ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಚತುರ್ಥೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ಥಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಸ ವಾ ಏಷ ಮಹಾನಜ ಆತ್ಮಾ ಯೋಽಯಂ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಃ ಪ್ರಾಣೇಷು ಯ ಏಷೋಽಂತರ್ಹೃದಯ ಆಕಾಶಸ್ತಸ್ಮಿಂಛೇತೇ ಸರ್ವಸ್ಯ ವಶೀ ಸರ್ವಸ್ಯೇಶಾನಃ ಸರ್ವಸ್ಯಾಧಿಪತಿಃ ಸ ನ ಸಾಧುನಾ ಕರ್ಮಣಾ ಭೂಯಾನ್ನೋ ಏವಾಸಾಧುನಾ ಕನೀಯಾನೇಷ ಸರ್ವೇಶ್ವರ ಏಷ ಭೂತಾಧಿಪತಿರೇಷ ಭೂತಪಾಲ ಏಷ ಸೇತುರ್ವಿಧರಣ ಏಷಾಂ ಲೋಕಾನಾಮಸಂಭೇದಾಯ ತಮೇತಂ ವೇದಾನುವಚನೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಿವಿದಿಷಂತಿ ಯಜ್ಞೇನ ದಾನೇನ ತಪಸಾನಾಶಕೇನೈತಮೇವ ವಿದಿತ್ವಾ ಮುನಿರ್ಭವತಿ । ಏತಮೇವ ಪ್ರವ್ರಾಜಿನೋ ಲೋಕಮಿಚ್ಛಂತಃ ಪ್ರವ್ರಜಂತಿ । ಏತದ್ಧ ಸ್ಮ ವೈ ತತ್ಪೂರ್ವೇ ವಿದ್ವಾಂಸಃ ಪ್ರಜಾಂ ನ ಕಾಮಯಂತೇ ಕಿಂ ಪ್ರಜಯಾ ಕರಿಷ್ಯಾಮೋ ಯೇಷಾಂ ನೋಽಯಮಾತ್ಮಾಯಂ ಲೋಕ ಇತಿ ತೇ ಹ ಸ್ಮ ಪುತ್ರೈಷಣಾಯಾಶ್ಚ ವಿತ್ತೈಷಣಾಯಾಶ್ಚ ಲೋಕೈಷಣಾಯಾಶ್ಚ ವ್ಯುತ್ಥಾಯಾಥ ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಂ ಚರಂತಿ ಯಾ ಹ್ಯೇವ ಪುತ್ರೈಷಣಾ ಸಾ ವಿತ್ತೈಷಣಾ ಯಾ ವಿತ್ತೈಷಣಾ ಸಾ ಲೋಕೈಷಣೋಭೇ ಹ್ಯೇತೇ ಏಷಣೇ ಏವ ಭವತಃ । ಸ ಏಷ ನೇತಿ ನೇತ್ಯಾತ್ಮಾಗೃಹ್ಯೋ ನ ಹಿ ಗೃಹ್ಯತೇಽಶೀರ್ಯೋ ನ ಹಿ ಶೀರ್ಯತೇಽಸಂಗೋ ನ ಹಿ ಸಜ್ಯತೇಽಸಿತೋ ನ ವ್ಯಥತೇ ನ ರಿಷ್ಯತ್ಯೇತಮು ಹೈವೈತೇ ನ ತರತ ಇತ್ಯತಃ ಪಾಪಮಕರವಮಿತ್ಯತಃ ಕಲ್ಯಾಣಮಕರವಮಿತ್ಯುಭೇ ಉ ಹೈವೈಷ ಏತೇ ತರತಿ ನೈನಂ ಕೃತಾಕೃತೇ ತಪತಃ ॥ ೨೨ ॥
ಕಥಂ ಪುನಃ ನಿತ್ಯಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಾದಿಭಿಃ ಕರ್ಮಭಿಃ ಆತ್ಮಾನಂ ವಿವಿದಿಷಂತಿ ? ನೈವ ಹಿ ತಾನಿ ಆತ್ಮಾನಂ ಪ್ರಕಾಶಯಂತಿ, ಯಥಾ ಉಪನಿಷದಃ — ನೈಷ ದೋಷಃ, ಕರ್ಮಣಾಂ ವಿಶುದ್ಧಿಹೇತುತ್ವಾತ್ ; ಕರ್ಮಭಿಃ ಸಂಸ್ಕೃತಾ ಹಿ ವಿಶುದ್ಧಾತ್ಮಾನಃ ಶಕ್ನುವಂತಿ ಆತ್ಮಾನಮುಪನಿಷತ್ಪ್ರಕಾಶಿತಮ್ ಅಪ್ರತಿಬಂಧೇನ ವೇದಿತುಮ್ ; ತಥಾ ಹ್ಯಾಥರ್ವಣೇ — ‘ವಿಶುದ್ಧಸತ್ತ್ವಸ್ತತಸ್ತು ತಂ ಪಶ್ಯತೇ ನಿಷ್ಕಲಂ ಧ್ಯಾಯಮಾನಃ’ (ಮು. ಉ. ೩ । ೧ । ೮) ಇತಿ ; ಸ್ಮೃತಿಶ್ಚ ‘ಜ್ಞಾನಮುತ್ಪದ್ಯತೇ ಪುಂಸಾಂ ಕ್ಷಯಾತ್ಪಾಪಸ್ಯ ಕರ್ಮಣಃ’ (ಮೋ. ಧ. ೨೦೪ । ೮) ಇತ್ಯಾದಿಃ । ಕಥಂ ಪುನಃ ನಿತ್ಯಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಸಂಸ್ಕಾರಾರ್ಥಾನೀತ್ಯವಗಮ್ಯತೇ ? ‘ಸ ಹ ವಾ ಆತ್ಮಯಾಜೀ ಯೋ ವೇದೇದಂ ಮೇಽನೇನಾಂಗಂ ಸಂಸ್ಕ್ರಿಯತ ಇದಂ ಮೇಽನೇನಾಂಗಮುಪಧೀಯತೇ’ (ಶತ. ಬ್ರಾ. ೧೧ । ೨ । ೬ । ೧೩) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಃ ; ಸರ್ವೇಷು ಚ ಸ್ಮೃತಿಶಾಸ್ತ್ರೇಷು ಕರ್ಮಾಣಿ ಸಂಸ್ಕಾರಾರ್ಥಾನ್ಯೇವ ಆಚಕ್ಷತೇ ‘ಅಷ್ಟಾಚತ್ವಾರಿಂಶತ್ಸಂಸ್ಕಾರಾಃ’ (ಗೌ. ಧ. ೧ । ೮ । ೮ ತಃ ೨೨, ೨೪, ೨೫) ಇತ್ಯಾದಿಷು । ಗೀತಾಸು ಚ — ‘ಯಜ್ಞೋ ದಾನಂ ತಪಶ್ಚೈವ ಪಾವನಾನಿ ಮನೀಷಿಣಾಮ್ । ’ (ಭ. ಗೀ. ೧೮ । ೫) ‘ಸರ್ವೇಽಪ್ಯೇತೇ ಯಜ್ಞವಿದೋ ಯಜ್ಞಕ್ಷಪಿತಕಲ್ಮಷಾಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೪ । ೩೦) ಇತಿ । ಯಜ್ಞೇನೇತಿ — ದ್ರವ್ಯಯಜ್ಞಾ ಜ್ಞಾನಯಜ್ಞಾಶ್ಚ ಸಂಸ್ಕಾರಾರ್ಥಾಃ ; ಸಂಸ್ಕೃತಸ್ಯ ಚ ವಿಶುದ್ಧಸತ್ತ್ವಸ್ಯ ಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿರಪ್ರತಿಬಂಧೇನ ಭವಿಷ್ಯತಿ ; ಅತೋ ಯಜ್ಞೇನ ವಿವಿದಿಷಂತಿ । ದಾನೇನ — ದಾನಮಪಿ ಪಾಪಕ್ಷಯಹೇತುತ್ವಾತ್ ಧರ್ಮವೃದ್ಧಿಹೇತುತ್ವಾಚ್ಚ । ತಪಸಾ, ತಪ ಇತಿ ಅವಿಶೇಷೇಣ ಕೃಚ್ಛ್ರಚಾಂದ್ರಾಯಣಾದಿಪ್ರಾಪ್ತೌ ವಿಶೇಷಣಮ್ — ಅನಾಶಕೇನೇತಿ ; ಕಾಮಾನಶನಮ್ ಅನಾಶಕಮ್ , ನ ತು ಭೋಜನನಿವೃತ್ತಿಃ ; ಭೋಜನನಿವೃತ್ತೌ ಮ್ರಿಯತ ಏವ, ನ ಆತ್ಮವೇದನಮ್ । ವೇದಾನುವಚನಯಜ್ಞದಾನತಪಃಶಬ್ದೇನ ಸರ್ವಮೇವ ನಿತ್ಯಂ ಕರ್ಮ ಉಪಲಕ್ಷ್ಯತೇ ; ಏವಂ ಕಾಮ್ಯವರ್ಜಿತಂ ನಿತ್ಯಂ ಕರ್ಮಜಾತಂ ಸರ್ವಮ್ ಆತ್ಮಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತಿದ್ವಾರೇಣ ಮೋಕ್ಷಸಾಧನತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ ; ಏವಂ ಕರ್ಮಕಾಂಡೇನ ಅಸ್ಯ ಏಕವಾಕ್ಯತಾವಗತಿಃ । ಏವಂ ಯಥೋಕ್ತೇನ ನ್ಯಾಯೇನ ಏತಮೇವ ಆತ್ಮಾನಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಯಥಾಪ್ರಕಾಶಿತಮ್ , ಮುನಿರ್ಭವತಿ, ಮನನಾನ್ಮುನಿಃ, ಯೋಗೀ ಭವತೀತ್ಯರ್ಥಃ ; ಏತಮೇವ ವಿದಿತ್ವಾ ಮುನಿರ್ಭವತಿ, ನಾನ್ಯಮ್ । ನನು ಅನ್ಯವೇದನೇಽಪಿ ಮುನಿತ್ವಂ ಸ್ಯಾತ್ ; ಕಥಮವಧಾರ್ಯತೇ — ಏತಮೇವೇತಿ — ಬಾಢಮ್ , ಅನ್ಯವೇದನೇಽಪಿ ಮುನಿರ್ಭವೇತ್ ; ಕಿಂ ತು ಅನ್ಯವೇದನೇ ನ ಮುನಿರೇವ ಸ್ಯಾತ್ , ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ಕರ್ಮ್ಯಪಿ ಭವೇತ್ ಸಃ ; ಏತಂ ತು ಔಪನಿಷದಂ ಪುರುಷಂ ವಿದಿತ್ವಾ, ಮುನಿರೇವ ಸ್ಯಾತ್ , ನ ತು ಕರ್ಮೀ ; ಅತಃ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಮುನಿತ್ವಂ ವಿವಕ್ಷಿತಮಸ್ಯೇತಿ ಅವಧಾರಯತಿ — ಏತಮೇವೇತಿ ; ಏತಸ್ಮಿನ್ಹಿ ವಿದಿತೇ, ಕೇನ ಕಂ ಪಶ್ಯೇದಿತ್ಯೇವಂ ಕ್ರಿಯಾಸಂಭವಾತ್ ಮನನಮೇವ ಸ್ಯಾತ್ । ಕಿಂ ಚ ಏತಮೇವ ಆತ್ಮಾನಂ ಸ್ವಂ ಲೋಕಮ್ ಇಚ್ಛಂತಃ ಪ್ರಾರ್ಥಯಂತಃ ಪ್ರವ್ರಾಜಿನಃ ಪ್ರವ್ರಜನಶೀಲಾಃ ಪ್ರವ್ರಜಂತಿ ಪ್ರಕರ್ಷೇಣ ವ್ರಜಂತಿ, ಸರ್ವಾಣಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಸನ್ನ್ಯಸ್ಯಂತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ‘ಏತಮೇವ ಲೋಕಮಿಚ್ಛಂತಃ’ ಇತ್ಯವಧಾರಣಾತ್ ನ ಬಾಹ್ಯಲೋಕತ್ರಯೇಪ್ಸೂನಾಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇ ಅಧಿಕಾರ ಇತಿ ಗಮ್ಯತೇ ; ನ ಹಿ ಗಂಗಾದ್ವಾರಂ ಪ್ರತಿಪಿತ್ಸುಃ ಕಾಶೀದೇಶನಿವಾಸೀ ಪೂರ್ವಾಭಿಮುಖಃ ಪ್ರೈತಿ । ತಸ್ಮಾತ್ ಬಾಹ್ಯಲೋಕತ್ರಯಾರ್ಥಿನಾಂ ಪುತ್ರಕರ್ಮಾಪರಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಃ ಸಾಧನಮ್ , ‘ಪುತ್ರೇಣಾಯಂ ಲೋಕೋ ಜಯ್ಯೋ ನಾನ್ಯೇನ ಕರ್ಮಣಾ’ (ಬೃ. ಉ. ೧ । ೫ । ೧೬) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ರುತೇಃ ; ಅತಃ ತದರ್ಥಿಭಿಃ ಪುತ್ರಾದಿಸಾಧನಂ ಪ್ರತ್ಯಾಖ್ಯಾಯ, ನ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಂ ಪ್ರತಿಪತ್ತುಂ ಯುಕ್ತಮ್ , ಅತತ್ಸಾಧನತ್ವಾತ್ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಸ್ಯ । ತಸ್ಮಾತ್ ‘ಏತಮೇವ ಲೋಕಮಿಚ್ಛಂತಃ ಪ್ರವ್ರಜಂತಿ’ ಇತಿ ಯುಕ್ತಮವಧಾರಣಮ್ । ಆತ್ಮಲೋಕಪ್ರಾಪ್ತಿರ್ಹಿ ಅವಿದ್ಯಾನಿವೃತ್ತೌ ಸ್ವಾತ್ಮನ್ಯವಸ್ಥಾನಮೇವ । ತಸ್ಮಾತ್ ಆತ್ಮಾನಂ ಚೇತ್ ಲೋಕಮಿಚ್ಛತಿ ಯಃ, ತಸ್ಯ ಸರ್ವಕ್ರಿಯೋಪರಮ ಏವ ಆತ್ಮಲೋಕಸಾಧನಂ ಮುಖ್ಯಮ್ ಅಂತರಂಗಮ್ , ಯಥಾ ಪುತ್ರಾದಿರೇವ ಬಾಹ್ಯಲೋಕತ್ರಯಸ್ಯ, ಪುತ್ರಾದಿಕರ್ಮಣ ಆತ್ಮಲೋಕಂ ಪ್ರತಿ ಅಸಾಧನತ್ವಾತ್ । ಅಸಂಭವೇನ ಚ ವಿರುದ್ಧತ್ವಮವೋಚಾಮ । ತಸ್ಮಾತ್ ಆತ್ಮಾನಂ ಲೋಕಮಿಚ್ಛಂತಃ ಪ್ರವ್ರಜಂತ್ಯೇವ, ಸರ್ವಕ್ರಿಯಾಭ್ಯೋ ನಿವರ್ತೇರನ್ನೇವೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಯಥಾ ಚ ಬಾಹ್ಯಲೋಕತ್ರಯಾರ್ಥಿನಃ ಪ್ರತಿನಿಯತಾನಿ ಪುತ್ರಾದೀನಿ ಸಾಧನಾನಿ ವಿಹಿತಾನಿ, ಏವಮಾತ್ಮಲೋಕಾರ್ಥಿನಃ ಸರ್ವೈಷಣಾನಿವೃತ್ತಿಃ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ವಿಧೀಯತ ಏವ । ಕುತಃ ಪುನಃ ತೇ ಆತ್ಮಲೋಕಾರ್ಥಿನಃ ಪ್ರವ್ರಜಂತ್ಯೇವೇತ್ಯುಚ್ಯತೇ ; ತತ್ರ ಅರ್ಥವಾದವಾಕ್ಯರೂಪೇಣ ಹೇತುಂ ದರ್ಶಯತಿ — ಏತದ್ಧ ಸ್ಮ ವೈ ತತ್ । ತದೇತತ್ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇ ಕಾರಣಮುಚ್ಯತೇ — ಹ ಸ್ಮ ವೈ ಕಿಲ ಪೂರ್ವೇ ಅತಿಕ್ರಾಂತಕಾಲೀನಾ ವಿದ್ವಾಂಸಃ ಆತ್ಮಜ್ಞಾಃ, ಪ್ರಜಾಂ ಕರ್ಮ ಅಪರಬ್ರಹ್ಮವಿದ್ಯಾಂ ಚ ; ಪ್ರಜೋಪಲಕ್ಷಿತಂ ಹಿ ತ್ರಯಮೇತತ್ ಬಾಹ್ಯಲೋಕತ್ರಯಸಾಧನಂ ನಿರ್ದಿಶ್ಯತೇ ‘ಪ್ರಜಾಮ್’ ಇತಿ । ಪ್ರಜಾಂ ಕಿಮ್ ? ನ ಕಾಮಯಂತೇ, ಪುತ್ರಾದಿಲೋಕತ್ರಯಸಾಧನಂ ನ ಅನುತಿಷ್ಠಂತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ನನು ಅಪರಬ್ರಹ್ಮದರ್ಶನಮನುತಿಷ್ಠಂತ್ಯೇವ, ತದ್ಬಲಾದ್ಧಿ ವ್ಯುತ್ಥಾನಮ್ — ನ ಅಪವಾದಾತ್ ; ‘ಬ್ರಹ್ಮ ತಂ ಪರಾದಾದ್ಯೋಽನ್ಯತ್ರಾತ್ಮನೋ ಬ್ರಹ್ಮ ವೇದ’ (ಬೃ. ಉ. ೨ । ೪ । ೬) ‘ಸರ್ವಂ ತಂ ಪರಾದಾತ್ —’ ಇತಿ ಅಪರಬ್ರಹ್ಮದರ್ಶನಮಪಿ ಅಪವದತ್ಯೇವ, ಅಪರಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಪಿ ಸರ್ವಮಧ್ಯಾಂತರ್ಭಾವಾತ್ ; ‘ಯತ್ರ ನಾನ್ಯತ್ಪಶ್ಯತಿ’ (ಛಾ. ಉ. ೭ । ೨೪ । ೧) ಇತಿ ಚ ; ಪೂರ್ವಾಪರಬಾಹ್ಯಾಂತರದರ್ಶನಪ್ರತಿಷೇಧಾಚ್ಚ ಅಪೂರ್ವಮನಪರಮನಂತರಮಬಾಹ್ಯಮಿತಿ ; ‘ತತ್ಕೇನ ಕಂ ಪಶ್ಯೇದ್ವಿಜಾನೀಯಾತ್’ (ಬೃ. ಉ. ೨ । ೪ । ೧೪) ಇತಿ ಚ ; ತಸ್ಮಾತ್ ನ ಆತ್ಮದರ್ಶನವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಅನ್ಯತ್ ವ್ಯುತ್ಥಾನಕಾರಣಮಪೇಕ್ಷತೇ । ಕಃ ಪುನಃ ತೇಷಾಮಭಿಪ್ರಾಯ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ಕಿಂ ಪ್ರಯೋಜನಂ ಫಲಂ ಸಾಧ್ಯಂ ಕರಿಷ್ಯಾಮಃ ಪ್ರಜಯಾ ಸಾಧನೇನ ; ಪ್ರಜಾ ಹಿ ಬಾಹ್ಯಲೋಕಸಾಧನಂ ನಿರ್ಜ್ಞಾತಾ ; ಸ ಚ ಬಾಹ್ಯಲೋಕೋ ನಾಸ್ತಿ ಅಸ್ಮಾಕಮ್ ಆತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತಃ ; ಸರ್ವಂ ಹಿ ಅಸ್ಮಾಕಮ್ ಆತ್ಮಭೂತಮೇವ, ಸರ್ವಸ್ಯ ಚ ವಯಮ್ ಆತ್ಮಭೂತಾಃ ; ಆತ್ಮಾ ಚ ನಃ ಆತ್ಮತ್ವಾದೇವ ನ ಕೇನಚಿತ್ ಸಾಧನೇನ ಉತ್ಪಾದ್ಯಃ ಆಪ್ಯಃ ವಿಕಾರ್ಯಃ ಸಂಸ್ಕಾರ್ಯೋ ವಾ । ಯದಪಿ ಆತ್ಮಯಾಜಿನಃ ಸಂಸ್ಕಾರಾರ್ಥಂ ಕರ್ಮೇತಿ, ತದಪಿ ಕಾರ್ಯಕರಣಾತ್ಮದರ್ಶನವಿಷಯಮೇವ, ಇದಂ ಮೇ ಅನೇನ ಅಂಗಂ ಸಂಸ್ಕ್ರಿಯತೇ — ಇತಿ ಅಂಗಾಂಗಿತ್ವಾದಿಶ್ರವಣಾತ್ ; ನ ಹಿ ವಿಜ್ಞಾನಘನೈಕರಸನೈರಂತರ್ಯದರ್ಶಿನಃ ಅಂಗಾಂಗಿಸಂಸ್ಕಾರೋಪಧಾನದರ್ಶನಂ ಸಂಭವತಿ । ತಸ್ಮಾತ್ ನ ಕಿಂಚಿತ್ ಪ್ರಜಾದಿಸಾಧನೈಃ ಕರಿಷ್ಯಾಮಃ ; ಅವಿದುಷಾಂ ಹಿ ತತ್ ಪ್ರಜಾದಿಸಾಧನೈಃ ಕರ್ತವ್ಯಂ ಫಲಮ್ ; ನ ಹಿ ಮೃಗತೃಷ್ಣಿಕಾಯಾಮುದಕಪಾನಾಯ ತದುದಕದರ್ಶೀ ಪ್ರವೃತ್ತ ಇತಿ, ತತ್ರ ಊಷರಮಾತ್ರಮುದಕಾಭಾವಂ ಪಶ್ಯತೋಽಪಿ ಪ್ರವೃತ್ತಿರ್ಯುಕ್ತಾ ; ಏವಮ್ ಅಸ್ಮಾಕಮಪಿ ಪರಮಾರ್ಥಾತ್ಮಲೋಕದರ್ಶಿನಾಂ ಪ್ರಜಾದಿಸಾಧನಸಾಧ್ಯೇ ಮೃಗತೃಷ್ಣಿಕಾದಿಸಮೇ ಅವಿದ್ವದ್ದರ್ಶನವಿಷಯೇ ನ ಪ್ರವೃತ್ತಿರ್ಯುಕ್ತೇತ್ಯಭಿಪ್ರಾಯಃ । ತದೇತದುಚ್ಯತೇ — ಯೇಷಾಮ್ ಅಸ್ಮಾಕಂ ಪರಮಾರ್ಥದರ್ಶಿನಾಂ ನಃ, ಅಯಮಾತ್ಮಾ ಅಶನಾಯಾದಿವಿನಿರ್ಮುಕ್ತಃ ಸಾಧ್ವಸಾಧುಭ್ಯಾಮವಿಕಾರ್ಯಃ ಅಯಂ ಲೋಕಃ ಫಲಮಭಿಪ್ರೇತಮ್ ; ನ ಚಾಸ್ಯ ಆತ್ಮನಃ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಾದಿಸರ್ವಸಂಸಾರಧರ್ಮವಿನಿರ್ಮುಕ್ತಸ್ಯ ಸಾಧನಂ ಕಿಂಚಿತ್ ಏಷಿತವ್ಯಮ್ ; ಸಾಧ್ಯಸ್ಯ ಹಿ ಸಾಧನಾನ್ವೇಷಣಾ ಕ್ರಿಯತೇ ; ಅಸಾಧ್ಯಸ್ಯ ಸಾಧನಾನ್ವೇಷಣಾಯಾಂ ಹಿ, ಜಲಬುದ್ಧ್ಯಾ ಸ್ಥಲ ಇವ ತರಣಂ ಕೃತಂ ಸ್ಯಾತ್ , ಖೇ ವಾ ಶಾಕುನಪದಾನ್ವೇಷಣಮ್ । ತಸ್ಮಾತ್ ಏತಮಾತ್ಮಾನಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಪ್ರವ್ರಜೇಯುರೇವ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಃ, ನ ಕರ್ಮ ಆರಭೇರನ್ನಿತ್ಯರ್ಥಃ, ಯಸ್ಮಾತ್ ಪೂರ್ವೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಏವಂ ವಿದ್ವಾಂಸಃ ಪ್ರಜಾಮಕಾಮಯಮಾನಾಃ । ತೇ ಏವಂ ಸಾಧ್ಯಸಾಧನಸಂವ್ಯವಹಾರಂ ನಿಂದಂತಃ ಅವಿದ್ವದ್ವಿಷಯೋಽಯಮಿತಿ ಕೃತ್ವಾ, ಕಿಂ ಕೃತವಂತ ಇತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ತೇ ಹ ಸ್ಮ ಕಿಲ ಪುತ್ರೈಷಣಾಯಾಶ್ಚ ವಿತ್ತೈಷಣಾಯಾಶ್ಚ ಲೋಕೈಷಣಾಯಾಶ್ಚ ವ್ಯುತ್ಥಾಯಾಥ ಭಿಕ್ಷಾಚರ್ಯಂ ಚರಂತೀತ್ಯಾದಿ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮ್ ॥
ಕಥಮಿತಿ ; ನೈವೇತಿ ; ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ ; ಕರ್ಮಭಿರಿತಿ ; ತಥಾ ಹೀತಿ ; ಕಥಮಿತಿ ; ಸ ಹ ವಾ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ; ಅಷ್ಟಾಚತ್ವಾರಿಂಶದಿತಿ ; ಗೀತಾಸು ಚೇತಿ ; ಯಜ್ಞೇನೇತೀತಿ ; ಸಂಸ್ಕೃತಸ್ಯೇತಿ ; ದಾನಮಪೀತಿ ; ನ ತ್ವಿತಿ ; ವೇದಾನುವಚನೇತಿ ; ಏವಮಿತಿ ; ಏವಂ ಕರ್ಮೇತಿ ; ಏವಮಿತಿ ; ಯಥೋಕ್ತೇನೇತಿ ; ಏವಮಿತಿ ; ನನ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ; ಕಿಂತ್ವಿತಿ ; ಏವಂ ತ್ವಿತಿ ; ಏತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ ; ಕಿಂಚೇತಿ ; ಏತಮೇವೇತಿ ; ನ ಹೀತಿ ; ತಸ್ಮಾದಿತಿ ; ಪುತ್ರೇಣೇತಿ ; ಅತ ಇತಿ ; ತಸ್ಮಾದಿತಿ ; ಆತ್ಮೇತಿ ; ತಸ್ಮಾದಿತಿ ; ಅಂತರಂಗಮಿತಿ ; ಯಥೇತಿ ; ಪುತ್ರಾದೀತಿ ; ಅಸಂಭವೇನೇತಿ ; ತಸ್ಮಾದಾತ್ಮಾನಮಿತಿ ; ಯಥಾ ಚೇತಿ ; ಕುತಃ ಪುನರಿತಿ ; ತತ್ರೇತಿ ; ತದೇತದಿತಿ ; ಕಿಲೇತಿ ; ಪ್ರಜೇತಿ ; ಪ್ರಜಾಂ ಕಿಮಿತಿ ; ಪುತ್ರಾದೀತಿ ; ನನ್ವಿತಿ ; ತದ್ಬಲಾದ್ಧೀತಿ ; ನಾಪವಾದಾದಿತಿ ; ಅಪರಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಪೀತಿ ; ಯತ್ರೇತಿ ; ಪೂರ್ವೇತಿ ; ಅಪೂರ್ವಮಿತಿ ; ತತ್ಕೇನೇತಿ ; ತಸ್ಮಾದಿತಿ ; ಕಃ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ; ಪ್ರಜಾ ಹೀತಿ ; ಸ ಚೇತಿ ; ಸರ್ವಂ ಹೀತಿ ; ಆತ್ಮಾ ಚೇತಿ ; ಯದಪೀತಿ ; ನ ಹೀತಿ ; ತಸ್ಮಾನ್ನೇತಿ ; ಅವಿದುಷಾಂ ಹೀತಿ ; ನ ಹೀತಿ ; ತಸ್ಮಾನ್ನೇತಿ ; ಅವಿದುಷಾಂ ಹೀತಿ ; ನ ಹೀತಿ ; ತದೇತದಿತಿ ; ನ ಚೇತಿ ; ಸಾಧ್ಯಸ್ಯೇತಿ ; ಅಸಾಧ್ಯಸ್ಯೇತಿ ; ತಸ್ಮಾದಿತಿ ; ತ ಏವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ;

