ओङ्कारो दमादित्रयं ब्रह्माब्रह्मोपासनानि तत्फलं तदर्था गतिरादित्याद्युपस्थानमित्येषोऽर्थः सप्तमे निवृत्तः । संप्रति प्राधान्येनाब्रह्मोपासनं सफलं श्रीमन्थादिकर्म च वक्तव्यमित्यष्टममध्यायमारभमाणो ब्राह्मणसंगतिमाह —

प्राण इति ।

तस्मात्प्राणो गायत्रीति युक्तमुक्तमिति शेषः ।

प्राणस्य ज्येष्ठत्वादि नाद्यापि निर्धारितमिति शङ्कित्वा परिहरति —

कथमित्यादिना ।

प्रकारान्तरेण पूर्वोत्तरग्रन्थसंगतिमाह —

अथवेति ।

आदिशब्दादन्नवैशिष्ट्यादिनिर्देशः । तत्रेति प्राणस्यैव विशिष्टगुणकस्योपास्यत्वोक्तिः । हेतुर्ज्येष्ठत्वादिस्तन्मात्रमिहानन्तरग्रन्थे कथ्यत इति शेषः ।

तदेवं पूर्वग्रन्थस्य हेतुमत्त्वादुत्तरस्य च हेतुत्वादानन्तर्येण पौर्वापर्येण पूर्वग्रन्थेन सहोत्तरग्रन्थजातं संबध्यत इति फलितमाह —

आनन्तर्येणेति ।

वक्ष्यमाणप्राणोपासनस्य पूर्वोक्तोक्थाद्युपास्तिशेषत्वमाशङ्क्य गुणभेदात्फलभेदाच्च नैवमित्यभिप्रेत्याऽऽह —

न पुनरिति ।

किमिति प्राणोपासनमिह स्वतन्त्रमुपदिश्यते तत्राऽऽह —

खिलत्वादिति ।

इतिशब्दो ब्राह्मणारम्भोपसंहारार्थः ।

एवं ब्राह्मणारम्भं प्रतिपाद्याक्षराणि व्याचष्टे —

यः कश्चिदित्यादिना ।

यच्छब्दस्य पुनरुपादानमन्वयार्थम् ।

निपातयोरर्थमवधारणमेव प्रागुक्तं प्रकटयति —

भवत्येवेति ।

प्रश्नाय कोऽसौ ज्येष्ठश्च श्रेष्ठश्चेति प्रश्नस्तदर्थमिति यावत् ।

प्राणस्य ज्येष्ठत्वादिकमाक्षिपति —

कथमिति ।

तत्र हेतुमाह —

यस्मादिति ।

तस्माज्ज्येष्ठत्वादिकं तुल्यमेवेति शेषः ।

संबन्धाविशेषमङ्गीकृत्य ज्येष्ठत्वं प्राणस्य साधयति —

तथाऽपीति ।

उक्तमेव समर्थयते —

निषेककालादिति ।

तत्रापि विप्रतिपन्नं प्रत्याह —

प्राणे हीति ।

ज्येष्ठत्वेनैव श्रेष्ठत्वे सिद्धे किमिति पुनरुक्तिरित्याशङ्क्याऽऽह —

भवति त्विति ।

ज्येष्ठत्वे सत्यपि श्रेष्ठत्वाभावमुक्त्वा तस्मिन्सत्यपि ज्येष्ठत्वाभावमाह —

मध्यम इति ।

इहेति प्राणोक्तिः ।

प्राणश्रेष्ठत्वे प्रमाणाभावमाशङ्क्य प्रत्याह —

कथमित्यादिना ।

पूर्वोक्तमुपास्तिफलमुपसंहरति —

सर्वथाऽपीति ।

आरोपेणानारोपेण वेत्यर्थः ।

ज्येष्ठस्य विद्याफलत्त्वमाक्षिपति —

नन्विति ।

तस्य विद्याफलत्वं साधयति —

उच्यत इति ।

इच्छातो ज्यैष्ठ्यं दुःसाध्यमिति दोषस्यासत्त्वमाह —

नेति ।

तत्र हेतुमाह —

प्राणवदिति ।

यथा प्राणकृताशनादिप्रयुक्तश्चक्षुरादीनां वृत्तिलाभस्तथा प्राणोपासकाधीनं जीवनमन्येषां स्वानां च भवतीति प्राणदर्शिनो ज्येष्ठत्वं न वयोनिबन्धनमित्यर्थः ॥१॥