బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
పఞ్చమోఽధ్యాయఃపఞ్చమం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
తద్యత్తత్సత్యమసౌ స ఆదిత్యో య ఎష ఎతస్మిన్మణ్డలే పురుషో యశ్చాయం దక్షిణేఽక్షన్పురుషస్తావేతావన్యోన్యస్మిన్ప్రతిష్ఠితౌ రశ్మిభిరేషోఽస్మిన్ప్రతిష్ఠితః ప్రాణైరయమముష్మిన్స యదోత్క్రమిష్యన్భవతి శుద్ధమేవైతన్మణ్డలం పశ్యతి నైనమేతే రశ్మయః ప్రత్యాయన్తి ॥ ౨ ॥
అస్యాధునా సత్యస్య బ్రహ్మణః సంస్థానవిశేషే ఉపాసనముచ్యతే — తద్యత్ ; కిం తత్ ? సత్యం బ్రహ్మ ప్రథమజమ్ ; కిమ్ ? అసౌ సః ; కోఽసౌ ? ఆదిత్యః ; కః పునరసావాదిత్యః ? య ఎషః ; క ఎషః ? యః ఎతస్మిన్ ఆదిత్యమణ్డలే పురుషః అభిమానీ, సోఽసౌ సత్యం బ్రహ్మ । యశ్చాయమ్ అధ్యాత్మమ్ యోఽయం దక్షిణేఽక్షన్ అక్షణి పురుషః ; చ - శబ్దాత్ స చ సత్యం బ్రహ్మేతి సమ్బన్ధః । తావేతౌ ఆదిత్యాక్షిస్థౌ పురుషౌ ఎకస్య సత్యస్య బ్రహ్మణః సంస్థానవిశేషౌ యస్మాత్ , తస్మాత్ అన్యోన్యస్మిన్ ఇతరేతరస్మిన్ ఆదిత్యశ్చాక్షుషే చాక్షుషశ్చ ఆదిత్యే ప్రతిష్ఠితౌ, అధ్యాత్మాధిదైవతయోః అన్యోన్యోపకార్యోపకారకత్వాత్ ; కథం ప్రతిష్ఠితావిత్యుచ్యతే — రశ్మిభిః ప్రకాశేన అనుగ్రహం కుర్వన్ ఎష ఆదిత్యః అస్మింశ్చాక్షుషే అధ్యాత్మే ప్రతిష్ఠితః ; అయం చ చాక్షుషః ప్రాణైరాదిత్యమనుగృహ్ణన్ అముష్మిన్ ఆదిత్యే అధిదైవే ప్రతిష్ఠితః ; సః అస్మిన్ శరీరే విజ్ఞానమయో భోక్తా యదా యస్మిన్కాలే ఉత్క్రమిష్యన్భవతి, తదా అసౌ చాక్షుష ఆదిత్యపురుషః రశ్మీనుపసంహృత్య కేవలేన ఔదాసీన్యేన రూపేణ వ్యవతిష్ఠతే ; తదా అయం విజ్ఞానమయః పశ్యతి శుద్ధమేవ కేవలం విరశ్మి ఎతన్మణ్డలం చన్ద్రమణ్డలమివ ; తదేతత్ అరిష్టదర్శనమ్ ప్రాసఙ్గికం ప్రదర్శ్యతే, కథం నామ పురుషః కరణీయే యత్నవాన్స్యాదితి ; న — ఎవం చాక్షుషం పురుషమురరీకృత్య తం ప్రత్యనుగ్రహాయ ఎతే రశ్మయః స్వామికర్తవ్యవశాత్పూర్వమాగచ్ఛన్తోఽపి, పునః తత్కర్మక్షయమనురుధ్యమానా ఇవ నోపయన్తి న ప్రత్యాగచ్ఛన్తి ఎనమ్ । అతోఽవగమ్యతే పరస్పరోపకార్యోపకారకభావాత్ సత్యస్యైవ ఎకస్య ఆత్మనః అంశౌ ఎతావితి ॥

బ్రాహ్మణాన్తరమవతార్య వ్యాకరోతి —

అస్యేత్యాదినా ।

తత్రాఽఽధిదైవికం స్థానవిశేషముపన్యస్యతి —

తదిత్యాదినా ।

సంప్రత్యాధ్యాత్మికం స్థానవిశేషం దర్శయతి —

యశ్చేతి ।

ప్రదేశభేదవర్తినోః స్థానభేదేన భేదం శఙ్కిత్వా పరిహరతి —

తావేతావితి ।

అన్యోన్యముపకార్యోపకారకత్వేనాన్యోన్యస్మిన్ప్రతిష్ఠితత్వం ప్రశ్నపూర్వకం ప్రకటయతి —

కథమిత్యాదినా ।

ప్రాణైశ్చక్షురాదిభిరిన్ద్రియైరితి యావత్ । అనుగృహ్ణన్నాదిత్యమణ్డలాత్మానం ప్రకాశయన్నిత్యర్థః । ప్రాసంగికముపాసనాప్రసంగాగతమిత్యర్థః ।

తత్ప్రదర్శనస్య కిం ఫలమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

కథమితి ।

పురుషద్వయస్యాన్యోన్యముపకార్యోపకారకత్వముక్తం నిగమయతి —

నేత్యాదినా ।

పునఃశబ్దేన మృతేరుత్తరకాలో గృహ్యతే । రశ్మీనామచేతనత్వాదిశబ్దః । పునర్నకారోచ్చారణమన్వయప్రదర్శనార్థమ్ ॥౨॥