ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ದೂರೇಣ ಹ್ಯವರಂ ಕರ್ಮ ಬುದ್ಧಿಯೋಗಾದ್ಧನಂಜಯ
ಬುದ್ಧೌ ಶರಣಮನ್ವಿಚ್ಛ ಕೃಪಣಾಃ ಫಲಹೇತವಃ ॥ ೪೯ ॥
ದೂರೇಣ ಅತಿವಿಪ್ರಕರ್ಷೇಣ ಅತ್ಯಂತಮೇವ ಹಿ ಅವರಮ್ ಅಧಮಂ ನಿಕೃಷ್ಟಂ ಕರ್ಮ ಫಲಾರ್ಥಿನಾ ಕ್ರಿಯಮಾಣಂ ಬುದ್ಧಿಯೋಗಾತ್ ಸಮತ್ವಬುದ್ಧಿಯುಕ್ತಾತ್ ಕರ್ಮಣಃ, ಜನ್ಮಮರಣಾದಿಹೇತುತ್ವಾತ್ಹೇ ಧನಂಜಯ, ಯತ ಏವಂ ತತಃ ಯೋಗವಿಷಯಾಯಾಂ ಬುದ್ಧೌ ತತ್ಪರಿಪಾಕಜಾಯಾಂ ವಾ ಸಾಙ್‍ಖ್ಯಬುದ್ಧೌ ಶರಣಮ್ ಆಶ್ರಯಮಭಯಪ್ರಾಪ್ತಿಕಾರಣಮ್ ಅನ್ವಿಚ್ಛ ಪ್ರಾರ್ಥಯಸ್ವ, ಪರಮಾರ್ಥಜ್ಞಾನಶರಣೋ ಭವೇತ್ಯರ್ಥಃಯತಃ ಅವರಂ ಕರ್ಮ ಕುರ್ವಾಣಾಃ ಕೃಪಣಾಃ ದೀನಾಃ ಫಲಹೇತವಃ ಫಲತೃಷ್ಣಾಪ್ರಯುಕ್ತಾಃ ಸಂತಃ, ಯೋ ವಾ ಏತದಕ್ಷರಂ ಗಾರ್ಗ್ಯವಿದಿತ್ವಾಸ್ಮಾಲ್ಲೋಕಾತ್ಪ್ರೈತಿ ಕೃಪಣಃ’ (ಬೃ. ಉ. ೩ । ೮ । ೧೦) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ ॥ ೪೯ ॥
ದೂರೇಣ ಹ್ಯವರಂ ಕರ್ಮ ಬುದ್ಧಿಯೋಗಾದ್ಧನಂಜಯ
ಬುದ್ಧೌ ಶರಣಮನ್ವಿಚ್ಛ ಕೃಪಣಾಃ ಫಲಹೇತವಃ ॥ ೪೯ ॥
ದೂರೇಣ ಅತಿವಿಪ್ರಕರ್ಷೇಣ ಅತ್ಯಂತಮೇವ ಹಿ ಅವರಮ್ ಅಧಮಂ ನಿಕೃಷ್ಟಂ ಕರ್ಮ ಫಲಾರ್ಥಿನಾ ಕ್ರಿಯಮಾಣಂ ಬುದ್ಧಿಯೋಗಾತ್ ಸಮತ್ವಬುದ್ಧಿಯುಕ್ತಾತ್ ಕರ್ಮಣಃ, ಜನ್ಮಮರಣಾದಿಹೇತುತ್ವಾತ್ಹೇ ಧನಂಜಯ, ಯತ ಏವಂ ತತಃ ಯೋಗವಿಷಯಾಯಾಂ ಬುದ್ಧೌ ತತ್ಪರಿಪಾಕಜಾಯಾಂ ವಾ ಸಾಙ್‍ಖ್ಯಬುದ್ಧೌ ಶರಣಮ್ ಆಶ್ರಯಮಭಯಪ್ರಾಪ್ತಿಕಾರಣಮ್ ಅನ್ವಿಚ್ಛ ಪ್ರಾರ್ಥಯಸ್ವ, ಪರಮಾರ್ಥಜ್ಞಾನಶರಣೋ ಭವೇತ್ಯರ್ಥಃಯತಃ ಅವರಂ ಕರ್ಮ ಕುರ್ವಾಣಾಃ ಕೃಪಣಾಃ ದೀನಾಃ ಫಲಹೇತವಃ ಫಲತೃಷ್ಣಾಪ್ರಯುಕ್ತಾಃ ಸಂತಃ, ಯೋ ವಾ ಏತದಕ್ಷರಂ ಗಾರ್ಗ್ಯವಿದಿತ್ವಾಸ್ಮಾಲ್ಲೋಕಾತ್ಪ್ರೈತಿ ಕೃಪಣಃ’ (ಬೃ. ಉ. ೩ । ೮ । ೧೦) ಇತಿ ಶ್ರುತೇಃ ॥ ೪೯ ॥