ವೇದಾನುವಚನಾದೀನಾಮಾತ್ಮವಿವಿದಿಷಾಸಾಧನತ್ವಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —

ಕಥಮಿತಿ ।

ಉಪನಿಷದ್ಭಿರಿವಾಽಽತ್ಮಾ ತೈರಪಿ ಜ್ಞಾಯತಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ನೈವೇತಿ।

ಕರ್ಮಣಾಮಪ್ರಮಾಣತ್ವೇಽಪಿ ಪರಂಪರಯಾ ಜ್ಞಾನಹೇತುತ್ವಾದ್ವಿವಿದಿಷಾಶ್ರುತಿವಿರುದ್ಧೇತಿ ಸಮಾಧತ್ತೇ —

ನೈಷ ದೋಷ ಇತಿ।

ತದೇವ ಸ್ಫುಟಯತಿ —

ಕರ್ಮಭಿರಿತಿ।

ತತ್ರ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —

ತಥಾ ಹೀತಿ।

ತತೋ ನಿತ್ಯಾದ್ಯನುಷ್ಠಾನಾದ್ವಿಶುದ್ಧಧೀರಾತ್ಮಾನಂ ಸದಾ ಚಿಂತಯನ್ನುಪನಿಷದ್ಭಿಸ್ತಂ ಪಶ್ಯತೀತ್ಯರ್ಥಃ । ಆದಿಶಬ್ದೇನ “ಕಷಾಯಪಕ್ತಿರಿ” ತ್ಯಾದಿಸ್ಮೃತಿಸಂಗ್ರಹಃ ।

ನಿತ್ಯಕರ್ಮಣಾಂ ಸಂಸ್ಕಾರಾರ್ಥತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಂ ಪೃಚ್ಛತಿ —

ಕಥಮಿತಿ।

ಯದ್ಯಪಿ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತಿಭ್ಯಾಂ ಕರ್ಮಭಿಃ ಸಂಸ್ಕೃತಸ್ಯೋಪನಿಷದ್ಭಿರಾತ್ಮಾ ಜ್ಞಾತುಂ ಶಕ್ಯತೇ ತಥಾಽಪಿ ತೇಷಾಂ ಸಂಸ್ಕಾರಾರ್ಥತ್ವೇ ಕಿಂ ಪ್ರಮಾಣಮಿತಿ ಪ್ರಶ್ನೇ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ —

ಸ ಹ ವಾ ಇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಕಿಂ ಪುನಃ ಸ್ಮೃತಿಶಾಸ್ತ್ರಂ ತದಾಹ —

ಅಷ್ಟಾಚತ್ವಾರಿಂಶದಿತಿ ।

ಅಷ್ಟಾವನಾಯಾಸಾದಯೋ ಗುಣಾಶ್ಚತ್ವಾರಿಂಶದ್ಗರ್ಭಾಧಾನಾದಯಃ ಸಂಸ್ಕಾರಾ ಇತಿ ವಿಭಾಗಾಃ ।

ಬಹುವಚನೋಪಾತ್ತಂ ಸ್ಮೃತ್ಯಂತರಮಾಹ —

ಗೀತಾಸು ಚೇತಿ।

ಪದಾಂತರಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ಯಜ್ಞೇನೇತೀತಿ।

ತೇಷಾಂ ಸಂಸ್ಕಾರಾರ್ಥತ್ವೇಽಪಿ ಕಥಂ ಜ್ಞಾನಸಾಧನತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಸಂಸ್ಕೃತಸ್ಯೇತಿ।

