ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪಂಚಮೋಽಧ್ಯಾಯಃದಶಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಯದಾ ವೈ ಪುರುಷೋಽಸ್ಮಾಲ್ಲೋಕಾತ್ಪ್ರೈತಿ ಸ ವಾಯುಮಾಗಚ್ಛತಿ ತಸ್ಮೈ ಸ ತತ್ರ ವಿಜಿಹಿತೇ ಯಥಾ ರಥಚಕ್ರಸ್ಯ ಖಂ ತೇನ ಸ ಊರ್ಧ್ವ ಆಕ್ರಮತೇ ಸ ಆದಿತ್ಯಮಾಗಚ್ಛತಿ ತಸ್ಮೈ ಸ ತತ್ರ ವಿಜಿಹೀತೇ ಯಥಾ ಲಂಬರಸ್ಯ ಖಂ ತೇನ ಸ ಊರ್ಧ್ವ ಆಕ್ರಮತೇ ಸ ಚಂದ್ರಮಸಮಾಗಚ್ಛತಿ ತಸ್ಮೈ ಸ ತತ್ರ ವಿಜಿಹೀತೇ ಯಥಾ ದುಂದುಭೇಃ ಖಂ ತೇನ ಸ ಊರ್ಧ್ವ ಆಕ್ರಮತೇ ಸ ಲೋಕಮಾಗಚ್ಛತ್ಯಶೋಕಮಹಿಮಂ ತಸ್ಮಿನ್ವಸತಿ ಶಾಶ್ವತೀಃ ಸಮಾಃ ॥ ೧ ॥
ಸರ್ವೇಷಾಮಸ್ಮಿನ್ಪ್ರಕರಣೇ ಉಪಾಸನಾನಾಂ ಗತಿರಿಯಂ ಫಲಂ ಚೋಚ್ಯತೇ — ಯದಾ ವೈ ಪುರುಷಃ ವಿದ್ವಾನ್ ಅಸ್ಮಾತ್ ಲೋಕಾತ್ ಪ್ರೈತಿ ಶರೀರಂ ಪರಿತ್ಯಜತಿ, ಸಃ ತದಾ ವಾಯುಮ್ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಅಂತರಿಕ್ಷೇ ತಿರ್ಯಗ್ಭೂತೋ ವಾಯುಃ ಸ್ತಿಮಿತಃ ಅಭೇದ್ಯಸ್ತಿಷ್ಠತಿ ; ಸ ವಾಯುಃ ತತ್ರ ಸ್ವಾತ್ಮನಿ ತಸ್ಮೈ ಸಂಪ್ರಾಪ್ತಾಯ ವಿಜಿಹೀತೇ ಸ್ವಾತ್ಮಾವಯವಾನ್ ವಿಗಮಯತಿ ಛಿದ್ರೀಕರೋತ್ಯಾತ್ಮಾನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಕಿಂಪರಿಮಾಣಂ ಛಿದ್ರಮಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ — ಯಥಾ ರಥಚಕ್ರಸ್ಯ ಖಂ ಛಿದ್ರಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಪರಿಮಾಣಮ್ ; ತೇನ ಛಿದ್ರೇಣ ಸ ವಿದ್ವಾನ್ ಊರ್ಧ್ವಃ ಆಕ್ರಮತೇ ಊರ್ಧ್ವಃ ಸನ್ ಗಚ್ಛತಿ । ಸ ಆದಿತ್ಯಮಾಗಚ್ಛತಿ ; ಆದಿತ್ಯಃ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಜಿಗಮಿಷೋರ್ಮಾರ್ಗನಿರೋಧಂ ಕೃತ್ವಾ ಸ್ಥಿತಃ ; ಸೋಽಪಿ ಏವಂವಿದೇ ಉಪಾಸಕಾಯ ದ್ವಾರಂ ಪ್ರಯಚ್ಛತಿ ; ತಸ್ಮೈ ಸ ತತ್ರ ವಿಜಿಹೀತೇ ; ಯಥಾ ಲಂಬರಸ್ಯ ಖಂ ವಾದಿತ್ರವಿಶೇಷಸ್ಯ ಛಿದ್ರಪರಿಮಾಣಮ್ ; ತೇನ ಸ ಊರ್ಧ್ವ ಆಕ್ರಮತೇ । ಸ ಚಂದ್ರಮಸಮ್ ಆಗಚ್ಛತಿ ; ಸೋಽಪಿ ತಸ್ಮೈ ತತ್ರ ವಿಜಿಹೀತೇ ; ಯಥಾ ದುಂದುಭೇಃ ಖಂ ಪ್ರಸಿದ್ಧಮ್ ; ತೇನ ಸ ಊರ್ಧ್ವ ಆಕ್ರಮತೇ । ಸ ಲೋಕಂ ಪ್ರಜಾಪತಿಲೋಕಮ್ ಆಗಚ್ಛತಿ ; ಕಿಂವಿಶಿಷ್ಟಮ್ ? ಅಶೋಕಂ ಮಾನಸೇನ ದುಃಖೇನ ವಿವರ್ಜಿತಮಿತ್ಯೇತತ್ ; ಅಹಿಮಂ ಹಿಮವರ್ಜಿತಂ ಶಾರೀರದುಃಖವರ್ಜಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ; ತಂ ಪ್ರಾಪ್ಯ ತಸ್ಮಿನ್ ವಸತಿ ಶಾಶ್ವತೀಃ ನಿತ್ಯಾಃ ಸಮಾಃ ಸಂವತ್ಸರಾನಿತ್ಯರ್ಥಃ ; ಬ್ರಹ್ಮಣೋ ಬಹೂನ್ಕಲ್ಪಾನ್ ವಸತೀತ್ಯೇತತ್ ॥

ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾಂತರಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —

ಸರ್ವೇಷಾಮಿತಿ ।

ಫಲಂ ಚಾಶ್ರುತಫಲಾನಾಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।

ಕಿಮಿತಿ ವಿದ್ವಾನ್ವಾಯುಮಾಗಚ್ಛತಿ ತಮುಪೇಕ್ಷ್ಯೈವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಕುತೋ ನ ಗಚ್ಛತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಅಂತರಿಕ್ಷ ಇತಿ ।

ಆದಿತ್ಯಂ ಪ್ರತ್ಯಾಗಮನೇ ಹೇತುಮಾಹ —

ಆದಿತ್ಯ ಇತಿ ।

ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ವಾಕ್ಯಂ ಪಾತಯತಿ —

ತಸ್ಮಾ ಇತಿ ।

ಬಹೂನ್ಕಲ್ಪಾನಿತ್ಯವಾಂತರಕಲ್ಪೋಕ್ತಿಃ ॥೧॥