಾಮ್ , ಕೋ ದೋಷಃ ಸ್ಯಾತ್ ? ಮಹತೀ ಅನಂತಪರಿಮಾಣಾ ಜನ್ಮಮರಣಾದಿಲಕ್ಷಣಾ ವಿನಷ್ಟಿಃ ವಿನಶನಮ್ । ಅಹೋ ವಯಮ್ ಅಸ್ಮಾನ್ಮಹತೋ ವಿನಾಶಾತ್ ನಿರ್ಮುಕ್ತಾಃ, ಯತ್ ಅದ್ವಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ವಿದಿತವಂತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ । ಯಥಾ ಚ ವಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ವಿದಿತ್ವಾ ಅಸ್ಮಾದ್ವಿನಶನಾದ್ವಿಪ್ರಮುಕ್ತಾಃ, ಏವಂ ಯೇ ತದ್ವಿದುಃ ಅಮೃತಾಸ್ತೇ ಭವಂತಿ ; ಯೇ ಪುನಃ ನೈವಂ ಬ್ರಹ್ಮ ವಿದುಃ, ತೇ ಇತರೇ ಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಭ್ಯೋಽನ್ಯೇ ಅಬ್ರಹ್ಮವಿದ ಇತ್ಯರ್ಥಃ, ದುಃಖಮೇವ ಜನ್ಮಮರಣಾದಿಲಕ್ಷಣಮೇವ ಅಪಿಯಂತಿ ಪ್ರತಿಪದ್ಯಂತೇ, ನ ಕದಾಚಿದಪಿ ಅವಿದುಷಾಂ ತತೋ ವಿನಿವೃತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ; ದುಃಖಮೇವ ಹಿ ತೇ ಆತ್ಮತ್ವೇನೋಪಗಚ್ಛಂತಿ ॥

ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ವಿದ್ಯಯಾ ಕೃತಕೃತ್ಯತ್ವೇ ಶ್ರುತಿಸಂಪ್ರತಿಪತ್ತಿರೇವ ಕೇವಲಂ ನ ಭವತಿ ಕಿಂತು ಸ್ವಾನುಭವಸಪ್ರತಿಪತ್ತಿರಸ್ತೀತ್ಯಾಹ —

ಕಿಂಚೇತಿ ।

ಅಥೇತ್ಯಸ್ಯ ಕಥಂಚಿದಿವೇತಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮ್ ।

ತದಿತ್ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮತತ್ವಮಿತ್ಯುಕ್ತಾರ್ಥಂ ಸ್ಫುಟಯತಿ —

ತದೇತದಿತಿ ।

ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನೇ ಕೃತಾರ್ಥತ್ವಂ ಶ್ರುತ್ಯನುಭವಾಭ್ಯಾಮುಕ್ತ್ವಾ ತದಭಾವೇ ದೋಷಮಾಹ —

ಯದೇತದಿತಿ ।

ತರ್ಹಿ ಮಹತೀ ವಿನಷ್ಟಿರಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಬಹುತ್ವಂ ನ ವಿವಕ್ಷಿತಂ ಜ್ಞಾನಾನ್ಮೋಕ್ಷೋಽತ್ರ ವಿವಕ್ಷಿತ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ ವೇದಿರಿತ್ಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —

ವೇದನಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ನ ಚೇದ್ಬ್ರಹ್ಮ ವಿದಿತವಂತೋ ವಯಂ ತತೋಽಹಮವೇದಿಃ ಸ್ಯಾಮಿತಿ ಯೋಜನಾ ।

ವಿದ್ಯಾಭಾವೇ ದೋಷಮುಕ್ತ್ವಾ ವಿದ್ವದನುಭವಸಿದ್ಧಮರ್ಥಂ ನಿಗಮಯತಿ —

ಅಹೋ ವಯಮಿತಿ ।

ಇಹೈವೇತ್ಯಾದಿನಾ ಪೂರ್ವಾರ್ಧೇನೋಕ್ತಮೇವಾರ್ಥಮುತ್ತರಾರ್ಧೇನ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —

ಯಥಾ ಚೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ದುಃಖಾದವಿದುಷಾಂ ವಿನಿರ್ಮೋಕಾಭಾವೇ ಹೇತುಮಾಹ —

ದುಃಖಮೇವೇತಿ ॥ ೧೪ ॥