ದಾನೇನ ವಿವಿದಿಷಂತೀತಿ ಪೂರ್ವೇಣ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಕಥಂ ಪುನಃ ಸ್ವತಂತ್ರಂ ದಾನಂ ವಿವಿದಿಷಾಕಾರಣಮತ ಆಹ —

ದಾನಮಪೀತಿ।

ವಿವಿದಿಷಾಹೇತುರಿತಿ ಶೇಷಃ । ತಪಸೇತ್ಯತ್ರಾಪಿ ಪೂರ್ವವದನ್ವಯಃ । ಕಾಮಾನಶನಂ ರಾಗದ್ವೇಷರಹಿತೈರಿಂದ್ರಿಯೈರ್ವಿಷಯಸೇವನಂ ಯದೃಚ್ಛಾಲಾಭಸಂತುಷ್ಟತ್ವಮಿತಿ ಯಾವತ್ ।

ಯಥಾಶ್ರುತಾರ್ಥತ್ವೇ ಕಾ ಹಾನಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ನ ತ್ವಿತಿ।

ಭವತೂಪಾತ್ತಾನಾಂ ವೇದಾನುವಚನಾದೀನಾಮಿಷ್ಯಮಾಣೇ ಜ್ಞಾನೇ ವಿನಿಯೋಗಸ್ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಸರ್ವಂ ನಿತ್ಯಂ ಕರ್ಮ ತತ್ರ ವಿನಿಯುಕ್ತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ವೇದಾನುವಚನೇತಿ।

ಉಪಲಕ್ಷಣಫಲಮಾಹ —

ಏವಮಿತಿ।

ಪ್ರಣಾಡ್ಯಾ ಕರ್ಮಣೋ ಮುಕ್ತಿಹೇತುತ್ವೇ ಕಾಂಡದ್ವಯಸ್ಯೈಕವಾಕ್ಯತ್ವಮಪಿ ಸಿಧ್ಯತೀತ್ಯಾಹ —

ಏವಂ ಕರ್ಮೇತಿ।

ವಾಕ್ಯಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —

ಏವಮಿತಿ।

ತಸ್ಯೈವಾರ್ಥಮಾಹ —

ಯಥೋಕ್ತೇನೇತಿ।

ಯಜ್ಞಾದ್ಯನುಷ್ಠಾನಾದ್ವಿಶುದ್ಧಿದ್ವಾರಾ ವಿವಿದಿಷೋತ್ಪತ್ತೌ ಗುರುಪಾದೋಪಸರ್ಪಣಂ ಶ್ರವಣಾದಿ ಚೇತ್ಯನೇನ ಕ್ರಮೇಣೇತ್ಯರ್ಥಃ । ಯಥಾಪ್ರಕಾಶಿತಂ ಮೋಕ್ಷಪ್ರಕರಣೇ ಮಂತ್ರಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಭ್ಯಾಮುಕ್ತಲಕ್ಷಣಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಯೋಗಿಶಬ್ದೋ ಜೀವನ್ಮುಕ್ತವಿಷಯಃ ।

ಏವಕಾರಂ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —

ಏವಮಿತಿ।

ಅವಧಾರಣಮಾಕ್ಷಿಪ್ಯ ಸಮಾಧತ್ತೇ —

ನನ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ।

ಏವಕಾರಸ್ತರ್ಹಿ ತ್ಯಜತಾಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಕಿಂತ್ವಿತಿ।

ಆತ್ಮವೇದನೇಽಪಿ ಕರ್ಮಿತ್ವಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —

ಏವಂ ತ್ವಿತಿ।

ಕಥಮಾತ್ಮವಿದೋಽಪಿ ಮುನಿತ್ವಮಸಾಧಾರಣಂ ತದಾಹ —

ಏತಸ್ಮಿನ್ನಿತಿ।

ಇತಶ್ಚಾತ್ಮವಿದೋ ನ ಕರ್ಮಿತ್ವಮಿತ್ಯಾಹ —

ಕಿಂಚೇತಿ।

ಆತ್ಮಲೋಕಮಿಚ್ಛತಾಂ ಮುಮುಕ್ಷೂಣಾಮಪಿ ಕರ್ಮತ್ಯಾಗಶ್ರವಣಾದಾತ್ಮವಿದಾಂ ನ ಕರ್ಮಿತೇತಿ ಕಿಂ ವಕ್ತವ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತಾಚ್ಛೀಲ್ಯಂ ವೈರಾಗ್ಯಾತಿಶಯಶಾಲಿತ್ವಮ್ ।

ಅವಧಾರಣಸಾಮರ್ಥ್ಯಸಿದ್ಧಮರ್ಥಮಾಹ —

ಏತಮೇವೇತಿ।

ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇ ಲೋಕತ್ರಯಾರ್ಥಿನಾಮನಧಿಕಾರೇ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —

ನ ಹೀತಿ।

ಲೋಕತ್ರಯಾರ್ಥಿನಶ್ಚೇತ್ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇ ನಾಧಿಕ್ರಿಯಂತೇ ಕುತ್ರ ತರ್ಹಿ ತೇಷಾಮಧಿಕಾರಸ್ತತ್ರಾಽಽಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ।

ಸ್ವರ್ಗಕಾಮಸ್ಯ ಸ್ವರ್ಗಸಾಧನೇ ಯಾಗೇಽಧಿಕಾರವಲ್ಲೋಕತ್ರಯಾರ್ಥಿನಾಮಪಿ ತತ್ಸಾಧನೇ ಪುತ್ರಾದಾವಧಿಕಾರ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಪುತ್ರಾದೀನಾಂ ಬಾಹ್ಯಲೋಕಸಾಧನತ್ವೇ ಪ್ರಮಾಣಮಾಹ —

ಪುತ್ರೇಣೇತಿ।

ಪುತ್ರಾದೀನಾಂ ಲೋಕತ್ರಯಸಾಧನತ್ವೇ ಸಿದ್ಧೇ ಫಲಿತಮಾಹ —

ಅತ ಇತಿ।

ಅತತ್ಸಾಧನತ್ವಂ ಲೋಕತ್ರಯಂ ಪ್ರತ್ಯನುಪಾಯತ್ವಮ್ ।

ಅವಧಾರಣಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ।

ಲೋಕತ್ರಯಾರ್ಥಿನಾಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯೇಽನಧಿಕಾರಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।

