ನನು - ‘ಸ್ವಧರ್ಮಮಪಿ ಚಾವೇಕ್ಷ್ಯ’ (ಭ. ಗೀ. ೨-೩೧ ) ಇತ್ಯಾದಿಶ್ಲೋಕೈರ್ನ್ಯಾಯಾವಷ್ಟಂಭೇನ ಶೋಕಮೋಹಾಪನಯನಸ್ಯ ತಾತ್ಪರ್ಯೇಣೋಕ್ತತ್ವಾತ್ ತಸ್ಮಿನ್ನುಪಸಂಹರ್ತವ್ಯೇ ಕಿಮಿತಿ ಪರಮಾರ್ಥದರ್ಶನಮುಪಸಂಹ್ನಿಯತೇ ? ತತ್ರಾಹ -
ಶೋಕೇತಿ ।
‘ಸ್ವಧರ್ಮಮಪಿ’ (ಭ. ಗೀ. ೨-೩೧) ಇತ್ಯಾದಿಭಿರತೀತೈಃ ಶ್ಲೋಕೈಃ ಶೋಕಮೋಹಯೋಃ ಸ್ವಜನಮರಣಗುರ್ವಾದಿವಧಶಂಕಾನಿಮಿತ್ತಯೋಃ ಸಮ್ಯಗ್ಜ್ಞಾನಪ್ರತಿಬಂಧಕಯೋರಪನಯಾರ್ಥಂ ವರ್ಣಾಶ್ರಮಕೃತಂ ಧರ್ಮಮನುತಿಷ್ಠತಃ ಸ್ವರ್ಗಾದಿ ಸಿಧ್ಯತಿ, ನಾನ್ಯಥಾ, ಇತ್ಯನ್ವಯವ್ಯತಿರೇಕಾತ್ಮಕೋ ಲೋಕಪ್ರಸಿದ್ಧೋ ನ್ಯಾಯೋ ಯದ್ಯಪಿ ದರ್ಶಿತಃ, ತಥಾಪಿ ನಾಸೌ ತಾತ್ಪರ್ಯೇಣೋಕ್ತ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಕಿಂ ತರ್ಹಿ ತಾತ್ಪರ್ಯೇಣೋಕ್ತಮ್ ? ತದಾಹ -
ಪರಮಾರ್ಥೇತಿ ।
‘ನ ತ್ವೇವಾಹಂ ಜಾತು ನಾಸಂ’ (ಭ. ಗೀ. ೨-೧೨) ಇತ್ಯಾದಿ ಸಪ್ತಮ್ಯಾ ಪರಾಮೃಶ್ಯತೇ । ಉಕ್ತಮ್ - ‘ನ ಜಾಯತೇ ಮ್ರಿಯತೇ ವಾ ಕದಾಚಿತ್’ (ಭ. ಗೀ. ೨. ೨೦) ಇತ್ಯಾದಿನೋಪಪಾದಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಪಸಂಹಾರಪ್ರಯೋಜನಮಾಹ -
ಶಾಸ್ತ್ರೇತಿ ।
ತಸ್ಯ ವಸ್ತುದ್ವಾರಾ ವಿಷಯೋ ನಿಷ್ಠಾದ್ವಯಮ್ । ತಸ್ಯ ವಿಭಕ್ತಸ್ಯ ತೇನೈವ ವಿಭಾಗೇನ ಪ್ರದರ್ಶನಾರ್ಥಂ ಪರಮಾರ್ಥದರ್ಶನೋಪಸಂಹಾರ ಇತ್ಯರ್ಥಃ ।
ನನು - ಕಿಮಿತ್ಯತ್ರ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ವಿಷಯವಿಭಾಗಃ ಪ್ರದರ್ಶ್ಯತೇ ? ಉತ್ತರತ್ರೈವ ತದ್ವಿಭಾಗಪ್ರವೃತ್ತಿಪ್ರತಿಪತ್ತ್ಯೋಃ ಸಂಭವಾತ್ ಇತಿ, ತತ್ರಾಹ -
ಇಹ ಹೀತಿ ।
ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರವೃತ್ತೇಃ ಶ್ರೋತೃಪತಿಪತ್ತೇಶ್ಚ ಸೌಕರ್ಯಾರ್ಥಮಾದೌ ವಿಷಯವಿಭಾಗಸೂಚನಮಿತ್ಯರ್ಥಃ ।
ಉಪಸಂಹಾರಸ್ಯ ಫಲವತ್ತ್ವಮೇವಮುಕ್ತ್ವಾ ತಮೇವೋಪಸಂಹಾರಮವತಾರಯತಿ -
ಅತ ಆಹೇತಿ ।