ஸஹேதுகௌ ப³ந்த⁴மோக்ஷௌ அபி⁴ஹிதௌ மந்த்ரப்³ராஹ்மணாப்⁴யாம் ; ஶ்லோகைஶ்ச புந: மோக்ஷஸ்வரூபம் விஸ்தரேண ப்ரதிபாதி³தம் ; ஏவம் ஏதஸ்மிந் ஆத்மவிஷயே ஸர்வோ வேத³: யதா² உபயுக்தோ ப⁴வதி, தத் ததா² வக்தவ்யமிதி தத³ர்தே²யம் கண்டி³கா ஆரப்⁴யதே । தச்ச யதா² அஸ்மிந்ப்ரபாட²கே அபி⁴ஹிதம் ஸப்ரயோஜநம் அநூத்³ய அத்ரைவ உபயோக³: க்ருத்ஸ்நஸ்ய வேத³ஸ்ய காம்யராஶிவர்ஜிதஸ்ய — இத்யேவமர்த² உக்தார்தா²நுவாத³: ‘ஸ வா ஏஷ:’ இத்யாதி³: । ஸ இதி உக்தபராமர்ஶார்த²: ; கோ(அ)ஸௌ உக்த: பராம்ருஶ்யதே ? தம் ப்ரதிநிர்தி³ஶதி — ய ஏஷ விஜ்ஞாநமய இதி — அதீதாநந்தரவாக்யோக்தஸம்ப்ரத்யயோ மா பூ⁴தி³தி, ய: ஏஷ: ; கதம: ஏஷ: இத்யுச்யதே — விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷ்விதி ; உக்தவாக்யோல்லிங்க³நம் ஸம்ஶயநிவ்ருத்த்யர்த²ம் ; உக்தம் ஹி பூர்வம் ஜநகப்ரஶ்நாரம்பே⁴ ‘கதம ஆத்மேதி யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 7) இத்யாதி³ । ஏதது³க்தம் ப⁴வதி — யோ(அ)யம் ‘விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷு’ இத்யாதி³நா வாக்யேந ப்ரதிபாதி³த: ஸ்வயம் ஜ்யோதிராத்மா, ஸ ஏஷ: காமகர்மாவித்³யாநாமநாத்மத⁴ர்மத்வப்ரதிபாத³நத்³வாரேண மோக்ஷித: பரமாத்மபா⁴வமாபாதி³த: — பர ஏவாயம் நாந்ய இதி ; ஏஷ ஸ: ஸாக்ஷாந்மஹாநஜ ஆத்மேத்யுக்த: । யோ(அ)யம் விஜ்ஞாநமய: ப்ராணேஷ்விதி யதா²வ்யாக்²யாதார்த² ஏவ । ய ஏஷ: அந்தர்ஹ்ருத³யே ஹ்ருத³யபுண்ட³ரீகமத்⁴யே ய ஏஷ ஆகாஶோ பு³த்³தி⁴விஜ்ஞாநஸம்ஶ்ரய:, தஸ்மிந்நாகாஶே பு³த்³தி⁴விஜ்ஞாநஸஹிதே ஶேதே திஷ்ட²தி ; அத²வா ஸம்ப்ரஸாத³காலே அந்தர்ஹ்ருத³யே ய ஏஷ ஆகாஶ: பர ஏவ ஆத்மா நிருபாதி⁴க: விஜ்ஞாநமயஸ்ய ஸ்வஸ்வபா⁴வ:, தஸ்மிந் ஸ்வஸ்வபா⁴வே பரமாத்மநி ஆகாஶாக்²யே ஶேதே ; சதுர்தே² ஏதத்³வ்யாக்²யாதம் ‘க்வைஷ ததா³பூ⁴த்’ (ப்³ரு. உ. 2 । 1 । 16) இத்யஸ்ய ப்ரதிவசநத்வேந । ஸ ச ஸர்வஸ்ய ப்³ரஹ்மேந்த்³ராதே³: வஶீ ; ஸர்வோ ஹி அஸ்ய வஶே வர்ததே ; உக்தம் ச ‘ஏதஸ்ய வா அக்ஷரஸ்ய ப்ரஶாஸநே’ (ப்³ரு. உ. 3 । 8 । 