ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಪಂಚಮೋಽಧ್ಯಾಯಃಚತುರ್ದಶಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಸ ಯ ಇಮಾಂಸ್ತ್ರೀಂಲ್ಲೋಕಾನ್ಪೂರ್ಣಾನ್ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಣೀಯಾತ್ಸೋಽಸ್ಯಾ ಏತತ್ಪ್ರಥಮಂ ಪದಮಾಪ್ನುಯಾದಥ ಯಾವತೀಯಂ ತ್ರಯೀ ವಿದ್ಯಾ ಯಸ್ತಾವತ್ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಣೀಯಾತ್ಸೋಽಸ್ಯಾ ಏತದ್ದ್ವಿತೀಯಂ ಪದಮಾಪ್ನುಯಾದಥ ಯಾವದಿದಂ ಪ್ರಾಣಿ ಯಸ್ತಾವತ್ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಣೀಯಾತ್ಸೋಽಸ್ಯಾ ಏತತ್ತೃತೀಯಂ ಪದಮಾಪ್ನುಯಾದಥಾಸ್ಯಾ ಏತದೇವ ತುರೀಯಂ ದರ್ಶತಂ ಪದಂ ಪರೋರಜಾ ಯ ಏಷ ತಪತಿ ನೈವ ಕೇನಚನಾಪ್ಯಂ ಕುತ ಉ ಏತಾವತ್ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಣೀಯಾತ್ ॥ ೬ ॥
ಸ ಯ ಇಮಾಂಸ್ತ್ರೀನ್ — ಸ ಯಃ ಗಾಯತ್ರೀವಿತ್ ಇಮಾನ್ ಭೂರಾದೀನ್ ತ್ರೀನ್ ಗೋಶ್ವಾದಿಧನಪೂರ್ಣಾನ್ ಲೋಕಾನ್ ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಣೀಯಾತ್ , ಸ ಪ್ರತಿಗ್ರಹಃ, ಅಸ್ಯಾ ಗಾಯತ್ರ್ಯಾ ಏತತ್ಪ್ರಥಮಂ ಪದಂ ಯದ್ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮ್ ಆಪ್ನುಯಾತ್ ಪ್ರಥಮಪದವಿಜ್ಞಾನಫಲಮ್ , ತೇನ ಭುಕ್ತಂ ಸ್ಯಾತ್ , ನ ತ್ವಧಿಕದೋಷೋತ್ಪಾದಕಃ ಸ ಪ್ರತಿಗ್ರಹಃ । ಅಥ ಪುನಃ ಯಾವತೀ ಇಯಂ ತ್ರಯೀ ವಿದ್ಯಾ, ಯಸ್ತಾವತ್ ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಣೀಯಾತ್ , ಸೋಽಸ್ಯಾ ಏತದ್ದ್ವಿತೀಯಂ ಪದಮಾಪ್ನುಯಾತ್ , ದ್ವಿತೀಯಪದ ವಿಜ್ಞಾನಫಲಂ ತೇನ ಭುಕ್ತಂ ಸ್ಯಾತ್ । ತಥಾ ಯಾವದಿದಂ ಪ್ರಾಣಿ, ಯಸ್ತಾವತ್ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಣೀಯಾತ್ , ಸೋಽಸ್ಯಾ ಏತತ್ತೃತೀಯಂ ಪದಮಾಪ್ನುಯಾತ್ , ತೇನ ತೃತೀಯಪದವಿಜ್ಞಾನಫಲಂ ಭುಕ್ತಂ ಸ್ಯಾತ್ । ಕಲ್ಪಯಿತ್ವೇದಮುಚ್ಯತೇ ; ಪಾದತ್ರಯಸಮಮಪಿ ಯದಿ ಕಶ್ಚಿತ್ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಣೀಯಾತ್ , ತತ್ಪಾದತ್ರಯವಿಜ್ಞಾನಫಲಸ್ಯೈವ ಕ್ಷಯಕಾರಣಮ್ , ನ ತ್ವನ್ಯಸ್ಯ ದೋಷಸ್ಯ ಕರ್ತೃತ್ವೇ ಕ್ಷಮಮ್ ; ನ ಚೈವಂ ದಾತಾ ಪ್ರತಿಗ್ರಹೀತಾ ವಾ ; ಗಾಯತ್ರೀವಿಜ್ಞಾನಸ್ತುತಯೇ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ; ದಾತಾ ಪ್ರತಿಗ್ರಹೀತಾ ಚ ಯದ್ಯಪ್ಯೇವಂ ಸಂಭಾವ್ಯತೇ, ನಾಸೌ ಪ್ರತಿಗ್ರಹಃ ಅಪರಾಧಕ್ಷಮಃ ; ಕಸ್ಮಾತ್ ? ಯತಃ ಅಭ್ಯಧಿಕಮಪಿ ಪುರುಷಾರ್ಥವಿಜ್ಞಾನಮ್ ಅವಶಿಷ್ಟಮೇವ ಚತುರ್ಥಪಾದವಿಷಯಂ ಗಾಯತ್ರ್ಯಾಃ ; ತದ್ದರ್ಶಯತಿ — ಅಥ ಅಸ್ಯಾಃ ಏತದೇವ ತುರೀಯಂ ದರ್ಶತಂ ಪದಂ ಪರೋರಜಾ ಯ ಏಷ ತಪತಿ ; ಯದ್ಯೈತತ್ ನೈವ ಕೇನಚನ ಕೇನಚಿದಪಿ ಪ್ರತಿಗ್ರಹೇಣ ಆಪ್ಯಂ ನೈವ ಪ್ರಾಪ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ, ಯಥಾ ಪೂರ್ವೋಕ್ತಾನಿ ತ್ರೀಣಿ ಪದಾನಿ ; ಏತಾನ್ಯಪಿ ನೈವ ಆಪ್ಯಾನಿ ಕೇನಚಿತ್ ; ಕಲ್ಪಯಿತ್ವಾ ಏವಮುಕ್ತಮ್ ; ಪರಮಾರ್ಥತಃ ಕುತ ಉ ಏತಾವತ್ ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಣೀಯಾತ್ ತ್ರೈಲೋಕ್ಯಾದಿಸಮಮ್ । ತಸ್ಮಾತ್ ಗಾಯತ್ರೀ ಏವಂಪ್ರಕಾರಾ ಉಪಾಸ್ಯೇತ್ಯರ್ಥಃ ॥

