ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕೋಪನಿಷದ್ಭಾಷ್ಯಮ್
ಷಷ್ಠೋಽಧ್ಯಾಯಃಪ್ರಥಮಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಬೃಹದಾರಣ್ಯಕ)
 
ಅಥ ಹ ಪ್ರಾಣ ಉತ್ಕ್ರಮಿಷ್ಯನ್ಯಥಾ ಮಹಾಸುಹಯಃ ಸೈಂಧವಃ ಪಡ್ವೀಶಶಂಕೂನ್ಸಂವೃಹೇದೇವಂ ಹೈವೇಮಾನ್ಪ್ರಾಣಾನ್ಸಂವವರ್ಹ ತೇ ಹೋಚುರ್ಮಾ ಭಗವ ಉತ್ಕ್ರಮೀರ್ನ ವೈ ಶಕ್ಷ್ಯಾಮಸ್ತ್ವದೃತೇ ಜೀವಿತುಮಿತಿ ತಸ್ಯೋ ಮೇ ಬಲಿಂ ಕುರುತೇತಿ ತಥೇತಿ ॥ ೧೩ ॥
ಅಥ ಹ ಪ್ರಾಣ ಉತ್ಕ್ರಮಿಷ್ಯನ್ ಉತ್ಕ್ರಮಣಂ ಕರಿಷ್ಯನ್ ; ತದಾನೀಮೇವ ಸ್ವಸ್ಥಾನಾತ್ಪ್ರಚಲಿತಾ ವಾಗಾದಯಃ । ಕಿಮಿವೇತ್ಯಾಹ — ಯಥಾ ಲೋಕೇ, ಮಹಾಂಶ್ಚಾಸೌ ಸುಹಯಶ್ಚ ಮಹಾಸುಹಯಃ, ಶೋಭನೋ ಹಯಃ ಲಕ್ಷಣೋಪೇತಃ, ಮಹಾನ್ ಪರಿಮಾಣತಃ, ಸಿಂಧುದೇಶೇ ಭವಃ ಸೈಂಧವಃ ಅಭಿಜನತಃ, ಪಡ್ವೀಶಶಂಕೂನ್ ಪಾದಬಂಧನಶಂಕೂನ್ , ಪಡ್ವೀಶಾಶ್ಚ ತೇ ಶಂಕವಶ್ಚ ತಾನ್ , ಸಂವೃಹೇತ್ ಉದ್ಯಚ್ಛೇತ್ ಯುಗಪದುತ್ಖನೇತ್ ಅಶ್ವಾರೋಹೇ ಆರೂಢೇ ಪರೀಕ್ಷಣಾಯ ; ಏವಂ ಹ ಏವ ಇಮಾನ್ ವಾಗಾದೀನ್ ಪ್ರಾಣಾನ್ ಸಂವವರ್ಹ ಉದ್ಯತವಾನ್ ಸ್ವಸ್ಥಾನಾತ್ ಭ್ರಂಶಿತವಾನ್ । ತೇ ವಾಗಾದಯಃ ಹ ಊಚುಃ — ಹೇ ಭಗವಃ ಭಗವನ್ ಮಾ ಉತ್ಕ್ರಮೀಃ ; ಯಸ್ಮಾತ್ ನ ವೈ ಶಕ್ಷ್ಯಾಮಃ ತ್ವದೃತೇ ತ್ವಾಂ ವಿನಾ ಜೀವಿತುಮಿತಿ । ಯದ್ಯೇವಂ ಮಮ ಶ್ರೇಷ್ಠತಾ ವಿಜ್ಞಾತಾ ಭವದ್ಭಿಃ, ಅಹಮತ್ರ ಶ್ರೇಷ್ಠಃ, ತಸ್ಯ ಉ ಮೇ ಮಮ ಬಲಿಂ ಕರಂ ಕುರುತ ಕರಂ ಪ್ರಯಚ್ಛತೇತಿ । ಅಯಂ ಚ ಪ್ರಾಣಸಂವಾದಃ ಕಲ್ಪಿತಃ ವಿದುಷಃ ಶ್ರೇಷ್ಠಪರೀಕ್ಷಣಪ್ರಕಾರೋಪದೇಶಃ ; ಅನೇನ ಹಿ ಪ್ರಕಾರೇಣ ವಿದ್ವಾನ್ ಕೋ ನು ಖಲು ಅತ್ರ ಶ್ರೇಷ್ಠ ಇತಿ ಪರೀಕ್ಷಣಂ ಕರೋತಿ ; ಸ ಏಷ ಪರೀಕ್ಷಣಪ್ರಕಾರಃ ಸಂವಾದಭೂತಃ ಕಥ್ಯತೇ ; ನ ಹಿ ಅನ್ಯಥಾ ಸಂಹತ್ಯಕಾರಿಣಾಂ ಸತಾಮ್ ಏಷಾಮ್ ಅಂಜಸೈವ ಸಂವತ್ಸರಮಾತ್ರಮೇವ ಏಕೈಕಸ್ಯ ನಿರ್ಗಮನಾದಿ ಉಪಪದ್ಯತೇ ; ತಸ್ಮಾತ್ ವಿದ್ವಾನೇವ ಅನೇನ ಪ್ರಕಾರೇಣ ವಿಚಾರಯತಿ ವಾಗಾದೀನಾಂ ಪ್ರಧಾನಬುಭುತ್ಸುಃ ಉಪಾಸನಾಯ ; ಬಲಿಂ ಪ್ರಾರ್ಥಿತಾಃ ಸಂತಃ ಪ್ರಾಣಾಃ, ತಥೇತಿ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತವಂತಃ ॥

