ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಂ ಕಥಯತಿ —
ಸರ್ವಮಿತಿ ।
ಅಸ್ಮಿನ್ನೇವ ವಾಕ್ಯೇ ಪಕ್ಷಾಂತರಮುತ್ಥಾಪಯತಿ —
ಕೇಚಿತ್ತ್ವಿತಿ ।
ನ ಹ ವಾ ಅಸ್ಯೇತ್ಯಾದ್ಯರ್ಥವಾದದರ್ಶನಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ತದ್ದೂಷಯತಿ —
ತದಸದಿತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಾಂತರೇಣ ‘ಕ್ರಿಮಯೋ ಭವಂತ್ಯಭಕ್ಷ್ಯಭಕ್ಷಿಣ’ ಇತ್ಯಾದಿನೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾಣವಿದತಿರಿಕ್ತವಿಷಯಂ ಶಾಸ್ತ್ರಾಂತರಂ ಸರ್ವಭಕ್ಷಣಂ ತು ಪ್ರಾಣದರ್ಶಿನೋ ವಿವಕ್ಷಿತಮತೋ ವ್ಯವಸ್ಥಿತವಿಷಯತ್ವಾತ್ಪ್ರತಿಷೇಧೇನ ಸರ್ವಭಕ್ಷಣಸ್ಯೋದಿತಾನುದಿತಹೋಮವದ್ವಿಕಲ್ಪಃ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಶಂಕತೇ —
ತೇನೇತಿ ।
ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ಸರ್ವಾನ್ನಭಕ್ಷಣಂ ವಿಹಿತಂ ನ ವಾ ? ನ ಚೇನ್ನ ತಸ್ಯ ನಿಷಿದ್ಧಸ್ಯಾನುಷ್ಠಾನಂ ಪ್ರಾಣವಿದಿ ತತ್ಪ್ರಾಪಕಾಭಾವಾದ್ವಿಹಿತಂ ಚೇತ್ತತ್ಕಿಂ ಯದಿದಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ನ ಹೇತ್ಯಾದಿನಾ ವಾ ವಿಹಿತಂ ನಾಽಽದ್ಯ ಇತ್ಯಾಹ —
ನಾವಿಧಾಯಕತ್ವಾದಿತಿ ।
ಯದಿದಮಿತ್ಯಾದಿನಾ ಹಿ ಸರ್ವಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾನ್ನಮಿತಿ ಜ್ಞಾನಮೇವ ವಿಧೀಯತೇ ನ ತು ಪ್ರಾಣಾ[ನ್ನ]ವಿದಃ ಸರ್ವಾನ್ನಭಕ್ಷಣಂ ತದವದ್ಯೋತಿಪದಾಭಾವಾನ್ನ ವಿಕಲ್ಪೋಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದ್ವಿತೀಯಂ ದೂಷಯತಿ —
ನ ಹ ವಾ ಇತಿ ।
ಅಸ್ಯೇತಿ ವಿದ್ವತ್ಪರಾಮರ್ಶಾನ್ನಿಪಾತಯೋರರ್ಥವಾದತ್ವಾವದ್ಯೋತಿನೋರ್ದರ್ಶನಾದೇಕವಾಕ್ಯತ್ವಸಂಭವೇ ವಾಕ್ಯಭೇದಸ್ಯಾನ್ಯಾಯ್ಯತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ಹೇತುಮಾಹ —
ತೇನೇತಿ ।
ಅರ್ಥವಾದಸ್ಯಾಪಿ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಂ ದೇವತಾಧಿಕರಣನ್ಯಾಯೇನ ಭವಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ‘ನ ಕಲಂಜಂ ಭಕ್ಷಯೇದಿ’ತ್ಯಾದಿವಿಹಿತಸ್ಯ ಭಕ್ಷಣಾಭಾವಸ್ಯ ತಸ್ಯ ಬಾಧೇನ ನ ಹೇತ್ಯಾದೇರ್ನ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಂ ದೃಷ್ಟಿಪರತ್ವಾದಸ್ಯ ಮಾನಾಂತರವಿರೋಧೇ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಮಾನತ್ವಾಯೋಗಾದಿತ್ಯಾಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ನ ಹೇತ್ಯಾದೇರನ್ಯಪರತ್ವಂ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ —
ಪ್ರಾಣಮಾತ್ರಸ್ಯೇತಿ ।
ತತ್ರ ದೋಷಾಭಾವಜ್ಞಾಪನಾತ್ತದೇವ ವಿಧಿತ್ಸಿತಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಯತ್ತ್ವಿತಿ ।
ಅರ್ಥವಾದಸ್ಯ ಮಾನಾಂತರವಿರೋಧೇ ಸ್ವಾರ್ಥೇ ಮಾನತ್ವಾಯೋಗಸ್ಯೋಕ್ತತ್ವಾದಿತಿ ಭಾವಃ ।
ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಸ್ಯಾಸಿದ್ಧಿಮಾಶಂಕತೇ —
ವಿದುಷ ಇತಿ ।
ಸಾಮರ್ಥ್ಯಾತ್ಪ್ರಾಣಸ್ವರೂಪಬಲಾದಿತಿ ಯಾವತ್ । ಅದೋಷಃ ಸರ್ವಾನ್ನಭಕ್ಷಣೇ ತಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಅರ್ಥಾಪತ್ತಿಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಅನುಪಪತ್ತಿಮೇವ ವಿವೃಣೋತಿ —
ಸತ್ಯಮಿತಿ ।
ಯೇನೇತ್ಯಸ್ಮಾತ್ಪ್ರಾಕ್ತಥಾಽಪೀತಿ ವಕ್ತವ್ಯಮ್ । ಯದ್ಯಪೀತ್ಯುಪಕ್ರಮಾತ್ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ವರೂಪಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದನುಪಪತ್ತಿರಪಿ ಶಾಮ್ಯತೀತಿ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಕಿಂ ಫಲಾತ್ಮನಾ ವಿದುಷಃ ಸರ್ವಾನ್ನಭಕ್ಷಣಂ ಸಾಧ್ಯತೇ ಕಿಂವಾ ಸಾಧಕತ್ವರೂಪೇಣೇತಿ ವಿಕಲ್ಪ್ಯಾಽಽದ್ಯಮಂಗೀಕರೋತಿ —
ಬಾಢಮಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣರೂಪೇಣ ಸರ್ವಭಕ್ಷಣಂ ತಚ್ಛಬ್ದಾರ್ಥಃ ।
ತತ್ರ ಪ್ರತಿಷೇಧಾಭಾವೇ ಸದೃಷ್ಟಾಂತಂ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತಥಾ ಸ್ವಾರಸಿಕಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸರ್ವಭಕ್ಷಣಂ ತತ್ರ ಚಾಪ್ರತಿಷೇಧಾದ್ದೋಷರಾಹಿತ್ಯಮಿತಿ ಶೇಷಃ ।
ತದ್ರಾಹಿತ್ಯೇ ಕಿಂ ಸ್ಯಾದಿತಿ ಚೇತ್ತದಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಪಂಚಮ್ಯರ್ಥಮೇವ ಸ್ಫೋರಯತಿ —
ಅಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಾದಿತಿ ।