ಆತ್ಮಲೋಕಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪತ್ವೇನ ಸದಾಽಽಪ್ತತ್ವಾತ್ಕಥಂ ತತ್ರೇಚ್ಛೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಆತ್ಮೇತಿ।

ತಸ್ಯಾಽಽತ್ಮತ್ವೇನ ನಿತ್ಯಪ್ರಾಪ್ತತ್ವೇಽಪ್ಯವಿದ್ಯಯಾ ವ್ಯವಹಿತತ್ವಾತ್ಪ್ರೇಪ್ಯಾ ಸಂಭವತೀತಿ ಭಾವಃ ।

ಭವತ್ವಾತ್ಮಲೋಕಪ್ರೇಪ್ಸಾ ತಥಾಽಪಿ ಕಿಂ ತತ್ಪ್ರಾಪ್ತಿಸಾಧನಂ ತದಾಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ।

ಅವಿದ್ಯಾವಶಾತ್ತದೀಪ್ಸಾಸಂಭವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತದಿಚ್ಛಾಯಾ ದೌರ್ಲಭ್ಯಂ ದ್ಯೋತಯಿತುಂ ಚೇಚ್ಛಬ್ದಃ । ಮುಖ್ಯತ್ವಂ ಶ್ರುತ್ಯಕ್ಷರಪ್ರತಿಪನ್ನತ್ವಮ್ ।

ಪ್ರನಾಡಿಕಾಸಾಧನೇಭ್ಯೋ ವೇದಾನುವಚನಾದಿಭ್ಯೋ ವಿಶೇಷಮಾಹ —

ಅಂತರಂಗಮಿತಿ।

ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮೇವಾತ್ಮಲೋಕಸ್ಯಾಂತರಂಗಸಾಧನಮಿತಿ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —

ಯಥೇತಿ।

ತಥಾ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮೇವಾತ್ಮಲೋಕಸ್ಯ ಸಾಧನಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಮೇವೇತಿ ನಿಯಮೇ ಹೇತುಮಾಹ —

ಪುತ್ರಾದೀತಿ।

ತಸ್ಯಾನ್ಯತ್ರ ವಿನಿಯುಕ್ತತ್ವಾದಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ಯದ್ಯಪಿ ಕೇವಲಂ ಪುತ್ರಾದಿಕಂ ನಾಽಽತ್ಮಲೋಕಪ್ರಾಪಕಂ ತಥಾಽಪಿ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಸಮುಚ್ಚಿತಂ ತಥಾ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಅಸಂಭವೇನೇತಿ।

ನ ಹಿ ಪರಿವ್ರಾಜಕಸ್ಯ ಪುತ್ರಾದಿ ತದ್ವತೋ ವಾ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯಂ ಸಂಭವತಿ । ಉಕ್ತಂ ಚ ಸಮುಚ್ಚಯಂ ನಿರಾಕುರ್ವದ್ಭಿಃ ಸಪರಿಕರಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಕರ್ಮಾದಿನಾ ವಿರುದ್ಧತ್ವಂ ತೇನ ಕುತಃ ಸಮುಚ್ಚಿತಂ ಪುತ್ರಾದ್ಯಾತ್ಮಲೋಕಪ್ರಾಪಕಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಸಾಧನಾಂತರಾಸಂಭವೇ ಫಲಿತಮುಪಸಂಹರತಿ —

ತಸ್ಮಾದಾತ್ಮಾನಮಿತಿ।

ಪ್ರವ್ರಜಂತೀತಿ ವರ್ತಮಾನಾಪದೇಶಾನ್ನಾತ್ರ ವಿಧಿರಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಗ್ನಿಹೋತ್ರಂ ಜುಹೋತೀತಿವದ್ವಿಧಿಮಾಶ್ರಿತ್ಯಾಽಽಹ —

ಯಥಾ ಚೇತಿ।

ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯವಿಧಿಮುಕ್ತ್ವಾ ತದಪೇಕ್ಷಿತಮರ್ಥವಾದಮಾಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —

ಕುತಃ ಪುನರಿತಿ।

ಉತ್ಥಾಪಿತಸ್ಯಾರ್ಥವಾದಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —

ತತ್ರೇತಿ।

ಆತ್ಮಲೋಕಾರ್ಥಿನಾಂ ಪಾರಿವ್ರಾಜ್ಯನಿಯಮಃ ಸಪ್ತಮ್ಯರ್ಥಃ ।

ಅರ್ಥವಾಸ್ಥಾನ್ಯಕ್ಷರಾಣಿ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ತದೇತದಿತಿ।

ಕ್ರಿಯಾಪದೇನ ಸ್ಮೇತಿ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।

ನಿಪಾತದ್ವಯಸ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —

ಕಿಲೇತಿ।

ಪ್ರಜಾಂ ನ ಕಾಮಯಂತ ಇತ್ಯುತ್ತರತ್ರ ಸಂಬಂಧಃ ।

ಪ್ರಜಾಮಾತ್ರೇ ಶ್ರುತೇ ಕಥಂ ಕರ್ಮಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಪ್ರಜೇತಿ।

ಆಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮನ್ವಯಮನ್ವಾಚಷ್ಟೇ —

ಪ್ರಜಾಂ ಕಿಮಿತಿ।

ಅಕಾಮಯಮಾನತ್ವಸ್ಯ ಪರ್ಯವಸಾನಂ ದರ್ಶಯತಿ —

ಪುತ್ರಾದೀತಿ।

ಪೂರ್ವೇ ವಿದ್ವಾಂಸಃ ಸಾಧನತ್ರಯಂ ನಾನುತಿಷ್ಠಂತೀತ್ಯುಕ್ತಮಾಕ್ಷಿಪತಿ —

ನನ್ವಿತಿ।

ಏಷಣಾಭ್ಯೋ ವ್ಯುತ್ತಿಷ್ಠತಾಂ ಕಿಂ ತದನುಷ್ಠಾನೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ತದ್ಬಲಾದ್ಧೀತಿ।

ಆತ್ಮವಿದಾಮಪರವಿದ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಂ ದೂಷಯತಿ —

ನಾಪವಾದಾದಿತಿ।

ಅಥಾತ್ರ ಸರ್ವಸ್ಯಾಽಽನಾತ್ಮನೋ ದರ್ಶನಮೇವಾಪೋದ್ಯತೇ ನ ತ್ವಪರಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ದರ್ಶನಮತ ಆಹ —

