బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
పఞ్చమోఽధ్యాయఃఅష్టమం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
వాచం ధేనుముపాసీత తస్యాశ్చత్వారః స్తనాః స్వాహాకారో వషట్కారో హన్తకారః స్వధాకారస్తస్యై ద్వౌ స్తనౌ దేవా ఉపజీవన్తి స్వాహాకారం చ వషట్కారం చ హన్తకారం మనుష్యాః స్వధాకారం పితరస్తస్యాః ప్రాణ ఋషభో మనో వత్సః ॥ ౧ ॥
పునః ఉపాసనాన్తరమ్ తస్యైవ బ్రహ్మణః వాగ్వై బ్రహ్మేతి ; వాగితి శబ్దః త్రయీ ; తాం వాచం ధేనుమ్ , ధేనురివ ధేనుః, యథా ధేనుః చతుర్భిః స్తనైః స్తన్యం పయః క్షరతి వత్సాయ ఎవం వాగ్ధేనుః వక్ష్యమాణైః స్తనైః పయ ఇవ అన్నం క్షరతి దేవాదిభ్యః । కే పునః తే స్తనాః ? కే వా తే, యేభ్యః క్షరతి ? తస్యాః ఎతస్యా వాచో ధేన్వాః, ద్వౌ స్తనౌ దేవా ఉపజీవన్తి వత్సస్థానీయాః ; కౌ తౌ ? స్వాహాకారం చ వషట్కారం చ ; ఆభ్యాం హి హవిః దీయతే దేవేభ్యః । హన్తకారం మనుష్యాః ; హన్తేతి మనుష్యేభ్యః అన్నం ప్రయచ్ఛన్తి । స్వధాకారం పితరః ; స్వధాకారేణ హి పితృభ్యః స్వధాం ప్రయచ్ఛన్తి । తస్యా ధేన్వా వాచః ప్రాణః ఋషభః ; ప్రాణేన హి వాక్ప్రసూయతే ; మనో వత్సః ; మనసా హి ప్రస్రావ్యతే ; మనసా హ్యాలోచితే విషయే వాక్ ప్రవర్తతే ; తస్మాత్ మనః వత్సస్థానీయమ్ । ఎవం వాగ్ధేనూపాసకః తాద్భావ్యమేవ ప్రతిపద్యతే ॥

బ్రాహ్మణాన్తరమవతారయతి —

పునరితి ।

తాం ధేనుముపాసీతేతి సంబన్ధః ।

వాచో ధేన్వాశ్చ సాదృశ్యం విశదయతి —

యథేత్యాదినా ।

స్తనచతుష్టయం భోక్తృత్రయం చ ప్రశ్నపూర్వకం ప్రకటయతి —

కే పునరిత్యాదినా ।

కథం దేవా యథోక్తౌ స్తనావుపజీవన్తి తత్రాఽఽహ —

ఆభ్యాం హీతి ।

హన్త యద్యపేక్షితమిత్యర్థః స్వధామన్నమ్ । ప్రస్రావ్యతే ప్రస్రుతా క్షరణోద్యతా క్రియతే ।

మనసా హీత్యాదినోక్తం వివృణోతి —

మనసేతి ।

ఫలాశ్రవణాదేతదుపాసనమకిఞ్చిత్కరమిత్యాశఙ్క్యాఽఽహ —

ఎవమితి ।

తాద్భావ్యం యథోక్తవాగుపాధికబ్రహ్మరూపత్వమిత్యర్థః ॥౧॥