ಗಾಯತ್ರೀವಿದಃ ಪ್ರತಿಗೃಹ್ಣತೋ ದೋಷಾಭಾವಂ ಸಾಮಾನ್ಯೇನೋಕ್ತ್ವಾ ವಿಶೇಷಸ್ತದಭಾವಮಾಹ —

ಸ ಯ ಇತಿ ।

ಯಥಾ ತ್ರೈಲೋಕ್ಯಾವಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಯ ತ್ರೈವಿದ್ಯಾವಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಯ ಚಾರ್ಥಸ್ಯ ಪ್ರತಿಗ್ರಹೇಣ ಪಾದದ್ವಯವಿಜ್ಞಾನಫಲಮೇವ ಭುಕ್ತಂ ನಾಧಿಕಂ ದೂಷಣಂ ತಥೇತಿ ಯಾವತ್ ।

ಪ್ರತಿಗ್ರಹೀತಾ ದಾತಾ ವಾ ನೈವಂವಿಧಃ ಸಂಭಾವ್ಯತೇ ಕಿಂತು ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥಂ ಶ್ರುತ್ಯೈತತ್ಕಲ್ಪಿತಮಿತ್ಯಾಹ —

ಕಲ್ಪಯಿತ್ವೇತಿ ।

ಉಕ್ತಮೇವ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ —

ಪಾದತ್ರಯೇತಿ ।

ಕಲ್ಪಯಿತ್ವೇದಮುಚ್ಯತ ಇತಿ ಕಿಮಿತಿ ಕಲ್ಪ್ಯತೇ ಮುಖ್ಯಮೇವೈತತ್ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ನ ಚೇತಿ ।

ಕಲ್ಪನಾಽಪಿ ತರ್ಹಿ ಕಿಮರ್ಥೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಗಾಯತ್ರೀತಿ ।

ಅಂಗೀಕೃತ್ಯೋತ್ತರವಾಕ್ಯಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —

ದಾತೇತಿ ।

ತದೇವಾಽಽಕಾಂಕ್ಷಾಪೂರ್ವಕಮಾಹ —

ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ವಾಗಾತ್ಮಕಪದತ್ರಯವಿಜ್ಞಾನಫಲಭೋಗೋಕ್ತ್ಯಾನಂತರ್ಯಮಥಶಬ್ದಾರ್ಥಃ । ನೈವ ಪ್ರಾಪ್ಯಂ ಪ್ರತಿಗ್ರಹೇಣ ಕೇನಚಿದಪಿ ನೈವ ಮುಕ್ತಂ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ತತ್ರೈವ ವೈಧರ್ಮ್ಯದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —

ಯಥೇತಿ ।

ತಾನಿ ಪ್ರತಿಗ್ರಹೇಣ ಯಥಾಽಽಪ್ಯಾನಿ ನ ತಥೈತದಾಪ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕುತ ಇತ್ಯಾದಿವಾಕ್ಯಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮಾಹ —

ಏತಾನ್ಯಪೀತಿ ।

ಗಾಯತ್ರೀವಿದಃ ಸ್ತುತಿರುಕ್ತಾ ತತ್ಫಲಮಾಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಏವಂಪ್ರಕಾರಾ ಪಾದಚತುಷ್ಟಯರೂಪಾ ಸರ್ವಾತ್ಮಿಕೇತ್ಯರ್ಥಃ ॥೬॥