బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
పఞ్చమోఽధ్యాయఃచతుర్దశం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
తాం హైతామేకే సావిత్రీమనుష్ఠుభమన్వాహుర్వాగనుష్టుబేతద్వాచమనుబ్రూమ ఇతి న తథా కుర్యాద్గాయత్రీమేవ సావిత్రీమనుబ్రూయాద్యది హ వా అప్యేవంవిద్బహ్వివ ప్రతిగృహ్ణాతి న హైవ తద్గాయత్ర్యా ఎకఞ్చన పదం ప్రతి ॥ ౫ ॥
తామేతాం సావిత్రీం హ ఎకే శాఖినః అనుష్టుభమ్ అనుష్టుప్ప్రభవామ్ అనుష్టుప్ఛన్దస్కామ్ అన్వాహురుపనీతాయ । తదభిప్రాయమాహ — వాక్ అనుష్టుప్ , వాక్చ శరీరే సరస్వతీ, తామేవ హి వాచం సరస్వతీం మాణవకాయానుబ్రూమ ఇత్యేతద్వదన్తః । న తథా కుర్యాత్ న తథా విద్యాత్ , యత్ తే ఆహుః మృషైవ తత్ ; కిం తర్హి గాయత్రీమేవ సావిత్రీమనుబ్రూయాత్ ; కస్మాత్ ? యస్మాత్ ప్రాణో గాయత్రీత్యుక్తమ్ ; ప్రాణే ఉక్తే, వాక్చ సరస్వతీ చ అన్యే చ ప్రాణాః సర్వం మాణవకాయ సమర్పితం భవతి । కిఞ్చేదం ప్రాసఙ్గికముక్త్వా గాయత్రీవిదం స్తౌతి — యది హ వై అపి ఎవంవిత్ బహ్వివ — న హి తస్య సర్వాత్మనో బహు నామాస్తి కిఞ్చిత్ , సర్వాత్మకత్వాద్విదుషః — ప్రతిగృహ్ణాతి, న హైవ తత్ ప్రతిగ్రహజాతం గాయత్ర్యా ఎకఞ్చన ఎకమపి పదం ప్రతి పర్యాప్తమ్ ॥

మతాన్తరముద్భావయతి —

తామేతామితి ।

’తత్సవితుర్వృణీమహే వయం దేవస్య భోజనమ్ । శ్రేష్ఠం సర్వధాతమం తురం భాగస్య ధీమహి’ ఇత్యనుష్టుభం సావిత్రీమాహుః । సవితృదేవతాకత్వాదిత్యర్థః । ఉపనీతస్య మాణవకస్య ప్రథమతః సరస్వత్యాం వర్ణాత్మికాయాం సాపేక్షత్వం ద్యోతయితుం హి శబ్దః ।

దూషయతి —

నేత్యాదినా ।

నన్వపేక్షితవాగాత్మకసరస్వతీసమర్పణం వినా గాయత్రీసమర్పణముక్తమితి శఙ్కిత్వా పరిహరతి —

కస్మాదిత్యాదినా ।

యది హేత్యాదేరుత్తరస్య గ్రన్థస్యావ్యవహితపూర్వగ్రన్థాసంగతిమాశఙ్క్యాఽఽహ —

కిఞ్చేదమితి ।

సావిత్ర్యా గాయత్రీత్వమితి యావత్ ।

ఇవశబ్దార్థం దర్శయతి —

న హీతి ।

యద్యపి బహు ప్రతిగృహ్ణాతి విద్వానితి పూర్వేణ సంబన్ధః । తథాఽపి న తేన ప్రతిగ్రహజాతేనైకస్యాపి గాయత్రీపదస్య విజ్ఞానఫలం భుక్తం స్యాత్ । దూరతస్తు దోషాధాయకత్వం తస్యేత్యర్థః ॥౫॥