బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
చతుర్థోఽధ్యాయఃచతుర్థం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
ఇహైవ సన్తోఽథ విద్మస్తద్వయం న చేదవేదిర్మహతీ వినష్టిః । యే తద్విదురమృతాస్తే భవన్త్యథేతరే దుఃఖమేవాపియన్తి ॥ ౧౪ ॥
కిం చ ఇహైవ అనేకానర్థసఙ్కులే, సన్తః భవన్తః అజ్ఞానదీర్ఘనిద్రామోహితాః సన్తః, కథఞ్చిదివ బ్రహ్మతత్త్వమ్ ఆత్మత్వేన అథ విద్మః విజానీమః, తత్ ఎతద్బ్రహ్మ ప్రకృతమ్ ; అహో వయం కృతార్థా ఇత్యభిప్రాయః । యదేతద్బ్రహ్మ విజానీమః, తత్ న చేత్ విదితవన్తో వయమ్ — వేదనం వేదః, వేదోఽస్యాస్తీతి వేదీ, వేద్యేవ వేదిః, న వేదిః అవేదిః, తతః అహమ్ అవేదిః స్యామ్ । యది అవేదిః స్యామ్ , కో దోషః స్యాత్ ? మహతీ అనన్తపరిమాణా జన్మమరణాదిలక్షణా వినష్టిః వినశనమ్ । అహో వయమ్ అస్మాన్మహతో వినాశాత్ నిర్ముక్తాః, యత్ అద్వయం బ్రహ్మ విదితవన్త ఇత్యర్థః । యథా చ వయం బ్రహ్మ విదిత్వా అస్మాద్వినశనాద్విప్రముక్తాః, ఎవం యే తద్విదుః అమృతాస్తే భవన్తి ; యే పునః నైవం బ్రహ్మ విదుః, తే ఇతరే బ్రహ్మవిద్భ్యోఽన్యే అబ్రహ్మవిద ఇత్యర్థః, దుఃఖమేవ జన్మమరణాదిలక్షణమేవ అపియన్తి ప్రతిపద్యన్తే, న కదాచిదపి అవిదుషాం తతో వినివృత్తిరిత్యర్థః ; దుఃఖమేవ హి తే ఆత్మత్వేనోపగచ్ఛన్తి ॥

బ్రహ్మవిదో విద్యయా కృతకృత్యత్వే శ్రుతిసంప్రతిపత్తిరేవ కేవలం న భవతి కిన్తు స్వానుభవసప్రతిపత్తిరస్తీత్యాహ —

కిఞ్చేతి ।

అథేత్యస్య కథఞ్చిదివేతి వ్యాఖ్యానమ్ ।

తదిత్యస్య బ్రహ్మతత్వమిత్యుక్తార్థం స్ఫుటయతి —

తదేతదితి ।

బ్రహ్మజ్ఞానే కృతార్థత్వం శ్రుత్యనుభవాభ్యాముక్త్వా తదభావే దోషమాహ —

యదేతదితి ।

తర్హి మహతీ వినష్టిరితి సంబన్ధః ।

బహుత్వం న వివక్షితం జ్ఞానాన్మోక్షోఽత్ర వివక్షిత ఇత్యభిప్రేత్య వేదిరిత్యస్యార్థమాహ —

వేదనమిత్యాదినా ।

న చేద్బ్రహ్మ విదితవన్తో వయం తతోఽహమవేదిః స్యామితి యోజనా ।

విద్యాభావే దోషముక్త్వా విద్వదనుభవసిద్ధమర్థం నిగమయతి —

అహో వయమితి ।

ఇహైవేత్యాదినా పూర్వార్ధేనోక్తమేవార్థముత్తరార్ధేన ప్రపఞ్చయతి —

యథా చేత్యాదినా ।

దుఃఖాదవిదుషాం వినిర్మోకాభావే హేతుమాహ —

దుఃఖమేవేతి ॥ ౧౪ ॥