బృహదారణ్యకోపనిషద్భాష్యమ్
పఞ్చమోఽధ్యాయఃచతుర్దశం బ్రాహ్మణమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (బృహదారణ్యక)
 
తస్యా ఉపస్థానం గాయత్ర్యస్యేకపదీ ద్విపదీ త్రిపదీ చతుష్పద్యపదసి న హి పద్యసే । నమస్తే తురీయాయ దర్శతాయ పదాయ పరోరజసేఽసావదో మా ప్రాపదితి యం ద్విష్యాదసావస్మై కామో మా సమృద్ధీతి వా న హైవాస్మై స కామః సమృధ్యతే యస్మా ఎవముపతిష్ఠతేఽహమదః ప్రాపమితి వా ॥ ౭ ॥
తస్యా ఉపస్థానమ్ — తస్యా గాయత్ర్యాః ఉపస్థానమ్ ఉపేత్య స్థానం నమస్కరణమ్ అనేన మన్త్రేణ । కోఽసౌ మన్త్ర ఇత్యాహ — హే గాయత్రి అసి భవసి త్రైలోక్యపాదేన ఎకపదీ, త్రయీవిద్యారూపేణ ద్వితీయేన ద్విపదీ, ప్రాణాదినా తృతీయేన త్రిపద్యసి, చతుర్థేన తురీయేణ చతుష్పద్యసి ; ఎవం చతుర్భిః పాదైః ఉపాసకైః పద్యసే జ్ఞాయసే ; అతః పరం పరేణ నిరుపాధికేన స్వేన ఆత్మనా అపదసి — అవిద్యమానం పదం యస్యాస్తవ, యేన పద్యసే — సా త్వం అపత్ అసి, యస్మాత్ న హి పద్యసే, నేతి నేత్యాత్మత్వాత్ । అతో వ్యవహారవిషయాయ నమస్తే తురీయాయ దర్శతాయ పదాయ పరోరజసే । అసౌ శత్రుః పాప్మా త్వత్ప్రాప్తివిఘ్నకరః, అదః తత్ ఆత్మనః కార్యం యత్ త్వత్ప్రాప్తివిఘ్నకర్తృత్వమ్ , మా ప్రాపత్ మైవ ప్రాప్నోతు ; ఇతి - శబ్దో మన్త్రపరిసమాప్త్యర్థః ; యం ద్విష్యాత్ యం ప్రతి ద్వేషం కుర్యాత్ స్వయం విద్వాన్ , తం ప్రతి అనేనోపస్థానమ్ ; అసౌ శత్రుః అముకనామేతి నామ గృహ్ణీయాత్ ; అస్మై యజ్ఞదత్తాయ అభిప్రేతః కామః మా సమృద్ధి సమృద్ధిం మా ప్రాప్నోత్వితి వా ఉపతిష్ఠతే ; న హైవాస్మై దేవదత్తాయ స కామః సమృధ్యతే ; కస్మై ? యస్మై ఎవముపతిష్ఠతే । అహం అదః దేవదత్తాభిప్రేతం ప్రాపమితి వా ఉపతిష్ఠతే । అసావదో మా ప్రాపదిత్యాదిత్రయాణాం మన్త్రపదానాం యథాకామం వికల్పః ॥

ప్రకృతముపాసనమేవ మన్త్రేణ సంగృహ్ణాతి —

తస్యా ఇత్యాదినా ।

ధ్యేయం రూపముక్త్వా జ్ఞేయం గాయత్ర్యా రూపముపన్యస్యతి —

అతఃపరమితి ।

చతుర్థస్య పాదస్య పాదత్రయాపేక్షయా ప్రాధాన్యమభిప్రేత్యాఽఽహ —

అత ఇతి ।

యథోక్తనమస్కారస్య ప్రయోజనమాహ —

అసావితి ।

ద్వివిధముపస్థానమాభిచారికమాభ్యుదయికం చ తత్రాఽఽద్యం ద్వేధా వ్యుత్పాదయతి —

యం ద్విష్యాదితి ।

నామగృహ్ణీయాత్తదీయం నామ గృహీత్వా చ తదభిప్రేతం మా ప్రాపదిత్యనేనోపాస్థానమితి సంబన్ధః ।

ఆభ్యుదయికముపస్థానం దర్శయతి —

అహమితి ।

కీదృగుపస్థానమత్ర మన్త్రపదేన కర్తవ్యమిత్యాశఙ్క్య యథారుచి వికల్పం దర్శయతి —

అసావితి ॥౭॥