9) இதி । ந கேவலம் வஶீ, ஸர்வஸ்ய ஈஶாந: ஈஶிதா ச ப்³ரஹ்மேந்த்³ரப்ரப்⁴ருதீநாம் । ஈஶித்ருத்வம் ச கதா³சித் ஜாதிக்ருதம் , யதா² ராஜகுமாரஸ்ய ப³லவத்தராநபி ப்⁴ருத்யாந்ப்ரதி, தத்³வந்மா பூ⁴தி³த்யாஹ — ஸர்வஸ்யாதி⁴பதி: அதி⁴ஷ்டா²ய பாலயிதா, ஸ்வதந்த்ர இத்யர்த²: ; ந ராஜபுத்ரவத் அமாத்யாதி³ப்⁴ருத்யதந்த்ர: । த்ரயமப்யேதத் வஶித்வாதி³ ஹேதுஹேதுமத்³ரூபம் — யஸ்மாத் ஸர்வஸ்யாதி⁴பதி:, ததோ(அ)ஸௌ ஸர்வஸ்யேஶாந: ; யோ ஹி யமதி⁴ஷ்டா²ய பாலயதி, ஸ தம் ப்ரதீஷ்ட ஏவேதி ப்ரஸித்³த⁴ம் , யஸ்மாச்ச ஸர்வஸ்யேஶாந:, தஸ்மாத் ஸர்வஸ்ய வஶீதி । கிஞ்சாந்யத் ஸ ஏவம்பூ⁴தோ ஹ்ருத்³யந்தர்ஜ்யோதி: புருஷோ விஜ்ஞாநமய: ந ஸாது⁴நா ஶாஸ்த்ரவிஹிதேந கர்மணா பூ⁴யாந்ப⁴வதி, ந வர்த⁴தே பூர்வாவஸ்தா²த: கேநசித்³த⁴ர்மேண ; நோ ஏவ ஶாஸ்த்ரப்ரதிஷித்³தே⁴ந அஸாது⁴நா கர்மணா கநீயாந் அல்பதரோ ப⁴வதி, பூர்வாவஸ்தா²தோ ந ஹீயத இத்யர்த²: । கிம் ச ஸர்வோ ஹி அதி⁴ஷ்டா²நபாலநாதி³ குர்வந் பராநுக்³ரஹபீடா³க்ருதேந த⁴ர்மாத⁴ர்மாக்²யேந யுஜ்யதே ; அஸ்யைவ து கத²ம் தத³பா⁴வ இத்யுச்யதே — யஸ்மாத் ஏஷ ஸர்வேஶ்வர: ஸந் கர்மணோ(அ)பீஶிதும் ப⁴வத்யேவ ஶீலமஸ்ய, தஸ்மாத் ந கர்மணா ஸம்ப³த்⁴யதே । கிம் ச ஏஷ பூ⁴தாதி⁴பதி: ப்³ரஹ்மாதி³ஸ்தம்ப³பர்யந்தாநாம் பூ⁴தாநாமதி⁴பதிரித்யுக்தார்த²ம் பத³ம் । ஏஷ பூ⁴தாநாம் தேஷாமேவ பாலயிதா ரக்ஷிதா । ஏஷ ஸேது: ; கிம்விஶிஷ்ட இத்யாஹ — வித⁴ரண: வர்ணாஶ்ரமாதி³வ்யவஸ்தா²யா விதா⁴ரயிதா ; ததா³ஹ — ஏஷாம் பூ⁴ராதீ³நாம் ப்³ரஹ்மலோகாந்தாநாம் லோகாநாம் அஸம்பே⁴தா³ய அஸம்பி⁴ந்நமர்யாதா³யை ; பரமேஶ்வரேண ஸேதுவத³விதா⁴ர்யமாணா லோகா: ஸம்பி⁴ந்நமர்யாதா³: ஸ்யு: ; அதோ லோகாநாமஸம்பே⁴தா³ய ஸேதுபூ⁴தோ(அ)யம் பரமேஶ்வர:, ய: ஸ்வயம் ஜ்யோதிராத்மைவ ஏவம்வித் ஸர்வஸ்ய வஶீ — இத்யாதி³ ப்³ரஹ்மவித்³யாயா: ப²லமேதந்நிர்தி³ஷ்டம் । ‘கிஞ்ஜ்யோதிரயம் புருஷ:’ (ப்³ரு. உ. 4 । 3 । 2) இத்யேவமாதி³ஷஷ்ட²ப்ரபாட²கவிஹிதாயாமேதஸ்யாம் ப்³ரஹ்மவித்³யாயாம் ஏவம்ப²லாயாம் காம்யைகதே³ஶவர்ஜிதம் க்ருத்ஸ்நம் கர்மகாண்ட³ம் தாத³ர்த்²யேந விநியுஜ்யதே ; தத் கத²மித்யுச்யதே — தமேதம் ஏவம்பூ⁴தமௌபநிஷத³ம் புருஷம் , வேதா³நுவசநேந மந்த்ரப்³ராஹ்மணாத்⁴யயநேந நித்யஸ்வாத்⁴யாயலக்ஷணேந, விவிதி³ஷந்தி வேதி³துமிச்ச²ந்தி ; கே ? ப்³ராஹ்மணா: ; ப்³ராஹ்மணக்³ரஹணமுபலக்ஷணார்த²ம் ; அவிஶிஷ்டோ ஹி அதி⁴கார: த்ரயாணாம் வர்ணாநாம் ; அத²வா கர்மகாண்டே³ந மந்த்ரப்³ராஹ்மணேந வேதா³நுவசநேந விவிதி³ஷந்தி ; கத²ம் விவிதி³ஷந்தீத்யுச்யதே — யஜ்ஞேநேத்யாதி³ ॥