ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಮುತ ಚಕ್ಷುಷಶ್ಚಕ್ಷುರುತ ಶ್ರೋತ್ರಸ್ಯ ಶ್ರೋತ್ರಂ ಮನಸೋ ಯೇ ಮನೋ ವಿದುಃ । ತೇ ನಿಚಿಕ್ಯುರ್ಬ್ರಹ್ಮ ಪುರಾಣಮಗ್ರ್ಯಮ್ ॥ ೧೮ ॥
ಕಿಂ ಚ ತೇನ ಹಿ ಚೈತನ್ಯಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿಷಾ ಅವಭಾಸ್ಯಮಾನಃ ಪ್ರಾಣಃ ಆತ್ಮಭೂತೇನ ಪ್ರಾಣಿತಿ, ತೇನ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾಪಿ ಪ್ರಾಣಃ ಸಃ, ತಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಮ್ ; ತಥಾ ಚಕ್ಷುಷೋಽಪಿ ಚಕ್ಷುಃ ; ಉತ ಶ್ರೋತ್ರಸ್ಯಾಪಿ ಶ್ರೋತ್ರಮ್ ; ಬ್ರಹ್ಮಶಕ್ತ್ಯಾಧಿಷ್ಠಿತಾನಾಂ ಹಿ ಚಕ್ಷುರಾದೀನಾಂ ದರ್ಶನಾದಿಸಾಮರ್ಥ್ಯಮ್ ; ಸ್ವತಃ ಕಾಷ್ಠಲೋಷ್ಟಸಮಾನಿ ಹಿ ತಾನಿ ಚೈತನ್ಯಾತ್ಮಜ್ಯೋತಿಃಶೂನ್ಯಾನಿ ; ಮನಸೋಽಪಿ ಮನಃ — ಇತಿ ಯೇ ವಿದುಃ — ಚಕ್ಷುರಾದಿವ್ಯಾಪಾರಾನುಮಿತಾಸ್ತಿತ್ವಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮಾನಮ್ , ನ ವಿಷಯಭೂತಮ್ ಯೇ ವಿದುಃ — ತೇ ನಿಚಿಕ್ಯುಃ ನಿಶ್ಚಯೇನ ಜ್ಞಾತವಂತಃ ಬ್ರಹ್ಮ, ಪುರಾಣಂ ಚಿರಂತನಮ್ , ಅಗ್ರ್ಯಮ್ ಅಗ್ರೇ ಭವಮ್ । ‘ತದ್ಯದಾತ್ಮವಿದೋ ವಿದುಃ’ (ಮು. ಉ. ೨ । ೨ । ೧೦) ಇತಿ ಹ್ಯಾಥರ್ವಣೇ ॥

ಪ್ರಕೃತಾಃ ಪಂಚಜನಾಃ ಪಂಚ ಜ್ಯೋತಿಷಾ ಸಹ ಪ್ರಾಣಾದಯೋ ವಾ ಸ್ಯುರಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯಾಽಽಹ —

ಕಿಂಚೇತಿ ।

ಕಥಂ ಚಕ್ಷುರಾದಿಷು ಚಕ್ಷುರಾದಿತ್ವಂ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಿಧ್ಯತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಬ್ರಹ್ಮಶಕ್ತೀತಿ ।

ವಿಮತಾನಿ ಕೇನಚಿದಧಿಷ್ಠಿತಾನಿ ಪ್ರವರ್ತಂತೇ ಕರಣತ್ವಾದ್ವಾಸ್ಯಾದಿವದಿತಿ ಚಕ್ಷುರಾದಿವ್ಯಾಪಾರೇಣಾನುಮಿತಾಸ್ತಿತ್ವಂ ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮನಂ ಯೇ ವಿದುರಿತಿ ಯೋಜನಾ ।

ವಿದಿಕ್ರಿಯಾವಿಷಯತ್ವಂ ವ್ಯಾವರ್ತಯತಿ —

ನೇತಿ ।

ಪ್ರತ್ಯಗಾತ್ಮವಿದಾಂ ಕಥಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿತ್ತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ತದಿತಿ ॥ ೧೮ ॥