ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪಂಚಮೋಽಧ್ಯಾಯಃಪಂಚಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ತದ್ಯತ್ತತ್ಸತ್ಯಮಸೌ ಸ ಆದಿತ್ಯೋ ಯ ಏಷ ಏತಸ್ಮಿನ್ಮಂಡಲೇ ಪುರುಷೋ ಯಶ್ಚಾಯಂ ದಕ್ಷಿಣೇಽಕ್ಷನ್ಪುರುಷಸ್ತಾವೇತಾವನ್ಯೋನ್ಯಸ್ಮಿನ್ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತೌ ರಶ್ಮಿಭಿರೇಷೋಽಸ್ಮಿನ್ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಃ ಪ್ರಾಣೈರಯಮಮುಷ್ಮಿನ್ಸ ಯದೋತ್ಕ್ರಮಿಷ್ಯನ್ಭವತಿ ಶುದ್ಧಮೇವೈತನ್ಮಂಡಲಂ ಪಶ್ಯತಿ ನೈನಮೇತೇ ರಶ್ಮಯಃ ಪ್ರತ್ಯಾಯಂತಿ ॥ ೨ ॥
ಅಸ್ಯಾಧುನಾ ಸತ್ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಂಸ್ಥಾನವಿಶೇಷೇ ಉಪಾಸನಮುಚ್ಯತೇ — ತದ್ಯತ್ ; ಕಿಂ ತತ್ ? ಸತ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ ಪ್ರಥಮಜಮ್ ; ಕಿಮ್ ? ಅಸೌ ಸಃ ; ಕೋಽಸೌ ? ಆದಿತ್ಯಃ ; ಕಃ ಪುನರಸಾವಾದಿತ್ಯಃ ? ಯ ಏಷಃ ; ಕ ಏಷಃ ? ಯಃ ಏತಸ್ಮಿನ್ ಆದಿತ್ಯಮಂಡಲೇ ಪುರುಷಃ ಅಭಿಮಾನೀ, ಸೋಽಸೌ ಸತ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮ । ಯಶ್ಚಾಯಮ್ ಅಧ್ಯಾತ್ಮಮ್ ಯೋಽಯಂ ದಕ್ಷಿಣೇಽಕ್ಷನ್ ಅಕ್ಷಣಿ ಪುರುಷಃ ; ಚ - ಶಬ್ದಾತ್ ಸ ಚ ಸತ್ಯಂ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ । ತಾವೇತೌ ಆದಿತ್ಯಾಕ್ಷಿಸ್ಥೌ ಪುರುಷೌ ಏಕಸ್ಯ ಸತ್ಯಸ್ಯ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ಸಂಸ್ಥಾನವಿಶೇಷೌ ಯಸ್ಮಾತ್ , ತಸ್ಮಾತ್ ಅನ್ಯೋನ್ಯಸ್ಮಿನ್ ಇತರೇತರಸ್ಮಿನ್ ಆದಿತ್ಯಶ್ಚಾಕ್ಷುಷೇ ಚಾಕ್ಷುಷಶ್ಚ ಆದಿತ್ಯೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತೌ, ಅಧ್ಯಾತ್ಮಾಧಿದೈವತಯೋಃ ಅನ್ಯೋನ್ಯೋಪಕಾರ್ಯೋಪಕಾರಕತ್ವಾತ್ ; ಕಥಂ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಾವಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ರಶ್ಮಿಭಿಃ ಪ್ರಕಾಶೇನ ಅನುಗ್ರಹಂ ಕುರ್ವನ್ ಏಷ ಆದಿತ್ಯಃ ಅಸ್ಮಿಂಶ್ಚಾಕ್ಷುಷೇ ಅಧ್ಯಾತ್ಮೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಃ ; ಅಯಂ ಚ ಚಾಕ್ಷುಷಃ ಪ್ರಾಣೈರಾದಿತ್ಯಮನುಗೃಹ್ಣನ್ ಅಮುಷ್ಮಿನ್ ಆದಿತ್ಯೇ ಅಧಿದೈವೇ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಃ ; ಸಃ ಅಸ್ಮಿನ್ ಶರೀರೇ ವಿಜ್ಞಾನಮಯೋ ಭೋಕ್ತಾ ಯದಾ ಯಸ್ಮಿನ್ಕಾಲೇ ಉತ್ಕ್ರಮಿಷ್ಯನ್ಭವತಿ, ತದಾ ಅಸೌ ಚಾಕ್ಷುಷ ಆದಿತ್ಯಪುರುಷಃ ರಶ್ಮೀನುಪಸಂಹೃತ್ಯ ಕೇವಲೇನ ಔದಾಸೀನ್ಯೇನ ರೂಪೇಣ ವ್ಯವತಿಷ್ಠತೇ ; ತದಾ ಅಯಂ ವಿಜ್ಞಾನಮಯಃ ಪಶ್ಯತಿ ಶುದ್ಧಮೇವ ಕೇವಲಂ ವಿರಶ್ಮಿ ಏತನ್ಮಂಡಲಂ ಚಂದ್ರಮಂಡಲಮಿವ ; ತದೇತತ್ ಅರಿಷ್ಟದರ್ಶನಮ್ ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಂ ಪ್ರದರ್ಶ್ಯತೇ, ಕಥಂ ನಾಮ ಪುರುಷಃ ಕರಣೀಯೇ ಯತ್ನವಾನ್ಸ್ಯಾದಿತಿ ; ನ — ಏವಂ ಚಾಕ್ಷುಷಂ ಪುರುಷಮುರರೀಕೃತ್ಯ ತಂ ಪ್ರತ್ಯನುಗ್ರಹಾಯ ಏತೇ ರಶ್ಮಯಃ ಸ್ವಾಮಿಕರ್ತವ್ಯವಶಾತ್ಪೂರ್ವಮಾಗಚ್ಛಂತೋಽಪಿ, ಪುನಃ ತತ್ಕರ್ಮಕ್ಷಯಮನುರುಧ್ಯಮಾನಾ ಇವ ನೋಪಯಂತಿ ನ ಪ್ರತ್ಯಾಗಚ್ಛಂತಿ ಏನಮ್ । ಅತೋಽವಗಮ್ಯತೇ ಪರಸ್ಪರೋಪಕಾರ್ಯೋಪಕಾರಕಭಾವಾತ್ ಸತ್ಯಸ್ಯೈವ ಏಕಸ್ಯ ಆತ್ಮನಃ ಅಂಶೌ ಏತಾವಿತಿ ॥

ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರ್ಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —

ಅಸ್ಯೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ತತ್ರಾಽಽಧಿದೈವಿಕಂ ಸ್ಥಾನವಿಶೇಷಮುಪನ್ಯಸ್ಯತಿ —

ತದಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಸಂಪ್ರತ್ಯಾಧ್ಯಾತ್ಮಿಕಂ ಸ್ಥಾನವಿಶೇಷಂ ದರ್ಶಯತಿ —

ಯಶ್ಚೇತಿ ।

ಪ್ರದೇಶಭೇದವರ್ತಿನೋಃ ಸ್ಥಾನಭೇದೇನ ಭೇದಂ ಶಂಕಿತ್ವಾ ಪರಿಹರತಿ —

ತಾವೇತಾವಿತಿ ।

ಅನ್ಯೋನ್ಯಮುಪಕಾರ್ಯೋಪಕಾರಕತ್ವೇನಾನ್ಯೋನ್ಯಸ್ಮಿನ್ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತತ್ವಂ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —

ಕಥಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಪ್ರಾಣೈಶ್ಚಕ್ಷುರಾದಿಭಿರಿಂದ್ರಿಯೈರಿತಿ ಯಾವತ್ । ಅನುಗೃಹ್ಣನ್ನಾದಿತ್ಯಮಂಡಲಾತ್ಮಾನಂ ಪ್ರಕಾಶಯನ್ನಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಪ್ರಾಸಂಗಿಕಮುಪಾಸನಾಪ್ರಸಂಗಾಗತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತತ್ಪ್ರದರ್ಶನಸ್ಯ ಕಿಂ ಫಲಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಕಥಮಿತಿ ।

ಪುರುಷದ್ವಯಸ್ಯಾನ್ಯೋನ್ಯಮುಪಕಾರ್ಯೋಪಕಾರಕತ್ವಮುಕ್ತಂ ನಿಗಮಯತಿ —

ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಪುನಃಶಬ್ದೇನ ಮೃತೇರುತ್ತರಕಾಲೋ ಗೃಹ್ಯತೇ । ರಶ್ಮೀನಾಮಚೇತನತ್ವಾದಿಶಬ್ದಃ । ಪುನರ್ನಕಾರೋಚ್ಚಾರಣಮನ್ವಯಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಮ್ ॥೨॥