ಉಕ್ತಮರ್ಥಂ ದೃಷ್ಟಾಂತೇನ ಸ್ಪಷ್ಟಯನ್ನುತ್ತರವಾಕ್ಯಮವತಾರಯತಿ —

ಕಿಮಿವೇತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಶ್ರೇಷ್ಠತ್ವಂ ವಾಗಾದಿಭಿರ್ನಿರ್ಧಾರಿತಮಿತ್ಯಾಹ —

ತೇ ವಾಗಾದಯ ಇತಿ ।

ತರ್ಹಿ ತತ್ಫಲೇನ ಭವಿತವ್ಯಮಿತ್ಯಾಹ —

ಯದ್ಯೇವಮಿತಿ ।

ಯಥೋಕ್ತಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸಂವಾದಸ್ಯ ಕಾಲ್ಪನಿಕತ್ವಂ ದರ್ಶಯತಿ —

ಅಯಂ ಚೇತಿ ।

ಕಲ್ಪನಾಫಲಂ ಸೂಚಯತಿ —

ವಿದುಷ ಇತಿ ।

ತದೇವ ಸ್ಪಷ್ಟಯತಿ ಅನೇನ ಹೀತಿ ।

ಉಪಾಸ್ಯಪರೀಕ್ಷಣಪ್ರಕಾರೋ ವಿವಕ್ಷಿತಶ್ಚೇತ್ಕಿಂ ಸಂವಾದೇನೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ಸ ಏಷ ಇತಿ ।

ಸಂವಾದಸ್ಯ ಮುಖ್ಯಾರ್ಥತ್ವಾದಕಲ್ಪಿತತ್ವಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —

ನ ಹೀತಿ ।

ಸಂವಾದಸ್ಯ ಕಲ್ಪಿತತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —

ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಏವಂ ಪ್ರಾಣಸಂವಾದಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಮುಕ್ತ್ವಾ ಪ್ರಕೃತಾಮಕ್ಷರವ್ಯಾಖ್ಯಾಮೇವಾನುವರ್ತಯತಿ —

ಬಲಿಮಿತಿ ॥೧೩॥