ಅಪರಬ್ರಹ್ಮಣೋಽಪೀತಿ।

ತದಪವಾದೇ ಶ್ರುತ್ಯಂತರಮಾಹ —

ಯತ್ರೇತಿ।

ಯಸ್ಮಿನ್ಭೂಮ್ನಿ ಸ್ಥಿತಶ್ಚಕ್ಷುರಾದಿಭಿರನ್ಯತ್ರ ಪಶ್ಯತಿ ನ ಶೃಣೋತೀತ್ಯಾದಿನಾ ಚ ದರ್ಶನಾದಿವ್ಯವಹಾರಸ್ಯ ವಾರಿತತ್ವಾದಾತ್ಮವಿದೋ ನ ಯುಕ್ತಮಪರಬ್ರಹ್ಮದರ್ಶನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತತ್ರೈವ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ —

ಪೂರ್ವೇತಿ।

ಪ್ರತಿಷೇಧಪ್ರಕಾರಮಭಿನಯತಿ —

ಅಪೂರ್ವಮಿತಿ।

ಇತಶ್ಚಾತ್ಮವಿದಾಂ ನಾಪರಬ್ರಹ್ಮದರ್ಶನಮಿತ್ಯಾಹ —

ತತ್ಕೇನೇತಿ।

ಅಪರಬ್ರಹ್ಮದರ್ಶನಾಸಂಭವೇ ಕಿಂ ತೇಷಾಮೇಷಣಾಭ್ಯೋ ವ್ಯುತ್ಥಾನೇ ಕಾರಣಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ।

ಸಾಧನತ್ರಯಮನನುತಿಷ್ಠತಾಮಭಿಪ್ರಾಯಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಮಾಹ —

ಕಃ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ।

ಕೈವಲ್ಯಮೇವ ತತ್ಸಾಧ್ಯಂ ಫಲಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಪ್ರಜಾ ಹೀತಿ।

ನಿರ್ಜ್ಞಾತಾ ಸೋಽಯಮಿತ್ಯಾದಿಶ್ರುತಾವಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ಸ ಏವ ತರ್ಹಿ ಪ್ರಜಯಾ ಸಾಧ್ಯತಾಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —

ಸ ಚೇತಿ।

ಆತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತೋ ನಾಸ್ತೀತ್ಯುಕ್ತಮುಪಪಾದಯತಿ —

ಸರ್ವಂ ಹೀತಿ ।

ಆತ್ಮವ್ಯತಿರಿಕ್ತಸ್ಯೈವ ಲೋಕಸ್ಯ ಪ್ರಜಾದಿಸಾಧ್ಯತ್ವಮಿಷ್ಯತಾಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —

ಆತ್ಮಾ ಚೇತಿ ।

ಆತ್ಮಯಾಜಿನಃ ಸಂಸ್ಕಾರಾರ್ಥಂ ಕರ್ಮೇತ್ಯಂಗೀಕಾರಾದಾತ್ಮನೋಽಸ್ತಿ ಸಂಸ್ಕಾರ್ಯತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಯದಪೀತಿ ।

ಅಥಾಂಗಾಂಗಿತ್ವಂ ಚ ಸಂಸ್ಕಾರ್ಯತ್ವಂ ಚ ಮುಖ್ಯಾತ್ಮದರ್ಶನವಿಷಯಮೇವ ಕಿಂ ನೇಷ್ಯತೇ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ನ ಹೀತಿ ।

ಆತ್ಮವಿದಾಂ ಪ್ರಜಾದಿಸಾಧ್ಯಾಭಾವಮುಪಸಂಹರತಿ —

ತಸ್ಮಾನ್ನೇತಿ।

 ಕೇಷಾಂ ತರ್ಹಿ ಪ್ರಜಾದಿಭಿಃ ಸಾಧ್ಯಂ ಫಲಂ ತದಾಹ —

ಅವಿದುಷಾಂ ಹೀತಿ ।

ಕೇಷಾಂಚಿತ್ಪುತ್ರಾದಿಷು ಪ್ರವೃತ್ತಿಶ್ಚೇತ್ತೇನೈವ ನ್ಯಾಯೇನ ವಿದುಷಾಮಪಿ ತೇಷು ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ನ ಹೀತಿ।

ಆತ್ಮವಿದಾಂ ಪ್ರಜಾದಿಸಾಧ್ಯಾಭಾವಮುಪಸಂಹರತಿ —

ತಸ್ಮಾನ್ನೇತಿ।

ಕೇಷಾಂ ತರ್ಹಿ ಪ್ರಜಾದಿಭಿಃ ಸಾಧ್ಯಂ ಫಲಂ ತದಾಹ —

ಅವಿದುಷಾಂ ಹೀತಿ।

ಕೇಷಾಂಚಿತ್ಪುತ್ರಾದಿಷು ಪ್ರವೃತ್ತಿಶ್ಚೇತ್ತೇನೈವ ನ್ಯಾಯೇನ ವಿದುಷಾಮಪಿ ತೇಷು ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ನ ಹೀತಿ।

ತತ್ರ ಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ಅವಿದ್ವದ್ದರ್ಶನವಿಷಯ ಇತಿ ಚ್ಛೇದಃ ।

ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —

ತದೇತದಿತಿ।

ಆತ್ಮಾ ಚೇತ್ತದಭಿಪ್ರೇತಂ ಫಲಂ ತರ್ಹಿ ತತ್ರ ಸಾಧನೇನ ಭವಿತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ನ ಚೇತಿ।

ಕ್ವ ತರ್ಹಿ ಸಾಧನಮೇಷ್ಟವ್ಯಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಸಾಧ್ಯಸ್ಯೇತಿ।

ವಿಪಕ್ಷೇ ದೋಷಮಾಹ —

ಅಸಾಧ್ಯಸ್ಯೇತಿ।

ಯೇಷಾಮಿತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮುಪಸಂಹರತಿ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನಾಂ ಬ್ರಹ್ಮವಿದಾಂ ಪ್ರಜಾದಿಭಿಃ ಸಾಧ್ಯಾಭಾವಾದಿತಿ ಯಾವತ್ ।

ವಾಕ್ಯಾಂತರಂ ಪ್ರಶ್ನದ್ವಾರೇಣಾವತಾರ್ಯ ಪಾಂಚಮಿಕಂ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಂ ತಸ್ಯ ಸ್ಮಾರಯತಿ —

ತ ಏವಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।