ಕರ್ಮಾಣಿ ಅವಿದುಷೋ ವಿಹಿತಾನೀತಿ ವಿಶೇಷಮಾಕ್ಷಿಪತಿ -
ನನ್ವಿತಿ ।
ಕರ್ಮವಿಧಾನಮವಿದುಷಃ, ವಿದುಷಶ್ಚವಿದ್ಯಾವಿಘಾನಮಿತಿ ವಿಭಾಗೇ ಕಾ ಹಾನಿಃ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -
ವಿದಿತೇತಿ ।
ವಿದ್ಯಾಯಾ ವಿದಿತತ್ವಂ ಲಬ್ಧತ್ವಮ್ ।
ಕರ್ಮವಿಧಿರವಿದುಷಃ, ವಿದುಷೋ ವಿದ್ಯಾವಿಧಿರಿತಿ ವಿಭಾಗಾಸಂಭವೇ ಫಲಿತಮಾಹ -
ತತ್ರೇತಿ ।
ಧರ್ಮಜ್ಞಾನಾನಂತರಮ್ ಅನುಷ್ಠೇಯಸ್ಯ ಭಾವಾತ್ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನೋತ್ತರಕಾಲಂ ಚ ತದಭಾವಾತ್ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಹೀನಸ್ಯೈವ ಕರ್ಮವಿಧಿರಿತಿ ಸಮಾಧತ್ತೇ -
ನ ; ಅನುಷ್ಠೇಯಸ್ಯೇತಿ ।
ವಿಶೇಷೋಪಪತ್ತಿಮೇವ ಪ್ರಪಂಚಯತಿ -
ಅಗ್ನಿಹೋತ್ರಾದೀತಿ ।
ನನು - ದೇಹಾದಿವ್ಯತಿರಿಕ್ತಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ವಿನಾ ಪಾರಲೌಕಿಕೇಷು ಕರ್ಮಸು ಪ್ರವೃತ್ತೇರನುಪಪತ್ತೇಃ, ತಥಾವಿಧಜ್ಞಾನವತಾ ಕರ್ಮ ಅನುಷ್ಠೇಯಮ್ ಇತಿ ಚೇತ್ , ತತ್ರಾಹ -
ಕರ್ತಾಹಮಿತಿ ।
ಆತ್ಮನಿ ಕರ್ತಾ ಭೋಕ್ತಾ ಇತ್ಯೇವಂ ವಿಜ್ಞಾನವತತ್ತ್ವೇಽಪಿ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನವಿಹೀನತ್ವೇನ ಅವಿದುಷೋಽನುಷ್ಠೇಯಂ ಕರ್ಮೇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ದೇಹಾದಿವ್ಯತಿರೇಕಜ್ಞಾನವತ್ ಬ್ರಹ್ಮಜ್ಞಾನಮಪಿ ಜ್ಞಾನತ್ವಾವಿಶೇಷಾತ್ ಕರ್ಮಪ್ರವೃತ್ತೌ ಉಪಕರಿಷ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -
ನ ತ್ವಿತಿ ।
ಅನುಷ್ಠೇಯವಿರೋಧಿತ್ವಾತ್ ಅವಿಕ್ರಿಯಾತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ನನು - ಬ್ರಹ್ಮಾತ್ಮೈಕತ್ವಜ್ಞಾನಾತ್ ಉತ್ತರಕಾಲಮಪಿ ಕರ್ತಾಽಹಮಿತ್ಯಾದಿಜ್ಞಾನೋತ್ಪತ್ತೌ ಕರ್ಮವಿಧಿಃ ಸಾವಕಾಶಃ ಸ್ಯಾತ್ ಇತಿ, ನೇತ್ಯಾಹ -
ನಾಹಮಿತಿ ।
ಕಾರಣಾಭಾವಾದಿತಿ ಶೇಷಃ । ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಜ್ಞಾನಮನ್ಯದಿತ್ಯುಕ್ತಮ್ ।
ಅನುಷ್ಠಾನಾನನುಷ್ಠಾನಯೋರುಕ್ತವಿಶೇಷಾತ್ ಅವಿದುಷೋಽನುಷ್ಠಾನಂ ವಿದುಷೋ ನೇತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ -
ಇತ್ಯೇಷ ಇತಿ ।
ನನ್ವಾತ್ಮವಿದೋ ನ ಚೇದನುಷ್ಠೇಯಂ ಕಿಂಚಿದಸ್ತಿ, ಕಥಂ ತರ್ಹಿ ‘ವಿದ್ವಾನ್ ಯಜೇತ’ ಇತ್ಯಾದಿಶಾಸ್ತ್ರಾತ್ ತಂ ಪ್ರತಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ವಿಧೀಯಂತೇ, ತತ್ರಾಹ -
ಯಃ ಪುನರಿತಿ ।
ಆತ್ಮನಿ ಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಜ್ಞಾನಾಪೇಕ್ಷಾಯಾ ಕರ್ಮಸ್ವಧಿಕೃತತ್ವಜ್ಞಾನೇ, ತಥಾವಿಧಂ ಪುರುಷಂ ಪ್ರತಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ವಿಧೀಯಂತೇ । ಸ ಚ ಪ್ರಾಚೀನವಚನಾತ್ ಅವಿದ್ವಾನೇವೇತಿ ನಿಶ್ಚೀಯತೇ । ನ ಖಲು ಅಕರ್ತುತ್ವಾದಿಜ್ಞಾನವತಃ ತದ್ವಿಪರೀತಕರ್ತೃತ್ವಾದಿಜ್ಞಾನದ್ವಾರಾ ಕರ್ಮಸು ಪ್ರವೃತ್ತಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕರ್ಮಾಸಂಭವೇ ಬ್ರಹ್ಮವಿದೋ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ -
ವಿಶೇಷಿತಸ್ಯೇತಿ ।
‘ವೇದಾವಿನಾಶಿನಮ್’ (ಭ. ಭ. ಗೀ. ೨. ೨೩) ಇತ್ಯಾದಿನೇತಿ ಶೇಷಃ ।
ಯದ್ಯಪಿ ವಿದುಷೋ ನಾಸ್ತಿ ಕರ್ಮ, ತಥಾಪಿ ವಿವಿದಿಷೋಃ ಸ್ಯಾತ್ , ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -
ತಸ್ಮಾದಿತಿ ।
ವಿದ್ಯಯಾಂ ವಿರುದ್ಧತ್ವಾತ್ , ಇಷ್ಯಮಾಣಮೇಕ್ಷಪ್ರತಿಕ್ಷತ್ವಾಚ್ಚ ಕರ್ಮಣಾಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಯದ್ಯಪಿ ಮುಮುಕ್ಷೋರಾಶ್ರಮಕರ್ಮಾಣ್ಯಪೇಕ್ಷಿತಾನಿ, ತಥಾಪಿ ವಿದ್ಯಾತತ್ಫಲಾಭ್ಯಾಮವಿರುದ್ಧಾನ್ಯೇವ ತಾನ್ಯಭ್ಯುಪಗತಾನಿ । ಅನ್ಯಥಾ ವಿವಿದಿಷಾಸಂನ್ಯಾಸವಿಧಿವಿರೋಧಾತ್ ಇತ್ಯಭಿಪ್ರೇತ್ಯ, ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ಭಗವತೋಽನುಮತಿಮಾಹ -
ಅತ ಏವೇತಿ ।
ವಿದುಷೋ ವಿವಿದಿಷೋಶ್ಚ ಸಂನ್ಯಾಸೇಽಧಿಕಾರಃ, ಅವಿದುಷಸ್ತು ಕರ್ಮಣೀತಿ ವಿಭಾಗಸ್ಯೇಷ್ಟತ್ವಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಅಧಿಕಾರಿಭೇದೇನ ನಿಷ್ಠಾದ್ವಯಂ ಭಗವತಾ ವೇದವ್ಯಾಸೇನಾಪಿ ದರ್ಶಿತಮಿತ್ಯಾಹ -
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಅಧ್ಯಯನವಿಧಿನಾ ಸ್ವಾಧ್ಯಾಯಪಾಠೇ ತ್ರೈವರ್ಣಿಕಸ್ಯ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯನಂತರಂ ತತ್ರ ಕ್ರಿಯಾಮಾರ್ಗೋ ಜ್ಞಾನಮರ್ಗಶ್ಚೇತಿ ದ್ವೌಮಾರ್ಗೌ ಅಧಿಕಾರಿಭೇೇದೇನಾವೇದಿತಾವಿತ್ಯರ್ಥಃ । ಆದಿಶಬ್ದಾತ್ ‘ಯತ್ರ ವೇದಾಃ ಪ್ರತಿಷ್ಠಿತಾಃ’ (ಮೋ. ಧ. ೨೪೧-೬) ಇತ್ಯಾದಿ ಗೃಹ್ಯತೇ ।
ಉಕ್ತಯೋರ್ಮಾರ್ಗಯೋಸ್ತುಲ್ಯತಾಂ ಪರಿಹರ್ತುಮುದಾಹರಣಾಂತರಮಾಹ -
ತಥೇತಿ ।
ಬುದ್ಧಿಶುದ್ಧಿದ್ವಾರಾ ಕರ್ಮತತ್ಫಲಯೋರ್ವೈರಾಗ್ಯೋದಯಾತ್ ಪೂರ್ವಂ ಕರ್ಮಮಾರ್ಗೋ ವಿಹಿತಃ । ವಿರಕ್ತಸ್ಯ ಪುನಃ ಸಂನ್ಯಾಸಪೂರ್ವಕೋ ಜ್ಞಾನಮಾರ್ಗೋ ದರ್ಶಿತಃ । ಸ ಚೇತರಸ್ಮಾದತಿಶಯಶಾಲೀತಿ ಶ್ರುತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಕ್ತೇ ವಿಭಾಗೇ ಪುನರಪಿ ವಾಕ್ಯಶೇಷಾನುಕೂಲ್ಯಮಾದರ್ಶಯತಿ -
ಏತಮೇವೇತಿ ।
‘ಅಹಂಕಾರವಿಮೂಢಾತ್ಮಾ’ (ಭ. ಗೀ. ೩-೨೭) ಇತ್ಯಸ್ಯ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಮ್ -
ಅತತ್ತ್ವವಿದಿತಿ ।
‘ತತ್ವವಿತ್ ತು’ ಇತಿ ಶ್ಲೋಕಮವತಾರ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯಾರ್ಥಂ ಸಂಗೃಹ್ಣಾತಿ -
ನಾಹಮಿತಿ ।
ಪೂರ್ವೇಣ ಕ್ರಿಯಾಪದೇನ ಇತಿಶಬ್ದಃ ಸಂಬಧ್ಯತೇ ।
ವಿರಕ್ತಮಘಿಕೃತ್ಯ ವಾಕ್ಯಾಂತರಂ ಪಠತಿ -
ತಥಾ ಚೇತಿ ।
ಆದಿಶಬ್ದಸ್ತಸ್ಯೈವ ಶ್ಲೋಕಸ್ಯ ಶೇಷಸಂಗ್ರಹಾರ್ಥಃ ।