ಪ್ರಾಣವಿದಃ ಸಾಧಕತ್ವಾಕಾರೇಣ ಸಾಧ್ಯತೇ ಸರ್ವಾನ್ನಭಕ್ಷಣಮಿತಿ ಪಕ್ಷಂ ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಯೇನ ತ್ವಿತಿ ।
ಇಹೇತಿ ಪ್ರಾಣವಿದುಚ್ಯತೇ । ನಿಮಿತ್ತಾಂತರಾದತ್ಯಂತಾಪ್ರಾಪ್ತವಿಷಯೋ ವಿಧಿಃ ಪ್ರತಿಪ್ರಸವೋ ಯಥಾ ಜ್ವರಿತಸ್ಯಾಶನಪ್ರತಿಷೇಧೇಽಪ್ಯೌಷಧಂ ಪಿಬೇದಿತಿ ತಥಾ ಶಾಸ್ತ್ರಾಧಿಕಾರಿಣಃ ಸರ್ವಾಭಕ್ಷ್ಯಭಕ್ಷಣನಿಷೇಧೇಽಪಿ ಪ್ರಾಣವಿದೋ ವಿಶೇಷವಿಧಿರ್ನೋಪಲಭ್ಯತೇ । ತಥಾ ಚ ತಸ್ಯ ಭಕ್ಷಣಂ ದುಃಸಾಧ್ಯಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರತಿಪ್ರಸವಾಭಾವೇ ಲಬ್ಧಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅರ್ಥವಾದಸ್ಯ ತರ್ಹಿ ಕಾ ಗತಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಅನ್ಯವಿಷಯತ್ವಾದಿತಿ ।
ತಸ್ಯ ಸ್ತುತಿಮಾತ್ರಾರ್ಥತ್ವಾನ್ನ ತದ್ವಶಾನ್ನಿಷೇಧಾತಿಕ್ರಮ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು ವಿಶಿಷ್ಟಸ್ಯ ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಸರ್ವಾನ್ನತ್ವದರ್ಶನಮತ್ರ ವಿಧೀಯತೇ ತಥಾ ಚ ವಿದುಷೋಽಪಿ ತದಾತ್ಮನಃ ಸರ್ವಾನ್ನಭಕ್ಷಣೇ ನ ದೋಷೋ ಯಥಾದರ್ಶನಂ ಫಲಾಭ್ಯುಪಗಮಾದತ ಆಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ಇತೋಽಪಿ ಸರ್ವಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾನ್ನಮಿತ್ಯೇತದವಷ್ಟಂಭೇನ ಪ್ರಾಣವಿದಃ ಸರ್ವಭಕ್ಷಣಂ ನ ವಿಧೇಯಮಿತ್ಯಾಹ —
ಯಥಾ ಚೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣಸ್ಯ ಯಥೋಕ್ತಸ್ಯ ಸ್ವೀಕಾರೇಽಪಿ ಕಸ್ಯಚಿತ್ಕಿಂಚಿದನ್ನಂ ಜೀವನಹೇತುರಿತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ —
ಯಥೇತಿ ।
ತಥಾ ಸರ್ವಪ್ರಾಣಿಷು ವ್ಯವಸ್ಥಯಾಽನ್ನಸಂಬಂಧೇ ದಾರ್ಷ್ಟಾಂತಿಕಮಾಹ —
ತಥೇತಿ ।
ಪ್ರಾಣವಿದೋಽಪಿ ಕಾರ್ಯಕರಣವತೋ ನಿಷೇಧಾತಿಕ್ರಮಾಯೋಗೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಾಕ್ಯಾಂತರಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಕರೋತಿ —
ಆಪ ಇತಿ ।
ಸ್ಮಾರ್ತಾದಾಚಮನಾದನ್ಯದೇವ ಶ್ರೌತಮಾಚಮನಮನ್ಯತೋಽಪ್ರಾಪ್ತಂ ವಿಧೇಯಂ ತದರ್ಥಮಿದಂ ವಾಕ್ಯಮಿತಿ ಕೇಚಿತ್ತಾನ್ಪ್ರತ್ಯಾಹ —
ಅತ್ರ ಚೇತಿ ।
ವಾಸಃಕಾರ್ಯಂ ಪರಿಧಾನಮ್ ।
ತತ್ರ ಸಾಕ್ಷಾದಪಾಂ ವಿನಿಯೋಗಾಯೋಗೇ ಪ್ರಾಪ್ತಮರ್ಥಮಾಹ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಯದಿದಂ ಕಿಂಚೇತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಂ ದೃಷ್ಟಿವಿಧೇರರ್ಥವಾದಮಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಪುನರ್ನಞನುಕರ್ಷಣಮನ್ವಯಾಯ ।
ಪದಾರ್ಥಮುಕ್ತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ —
ಯದ್ಯಪೀತಿ ।
ಅಭಕ್ಷ್ಯಭಕ್ಷಣಂ ತರ್ಹಿ ಸ್ವೀಕೃತಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ಇತ್ಯೇತದಿತಿ ।
ಯಥಾ ಪ್ರಾಣವಿದೋ ನಾನನ್ನಂ ಭುಕ್ತಂ ಭವತಿ ತಥೇತ್ಯೇತತ್ ।
ಅನುಮತಸ್ತರ್ಹಿ ಪ್ರಾಣವಿದೋ ದುಷ್ಪ್ರತಿಗ್ರಹೋಽಪೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರಾಪೀತಿ ।
ಅಸತ್ಪ್ರತಿಗ್ರಹೇ ಪ್ರಾಪ್ತೇಽಪೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಮಿತ್ಯಯಂ ಸ್ತುತ್ಯರ್ಥವಾದಃ ಫಲವಾದ ಏವ ಕಿಂ ನ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಫಲಂ ತ್ವಿತಿ ।
ಇತಿಶಬ್ದಃ ಸರ್ವಂ ಪ್ರಾಣಸ್ಯಾನ್ನಮಿತಿ ದೃಷ್ಟಿವಿಧೇಃ ಸಾರ್ಥವಾದಸ್ಯೋಪಸಂಹಾರಾರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತಮೇವಾರ್ಥಂ ಚೋದ್ಯಸಮಾಧಿಭ್ಯಾಂ ಸಮರ್ಥಯತೇ —
ನನ್ವಿತ್ಯಾದಿನಾ ।
ಯಥಾಪ್ರಾಪ್ತಂ ಪ್ರಕೃತವಾಕ್ಯವಶಾತ್ಪ್ರತಿಪನ್ನಂ ರೂಪಮನತಿಕ್ರಮ್ಯೇತಿ ಯಾವತ್ ।
ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವಿದ್ಯಾಸ್ತುತಿತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ —
ಅತ ಇತಿ ।
ಯದುಕ್ತಮಾಪೋ ವಾಸ ಇತಿ ತಸ್ಯ ಶೇಷಭೂತಮುತ್ತರಗ್ರಂಥಮುತ್ಥಾಪ್ಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ತತ್ರೇತ್ಯಶನಾತ್ಪ್ರಾಗೂರ್ಧ್ವಕಾಲೋಕ್ತಿಃ ।
ಉಕ್ತೇಽಭಿಪ್ರಾಯೇ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧಿಮನುಕೂಲಯತಿ —
ಅಸ್ತಿ ಚೇತಿ ।
ತತ್ರೈವ ವಾಕ್ಯೋಪಕ್ರಮಸ್ಯಾಽಽನುಕೂಲ್ಯಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಪ್ರಾಣಸ್ಯೇತಿ ।
ಕಿಮರ್ಥಮಿದಂ ಸೋಪಕ್ರಮಂ ವಾಕ್ಯಮಿತ್ಯಪೇಕ್ಷಾಯಾಮತ್ರ ಚೇತ್ಯಾದಾವುಕ್ತಂ ಸ್ಮಾರಯತಿ —
ಯದಪ ಇತಿ ।
ದೃಷ್ಟಿವಿಧಾನಮಸಹಮಾನಃ ಶಂಕತೇ —
ನನ್ವಿತಿ ।
ಅಸ್ತು ಪ್ರಾಯತ್ಯಾರ್ಥಮಾಚಮನಂ ಪ್ರಾಣಪರಿಧಾನಾರ್ಥಂ ಚೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ತತ್ರೇತಿ ।
ಕುಲ್ಯಾಪ್ರಣಯನನ್ಯಾಯೇನ ದ್ವಿಕಾರ್ಯತ್ವಾವಿರೋಧಮಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ಚೇತಿ ।
ತತ್ರ ಪ್ರತ್ಯಕ್ಷತ್ವಾತ್ಕಾರ್ಯಭೇದಸ್ಯಾವಿರೋಧೇಽಪಿ ಪ್ರಕೃತೇ ಪ್ರಮಾಣಾಭಾವಾದ್ದ್ವಿಕಾರ್ಯತ್ವಾನುಪಪತ್ತಿರಿತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯೋಕ್ತಮುಪಪಾದಯತಿ —
ಯದೀತಿ ।
ನನು ಸ್ಮಾರ್ತಾಚಮನಸ್ಯ ಪ್ರಾಯತ್ಯಾರ್ಥತ್ವಂ ತಥೈವಾನಗ್ನತಾರ್ಥತ್ವಂ ಪ್ರಕೃತವಾಕ್ಯಾಧಿಗತಂ ತಥಾ ಚ ಕಥಂ ದ್ವಿಕಾರ್ಯತ್ವಮಪ್ರಾಮಾಣಿಕಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ ವಾಕ್ಯಸ್ಯ ವಿಷಯಾಂತರಂ ದರ್ಶಯತಿ —
ಯಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ದ್ವಿಕಾರ್ಯತ್ವದೋಷಮುಕ್ತಂ ದೂಷಯತಿ —
ನೇತ್ಯಾದಿನಾ ।
ತಚ್ಚಾಽಽಚಮನಂ ದರ್ಶನನಿರಪೇಕ್ಷಮಿತ್ಯಾಹ —
ಕ್ರಿಯಾಮಾತ್ರಮೇವೇತಿ ।
ನನ್ವಾಚಮನೇ ಫಲಭೂತಂ ಪ್ರಾಯತ್ಯಂ ದರ್ಶನಸಾಪೇಕ್ಷಮಿತಿ ಚೇನ್ನೇತ್ಯಾಹ —
ನತ್ವಿತಿ ।
ಕ್ರಿಯಾಯಾ ಏವ ತದಾಧಾನಸಾಮರ್ಥ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ । ತತ್ರೇತ್ಯಾಚಮನೇ ಶುದ್ಧ್ಯರ್ಥೇ ಕ್ರಿಯಾಂತರೇ ಸತೀತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಪ್ರಾಣವಿಜ್ಞಾನಪ್ರಕರಣೇ ವಾಸೋವಿಜ್ಞಾನಂ ಚೋದ್ಯತೇ ಚೇದ್ವಾಕ್ಯಭೇದಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ಪ್ರಾಣಸ್ಯೇತಿ ।
ಸರ್ವಾನ್ನವಿಜ್ಞಾನವದಿತಿ ಚಕಾರಾರ್ಥಃ ।
ಆಚಮನೀಯಾಸ್ವಪ್ಸು ವಾಸೋವಿಜ್ಞಾನಂ ಕ್ರಿಯತೇ ಚೇತ್ಕಥಮಾಚಮನಸ್ಯ ಪ್ರಾಯತ್ಯಾರ್ಥತ್ವಮಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಽಽಹ —
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ದ್ವಿಕಾರ್ಯತ್ವದೋಷಾಭಾವೇ ಫಲಿತಂ ದರ್ಶನವಿಧಿಮುಪಸಂಹರತಿ —
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ಅಪ್ರಾಪ್ತತ್ವಾದ್ವಾಸೋದೃಷ್ಟೇರ್ವಿಧಿವ್ಯತಿರೇಕೇಣ ಪ್ರಾಪ್ತ್ಯಭಾವಾದ್ದೃಷ್ಟೇಶ್ಚಾತ್ರ ಪ್ರಕೃತತ್ವಾತ್ಕಾರ್ಯಾಖ್ಯಾನಾದಪೂರ್ವಮಿತಿ ಚ ನ್ಯಾಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ॥೧೪॥