బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
చతుర్థోఽధ్యాయఃచతుర్థం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
యస్యానువిత్తః ప్రతిబుద్ధ ఆత్మాస్మిన్సన్దేహ్యే గహనే ప్రవిష్టః । స విశ్వకృత్స హి సర్వస్య కర్తా తస్య లోకః స ఉ లోక ఎవ ॥ ౧౩ ॥
కిం చ యస్య బ్రాహ్మణస్య, అనువిత్తః అనులబ్ధః, ప్రతిబుద్ధః సాక్షాత్కృతః, కథమ్ ? అహమస్మి పరం బ్రహ్మేత్యేవం ప్రత్యగాత్మత్వేనావగతః, ఆత్మా అస్మిన్సన్దేహ్యే సన్దేహే అనేకానర్థసఙ్కటోపచయే, గహనే విషమే అనేకశతసహస్రవివేకవిజ్ఞానప్రతిపక్షే విషమే, ప్రవిష్టః ; స యస్య బ్రాహ్మణస్యానువిత్తః ప్రతిబోధేనేత్యర్థః ; స విశ్వకృత్ విశ్వస్య కర్తా ; కథం విశ్వకృత్త్వమ్ , తస్య కిం విశ్వకృదితి నామ ఇత్యాశఙ్క్యాహ — సః హి యస్మాత్ సర్వస్య కర్తా, న నామమాత్రమ్ ; న కేవలం విశ్వకృత్ పరప్రయుక్తః సన్ , కిం తర్హి తస్య లోకః సర్వః ; కిమన్యో లోకః అన్యోఽసావిత్యుచ్యతే — స ఉ లోక ఎవ ; లోకశబ్దేన ఆత్మా ఉచ్యతే ; తస్య సర్వ ఆత్మా, స చ సర్వస్యాత్మేత్యర్థః । య ఎష బ్రాహ్మణేన ప్రత్యగాత్మా ప్రతిబుద్ధతయా అనువిత్తః ఆత్మా అనర్థసఙ్కటే గహనే ప్రవిష్టః, స న సంసారీ, కిం తు పర ఎవ ; యస్మాత్ విశ్వస్య కర్తా సర్వస్య ఆత్మా, తస్య చ సర్వ ఆత్మా । ఎక ఎవాద్వితీయః పర ఎవాస్మీత్యనుసన్ధాతవ్య ఇతి శ్లోకార్థః ॥

న కేవలమాత్మవిద్యారసికస్య కాయక్లేశరాహిత్యం కిన్తు కృతకృత్యతా చాస్తీత్యాహ —

కిఞ్చేతి ।

సన్దేహే పృథివ్యాదిభిర్భూతైరుపచితే శరీరే ।

సన్దేహత్వం సాధయతి —

అనేకేతి ।

విషమత్వం విశదయతి —

అనేకశతేతి ।

న నామమాత్రమిత్యత్ర పురస్తాన్నఞస్తస్మాదితి పఠితవ్యం యస్మాదిత్యుపక్రమాద్విశ్వకృత్త్వమితి శేషః । పరశబ్దో విద్యావిషయః । విశ్వకృత్కృతకృత్య ఇత్యేతత్ ।

లోకలోకివిభాగేన భేదం శఙ్కిత్వా దూషయతి —

కిమిత్యాదినా ।

యస్యేత్యాదిమన్త్రస్య తాత్పర్యార్థం సంగృహ్ణాతి —

య ఎష ఇతి ।

అస్త్వేవం కిం తావతేత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

ఎక ఎవేతి ।

యో హి పరః సర్వప్రకారభేదరాహిత్యాత్పూర్ణతయా వర్తతే స ఎవాస్మీత్యాత్మాఽనుసన్ధాతవ్య ఇతి యోజనా ॥ ౧౩ ॥