కర్మాణి అవిదుషో విహితానీతి విశేషమాక్షిపతి -
నన్వితి ।
కర్మవిధానమవిదుషః, విదుషశ్చవిద్యావిఘానమితి విభాగే కా హానిః ? ఇత్యాశఙ్క్యాహ -
విదితేతి ।
విద్యాయా విదితత్వం లబ్ధత్వమ్ ।
కర్మవిధిరవిదుషః, విదుషో విద్యావిధిరితి విభాగాసమ్భవే ఫలితమాహ -
తత్రేతి ।
ధర్మజ్ఞానానన్తరమ్ అనుష్ఠేయస్య భావాత్ బ్రహ్మజ్ఞానోత్తరకాలం చ తదభావాత్ బ్రహ్మజ్ఞానహీనస్యైవ కర్మవిధిరితి సమాధత్తే -
న ; అనుష్ఠేయస్యేతి ।
విశేషోపపత్తిమేవ ప్రపఞ్చయతి -
అగ్నిహోత్రాదీతి ।
నను - దేహాదివ్యతిరిక్తాత్మజ్ఞానం వినా పారలౌకికేషు కర్మసు ప్రవృత్తేరనుపపత్తేః, తథావిధజ్ఞానవతా కర్మ అనుష్ఠేయమ్ ఇతి చేత్ , తత్రాహ -
కర్తాహమితి ।
ఆత్మని కర్తా భోక్తా ఇత్యేవం విజ్ఞానవతత్త్వేఽపి బ్రహ్మజ్ఞానవిహీనత్వేన అవిదుషోఽనుష్ఠేయం కర్మేత్యర్థః ।
దేహాదివ్యతిరేకజ్ఞానవత్ బ్రహ్మజ్ఞానమపి జ్ఞానత్వావిశేషాత్ కర్మప్రవృత్తౌ ఉపకరిష్యతీత్యాశఙ్క్యాహ -
న త్వితి ।
అనుష్ఠేయవిరోధిత్వాత్ అవిక్రియాత్మజ్ఞానస్యేతి శేషః ।
నను - బ్రహ్మాత్మైకత్వజ్ఞానాత్ ఉత్తరకాలమపి కర్తాఽహమిత్యాదిజ్ఞానోత్పత్తౌ కర్మవిధిః సావకాశః స్యాత్ ఇతి, నేత్యాహ -
నాహమితి ।
కారణాభావాదితి శేషః । కర్తృత్వాదిజ్ఞానమన్యదిత్యుక్తమ్ ।
అనుష్ఠానాననుష్ఠానయోరుక్తవిశేషాత్ అవిదుషోఽనుష్ఠానం విదుషో నేత్యుపసంహరతి -
ఇత్యేష ఇతి ।
నన్వాత్మవిదో న చేదనుష్ఠేయం కిఞ్చిదస్తి, కథం తర్హి ‘విద్వాన్ యజేత’ ఇత్యాదిశాస్త్రాత్ తం ప్రతి కర్మాణి విధీయన్తే, తత్రాహ -
యః పునరితి ।
ఆత్మని కర్తృత్వాదిజ్ఞానాపేక్షాయా కర్మస్వధికృతత్వజ్ఞానే, తథావిధం పురుషం ప్రతి కర్మాణి విధీయన్తే । స చ ప్రాచీనవచనాత్ అవిద్వానేవేతి నిశ్చీయతే । న ఖలు అకర్తుత్వాదిజ్ఞానవతః తద్విపరీతకర్తృత్వాదిజ్ఞానద్వారా కర్మసు ప్రవృత్తిరిత్యర్థః ।
కర్మాసమ్భవే బ్రహ్మవిదో హేత్వన్తరమాహ -
విశేషితస్యేతి ।
‘వేదావినాశినమ్’ (భ. భ. గీ. ౨. ౨౩) ఇత్యాదినేతి శేషః ।
యద్యపి విదుషో నాస్తి కర్మ, తథాపి వివిదిషోః స్యాత్ , ఇత్యాశఙ్క్యాహ -
తస్మాదితి ।
విద్యయాం విరుద్ధత్వాత్ , ఇష్యమాణమేక్షప్రతిక్షత్వాచ్చ కర్మణామిత్యర్థః ।
యద్యపి ముముక్షోరాశ్రమకర్మాణ్యపేక్షితాని, తథాపి విద్యాతత్ఫలాభ్యామవిరుద్ధాన్యేవ తాన్యభ్యుపగతాని । అన్యథా వివిదిషాసంన్యాసవిధివిరోధాత్ ఇత్యభిప్రేత్య, ఉక్తేఽర్థే భగవతోఽనుమతిమాహ -
అత ఎవేతి ।
విదుషో వివిదిషోశ్చ సంన్యాసేఽధికారః, అవిదుషస్తు కర్మణీతి విభాగస్యేష్టత్వాదిత్యర్థః ।
అధికారిభేదేన నిష్ఠాద్వయం భగవతా వేదవ్యాసేనాపి దర్శితమిత్యాహ -
తథా చేతి ।
అధ్యయనవిధినా స్వాధ్యాయపాఠే త్రైవర్ణికస్య ప్రవృత్త్యనన్తరం తత్ర క్రియామార్గో జ్ఞానమర్గశ్చేతి ద్వౌమార్గౌ అధికారిభేేదేనావేదితావిత్యర్థః । ఆదిశబ్దాత్ ‘యత్ర వేదాః ప్రతిష్ఠితాః’ (మో. ధ. ౨౪౧-౬) ఇత్యాది గృహ్యతే ।
ఉక్తయోర్మార్గయోస్తుల్యతాం పరిహర్తుముదాహరణాన్తరమాహ -
తథేతి ।
బుద్ధిశుద్ధిద్వారా కర్మతత్ఫలయోర్వైరాగ్యోదయాత్ పూర్వం కర్మమార్గో విహితః । విరక్తస్య పునః సంన్యాసపూర్వకో జ్ఞానమార్గో దర్శితః । స చేతరస్మాదతిశయశాలీతి శ్రుతమిత్యర్థః ।
ఉక్తే విభాగే పునరపి వాక్యశేషానుకూల్యమాదర్శయతి -
ఎతమేవేతి ।
‘అహఙ్కారవిమూఢాత్మా’ (భ. గీ. ౩-౨౭) ఇత్యస్య వ్యాఖ్యానమ్ -
అతత్త్వవిదితి ।
‘తత్వవిత్ తు’ ఇతి శ్లోకమవతార్య తాత్పర్యార్థం సఙ్గృహ్ణాతి -
నాహమితి ।
పూర్వేణ క్రియాపదేన ఇతిశబ్దః సమ్బధ్యతే ।
విరక్తమఘికృత్య వాక్యాన్తరం పఠతి -
తథా చేతి ।
ఆదిశబ్దస్తస్యైవ శ్లోకస్య శేషసఙ్గ్రహార్థః ।