నన్వేవమపి భగవతో నారాయణస్య శరీరాదిమత్త్వే సత్యస్మదాదిభిరవిశేషాదనీశ్వరత్వప్రసక్తిరిత్యాశఙ్క్య జ్ఞానాదికృతం విశేషమాహ –

స చేతి ।

జ్ఞానం – జ్ఞప్తిః – అర్థపరిచ్ఛిత్తిః, ఐశ్వర్యమ్ – ఈశ్వరత్వం స్వాతన్త్ర్యమ్, శక్తిః – తదర్థనిర్వర్తనసామర్థ్యమ్ , బలమ్ – సహాయసమ్పత్తిః, వీర్యమ్ – పరాక్రమవత్త్వమ్ , తేజస్తు ప్రాగల్భ్యమధృష్యత్వమ్ , ఎతే చ షడ్గుణాః సర్వవిషయాః సర్వదా భగవతి వర్తన్తే । తథా చ తస్య శరీరాదిమత్త్వేఽపి నాస్మదాదిసామ్యమిత్యర్థః ।

అథైవమపి కథమీశ్వరస్యానాదినిధనస్య నిత్యశుద్ధబుద్వముక్తస్వభావస్య స్వభావవిపరీతం జన్మాది సమ్భవతి ? న హి భూతానామీశితా స్వతన్త్రః స్వాత్మనోఽనర్థం స్వయమేవ సమ్పాదయితుమర్హతి, న చాస్య దేహాదిగ్రహే కిమపి ఫలముపలభ్యతే, తత్రాహ –

త్రిగుణాత్మికామితి ।

సిసృక్షితదేహాదిగతవైరూప్యసిద్ధ్యర్థమిదం విశేషణమ్ । తస్యా వ్యాపకత్వం వక్తుం వైష్ణవీమిత్యుక్తమ్ ।

ఈశ్వరపారవశ్యం తస్యా దర్శయతి –

స్వామితి ।

తస్యాశ్చ ప్రతిభాసమాత్రశరీరత్వమేవ న తు వస్తుత్వమిత్యాహ –

మాయామితి ।

తస్యా నానావిధకార్యాకారేణ పరిణామిత్వం సూచయతి –

మూలప్రకృతిమితి ।

ఈశ్వరస్య ప్రకృత్యధీనత్వం వారయతి –

వశీకృత్యేతి ।

నిత్యశుద్ధబుద్ధముక్త

నిత్యత్వం కార్యాకారవిరహితత్వమ్ , శుద్ధత్వమకారణత్వమ్ , బుద్ధత్వం అజడత్వమ్ , ముక్తత్వం అవిద్యాకామకర్మపారతన్త్ర్యరాహిత్యమ్ ।

న చ నిత్యత్వాదయః సంసారావస్థాయామసన్తో మోక్షావస్థాయాం సమ్భవన్తీతి యుక్తమిత్యాహ –

స్వభావ ఇతి ।

స్వమాయయా ।

దేహగ్రహే ప్రాధాన్యం మాయాయా దర్శయితుం పునః స్వమాయయేత్యుక్తమ్ ।

‘స వా అయం పురుషో జాయమానః శరీరమభిసమ్పద్యమానః’ (బృ. ఉ. ౧౪-౩-౮) ఇతి శ్రుతిమాశ్రిత్యాహ –

దేహవానితి ।

ఇవ జాత ఇవ

ఇవకారాభ్యాం దేహాదేరవస్తుత్వేన కల్పితత్వం ద్యోత్యతే ।

లోకానుగ్రహమితి

ధర్మద్వయోపదేశద్వారా ప్రాణివర్గస్యాభ్యుదయనిఃశ్రేయసతత్పరత్వాపాదనం లోకానుగ్రహః । యద్యపి కూటస్థః స్వతన్త్రో నిత్యత్వాదిలక్షణశ్చాయమీశ్వరః స్వతో దృశ్యతే, తథాపి యథోక్తమాయాశక్త్యా దేహాది గృహీత్వా ప్రాణినామనుగ్రహమాదధానో న స్వభావవిపర్యయం పర్యేతీత్యర్థః ।

నను ‘ప్రయోజనమనుద్దిశ్య న మన్దోఽపి ప్రవర్తతే ‘ ఇతి న్యాయాదీశ్వరస్యాఽఽప్తకామతయా కృతకృత్యస్య ప్రయోజనాభావాదనుగ్రాహ్యాణాం చాద్వైతవాదే వ్యతిరిక్తానామసత్త్వాన్న ధర్మద్వయముపదేష్టుముచితమితి, తత్రాహ –

స్వప్రయోజనేతి ।

కల్పితభేదభాఞ్జి భూతాన్యుపాదాయ తదనుగ్రహేచ్ఛయా చైత్యవన్దనాదివిలక్షణం ధర్మద్వయమర్జునం నిమిత్తీకృత్యాఽఽప్తకామోఽపి భగవానుపదిష్టవానిత్యర్థః ।

అర్జునస్యోపదేశాపేక్షాస్తీతి దర్శయితుం విశినష్టి –

శోకేతి ।

నను భూతానుగ్రహే కర్తవ్యే కిమిత్యర్జునాయ ధర్మద్వయం భగవతోపదిశ్యతే, తత్రాహ –

గుణాధికైరితి ।

ప్రచయం గమిష్యతీతి మత్వా ధర్మద్వయమర్జునాయోపదిదేశేతి సమ్బన్ధః ।

అథ తథాపి సుగతోపదిష్టధర్మవదయమపి భగవదుపదిష్టో ధర్మో న ప్రామాణికోపాదేయతాముపగచ్ఛేదిత్యాశఙ్క్య వేదోక్తత్వాన్నాస్య తత్తుల్యత్వమిత్యుక్తమిత్యభిప్రత్య శిష్టపరిగృహీతత్వాచ్చ మైవమిత్యాహ –

తం ధర్మమితి ।

అధర్మే ధర్మబుద్ధిర్వేదవ్యాసస్య జాతేత్యాశఙ్క్యాహ –

సర్వజ్ఞ ఇతి ।

‘కృష్ణద్వైపాయనం విద్ధి వ్యాసం నారాయణం ప్రభుమ్’ [వి.పు. ౩.౪.౫] ఇతి స్మృతేః సజ్జనోపకారకభగవదవతారత్వాచ్చ వ్యాసస్య నాన్యథాబుద్ధిరిత్యాహ –

భగవానితి ।