ಬುದ್ಧಿಯುಕ್ತಸ್ಯ ಬುದ್ಧಿಯೋಗಾಧೀನಂ ಪ್ರಕರ್ಷಂ ಸೂಚಯತಿ -

ಬುದ್ಧೀತಿ ।

ಬುದ್ಧಿಸಂಬಂಧಾಸಂಬಂಧಾಭ್ಯಾಂ ಕರ್ಮಣಿ ಪ್ರಕರ್ಷನಿಕರ್ಷಯೋರ್ಭಾವೇ ಕರಣೀಯಂ ನಿಯಚ್ಛತಿ -

ಬುದ್ಧಾವಿತಿ ।

ಯತ್ತು ಫಲೇಚ್ಛಯಾಪಿ ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನಂ ಸುಕರಮಿತಿ, ತತ್ರಾಹ -

ಕೃಪಣೇತಿ ।

ನಿಕೃಷ್ಟಂ ಕರ್ಮೈವ ವಿಶಿನಷ್ಟಿ -

ಫಲಾರ್ಥಿನೇತಿ ।

ಕಸ್ಮಾತ್ ಪ್ರತಿಯೋಗಿನಃ ಸಕಾಶಾದಿದಂ ನಿಕೃಷ್ಟಮ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯ, ಪ್ರತೀಕಮುಪಾದಾಯ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -

ಬುದ್ಧೀತ್ಯಾದಿನಾ ।

ಫಲಾಭಿಲಾಷೇಣ ಕ್ರಿಯಮಾಣಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ನಿಕೃಷ್ಟತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ -

ಜನ್ಮೇತಿ ।

ಸಮತ್ವಬುದ್ಧಿಯುಕ್ತಾತ್ ಕರ್ಮಣಃ ತದ್ಧೀನಸ್ಯ ಕರ್ಮಣೋ ಜನ್ಮಾದಿಹೇತುತ್ವೇನ ನಿಕೃಷ್ಟತ್ವೇ ಫಲಿತಮಾಹ -

ಯತ ಇತಿ ।

ಯೋಗವಿಷಯಾ ಬುದ್ಧಿಃ ಸಮತ್ವಬುದ್ಧಿಃ ।

ಬುದ್ಧಿಶಬ್ದಸ್ಯ ಅರ್ಥಾಂತರಮಾಹ -

ತತ್ಪರಿಪಾಕೇತಿ ।

ತಚ್ಛಬ್ದೇನ ಸಮತ್ವಬುದ್ಧಿಸಮನ್ವಿತಂ ಕರ್ಮ ಗೃಹ್ಯತೇ । ತಸ್ಯ ಪರಿಪಾಕಃ - ತತ್ಫಲಭೂತಾ ಬುದ್ಧಿಶುದ್ಧಿಃ ।

ಶರಣಶಬ್ದಸ್ಯ ಪರ್ಯಾಯಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ವಿವಕ್ಷಿತಮರ್ಥಮಾಹ -

ಅಭಯೇತಿ ।

ಸಪ್ತಮೀಮವಿವಕ್ಷಿತ್ವಾ ದ್ವಿತೀಯಂ ಪಕ್ಷಂ ಗೃಹೀತ್ವಾ ವಾಕ್ಯಾರ್ಥಮಾಹ -

ಪರಮಾರ್ಥೇತಿ ।

ತಥಾವಿಧಜ್ಞಾನಶರಣತ್ವೇ ಹೇತುಮಾಹ -

ಯತ ಇತಿ ।

ಫಲಹೇತುತ್ವಂ ವಿವೃಣೋತಿ -

ಫಲೇತಿ ।

ತೇನ ಪರಮಾರ್ಥಜ್ಞಾನಶರಣತೈವ ಯುಕ್ತೇತಿ ಶೇಷಃ ।

ಪರಮಾರ್ಥಜ್ಞಾನಬಹಿರ್ಮುಖಾನಾಂ ಕೃಪಣತ್ವೇ ಶ್ರುತಿಂ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ -

ಯೋ ವಾ ಇತಿ ।

ಅಸ್ಥೂಲಾದಿವಿಶೇಷಣಂ ಏತದಿತ್ಯುಚ್ಯತೇ ॥ ೪೯ ॥