ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪಂಚಮೋಽಧ್ಯಾಯಃಅಷ್ಟಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ವಾಚಂ ಧೇನುಮುಪಾಸೀತ ತಸ್ಯಾಶ್ಚತ್ವಾರಃ ಸ್ತನಾಃ ಸ್ವಾಹಾಕಾರೋ ವಷಟ್ಕಾರೋ ಹಂತಕಾರಃ ಸ್ವಧಾಕಾರಸ್ತಸ್ಯೈ ದ್ವೌ ಸ್ತನೌ ದೇವಾ ಉಪಜೀವಂತಿ ಸ್ವಾಹಾಕಾರಂ ಚ ವಷಟ್ಕಾರಂ ಚ ಹಂತಕಾರಂ ಮನುಷ್ಯಾಃ ಸ್ವಧಾಕಾರಂ ಪಿತರಸ್ತಸ್ಯಾಃ ಪ್ರಾಣ ಋಷಭೋ ಮನೋ ವತ್ಸಃ ॥ ೧ ॥
ಪುನಃ ಉಪಾಸನಾಂತರಮ್ ತಸ್ಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಣಃ ವಾಗ್ವೈ ಬ್ರಹ್ಮೇತಿ ; ವಾಗಿತಿ ಶಬ್ದಃ ತ್ರಯೀ ; ತಾಂ ವಾಚಂ ಧೇನುಮ್ , ಧೇನುರಿವ ಧೇನುಃ, ಯಥಾ ಧೇನುಃ ಚತುರ್ಭಿಃ ಸ್ತನೈಃ ಸ್ತನ್ಯಂ ಪಯಃ ಕ್ಷರತಿ ವತ್ಸಾಯ ಏವಂ ವಾಗ್ಧೇನುಃ ವಕ್ಷ್ಯಮಾಣೈಃ ಸ್ತನೈಃ ಪಯ ಇವ ಅನ್ನಂ ಕ್ಷರತಿ ದೇವಾದಿಭ್ಯಃ । ಕೇ ಪುನಃ ತೇ ಸ್ತನಾಃ ? ಕೇ ವಾ ತೇ, ಯೇಭ್ಯಃ ಕ್ಷರತಿ ? ತಸ್ಯಾಃ ಏತಸ್ಯಾ ವಾಚೋ ಧೇನ್ವಾಃ, ದ್ವೌ ಸ್ತನೌ ದೇವಾ ಉಪಜೀವಂತಿ ವತ್ಸಸ್ಥಾನೀಯಾಃ ; ಕೌ ತೌ ? ಸ್ವಾಹಾಕಾರಂ ಚ ವಷಟ್ಕಾರಂ ಚ ; ಆಭ್ಯಾಂ ಹಿ ಹವಿಃ ದೀಯತೇ ದೇವೇಭ್ಯಃ । ಹಂತಕಾರಂ ಮನುಷ್ಯಾಃ ; ಹಂತೇತಿ ಮನುಷ್ಯೇಭ್ಯಃ ಅನ್ನಂ ಪ್ರಯಚ್ಛಂತಿ । ಸ್ವಧಾಕಾರಂ ಪಿತರಃ ; ಸ್ವಧಾಕಾರೇಣ ಹಿ ಪಿತೃಭ್ಯಃ ಸ್ವಧಾಂ ಪ್ರಯಚ್ಛಂತಿ । ತಸ್ಯಾ ಧೇನ್ವಾ ವಾಚಃ ಪ್ರಾಣಃ ಋಷಭಃ ; ಪ್ರಾಣೇನ ಹಿ ವಾಕ್ಪ್ರಸೂಯತೇ ; ಮನೋ ವತ್ಸಃ ; ಮನಸಾ ಹಿ ಪ್ರಸ್ರಾವ್ಯತೇ ; ಮನಸಾ ಹ್ಯಾಲೋಚಿತೇ ವಿಷಯೇ ವಾಕ್ ಪ್ರವರ್ತತೇ ; ತಸ್ಮಾತ್ ಮನಃ ವತ್ಸಸ್ಥಾನೀಯಮ್ । ಏವಂ ವಾಗ್ಧೇನೂಪಾಸಕಃ ತಾದ್ಭಾವ್ಯಮೇವ ಪ್ರತಿಪದ್ಯತೇ ॥

ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಮವತಾರಯತಿ —

ಪುನರಿತಿ ।

ತಾಂ ಧೇನುಮುಪಾಸೀತೇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ವಾಚೋ ಧೇನ್ವಾಶ್ಚ ಸಾದೃಶ್ಯಂ ವಿಶದಯತಿ —

ಯಥೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಸ್ತನಚತುಷ್ಟಯಂ ಭೋಕ್ತೃತ್ರಯಂ ಚ ಪ್ರಶ್ನಪೂರ್ವಕಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ —

ಕೇ ಪುನರಿತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಕಥಂ ದೇವಾ ಯಥೋಕ್ತೌ ಸ್ತನಾವುಪಜೀವಂತಿ ತತ್ರಾಽಽಹ —

ಆಭ್ಯಾಂ ಹೀತಿ ।

ಹಂತ ಯದ್ಯಪೇಕ್ಷಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ಸ್ವಧಾಮನ್ನಮ್ । ಪ್ರಸ್ರಾವ್ಯತೇ ಪ್ರಸ್ರುತಾ ಕ್ಷರಣೋದ್ಯತಾ ಕ್ರಿಯತೇ ।

ಮನಸಾ ಹೀತ್ಯಾದಿನೋಕ್ತಂ ವಿವೃಣೋತಿ —

ಮನಸೇತಿ ।

ಫಲಾಶ್ರವಣಾದೇತದುಪಾಸನಮಕಿಂಚಿತ್ಕರಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಏವಮಿತಿ ।

ತಾದ್ಭಾವ್ಯಂ ಯಥೋಕ್ತವಾಗುಪಾಧಿಕಬ್ರಹ್ಮರೂಪತ್ವಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧॥