వ్యాఖ్యేయం పదముపాదాయ కరణవ్యుత్పత్త్యా తస్యేన్ద్రియవిషయత్వం దర్శయతి -

మాత్రాస్పర్శా ఇత్యాదినా ।

షష్ఠీసమాసం దర్శయన్ భావవ్యుత్పత్త్యా స్పర్శశబ్దార్థమాహ -

మాత్రాణామితి ।

తేషామర్థక్రియామాదర్శయతి -

తే శీతేతి ।

సమ్ప్రతి స్పర్ప్రా శబ్దస్య కర్మవ్యుత్పత్త్యా శబ్దాదివిషయపరత్వముపేత్య సమాసాన్తరం దర్శయన్ విషయాణాం కార్యం కథయతి -

అథవేతి ।

నను - శీతోష్ణప్రదత్వే సుఖదుఃఖప్రదత్వస్య సిద్ధత్వాత్ కిమితి శీతోష్ణయోః సుఖదుఃఖాభ్యాం పృథగ్గ్రహణమ్ ? ఇతి, తత్రాహ -

శీతమితి ।

విషయేభ్యస్తు పృథక్కథనం తదన్తర్భూతయోరేవ తయోః సుఖదుఃఖహేత్వోరానుకూల్యప్రాతికూల్యయోరుపలక్షణార్థమ్ । అవ్యాత్మం హి శీతముష్ణం వా ఆనుకూలయం ప్రాతికూల్యం వా సమ్పాద్య బాహ్యా విషయాః సుఖాది జనయన్తి ।

నను - విషయేన్ద్రియసంయోగస్య ఆత్మని సదా సత్త్వాత్ తత్ప్రయుక్తశీతాదేరపి తథాత్వాత్ తన్నిమిత్తౌ హర్షవిషాదౌ తథైవ తస్మిన్నాపన్నౌ ఇత్యాశఙ్క్యోత్తరార్ధం వ్యాచష్టే -

యస్మాదిత్యాదినా ।

అత్ర చ ‘కౌన్తేయ, భారత’ ఇతి సమ్బోధనాభ్యాముభయకులశుద్ధస్యైవ విద్యాధికారిత్వమిత్యేతదేవ ద్యోత్యతే ॥ ౧౪ ॥