ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಯಾ ನಿಶಾ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ತಸ್ಯಾಂ ಜಾಗರ್ತಿ ಸಂಯಮೀ
ಯಸ್ಯಾಂ ಜಾಗ್ರತಿ ಭೂತಾನಿ ಸಾ ನಿಶಾ ಪಶ್ಯತೋ ಮುನೇಃ ॥ ೬೯ ॥
ತತ್ರಾಪಿ ಪ್ರವರ್ತಕಪ್ರಮಾಣಾಭಾವೇ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತಿಃ ಇತಿ ಚೇತ್ , ; ಸ್ವಾತ್ಮವಿಷಯತ್ವಾದಾತ್ಮವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಹಿ ಆತ್ಮನಃ ಸ್ವಾತ್ಮನಿ ಪ್ರವರ್ತಕಪ್ರಮಾಣಾಪೇಕ್ಷತಾ, ಆತ್ಮತ್ವಾದೇವತದಂತತ್ವಾಚ್ಚ ಸರ್ವಪ್ರಮಾಣಾನಾಂ ಪ್ರಮಾಣತ್ವಸ್ಯ ಹಿ ಆತ್ಮಸ್ವರೂಪಾಧಿಗಮೇ ಸತಿ ಪುನಃ ಪ್ರಮಾಣಪ್ರಮೇಯವ್ಯವಹಾರಃ ಸಂಭವತಿಪ್ರಮಾತೃತ್ವಂ ಹಿ ಆತ್ಮನಃ ನಿವರ್ತಯತಿ ಅಂತ್ಯಂ ಪ್ರಮಾಣಮ್ ; ನಿವರ್ತಯದೇವ ಅಪ್ರಮಾಣೀಭವತಿ, ಸ್ವಪ್ನಕಾಲಪ್ರಮಾಣಮಿವ ಪ್ರಬೋಧೇಲೋಕೇ ವಸ್ತ್ವಧಿಗಮೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿಹೇತುತ್ತ್ವಾದರ್ಶನಾತ್ ಪ್ರಮಾಣಸ್ಯತಸ್ಮಾತ್ ಆತ್ಮವಿದಃ ಕರ್ಮಣ್ಯಧಿಕಾರ ಇತಿ ಸಿದ್ಧಮ್ ॥ ೬೯ ॥
ಯಾ ನಿಶಾ ಸರ್ವಭೂತಾನಾಂ ತಸ್ಯಾಂ ಜಾಗರ್ತಿ ಸಂಯಮೀ
ಯಸ್ಯಾಂ ಜಾಗ್ರತಿ ಭೂತಾನಿ ಸಾ ನಿಶಾ ಪಶ್ಯತೋ ಮುನೇಃ ॥ ೬೯ ॥
ತತ್ರಾಪಿ ಪ್ರವರ್ತಕಪ್ರಮಾಣಾಭಾವೇ ಪ್ರವೃತ್ತ್ಯನುಪಪತ್ತಿಃ ಇತಿ ಚೇತ್ , ; ಸ್ವಾತ್ಮವಿಷಯತ್ವಾದಾತ್ಮವಿಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಹಿ ಆತ್ಮನಃ ಸ್ವಾತ್ಮನಿ ಪ್ರವರ್ತಕಪ್ರಮಾಣಾಪೇಕ್ಷತಾ, ಆತ್ಮತ್ವಾದೇವತದಂತತ್ವಾಚ್ಚ ಸರ್ವಪ್ರಮಾಣಾನಾಂ ಪ್ರಮಾಣತ್ವಸ್ಯ ಹಿ ಆತ್ಮಸ್ವರೂಪಾಧಿಗಮೇ ಸತಿ ಪುನಃ ಪ್ರಮಾಣಪ್ರಮೇಯವ್ಯವಹಾರಃ ಸಂಭವತಿಪ್ರಮಾತೃತ್ವಂ ಹಿ ಆತ್ಮನಃ ನಿವರ್ತಯತಿ ಅಂತ್ಯಂ ಪ್ರಮಾಣಮ್ ; ನಿವರ್ತಯದೇವ ಅಪ್ರಮಾಣೀಭವತಿ, ಸ್ವಪ್ನಕಾಲಪ್ರಮಾಣಮಿವ ಪ್ರಬೋಧೇಲೋಕೇ ವಸ್ತ್ವಧಿಗಮೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿಹೇತುತ್ತ್ವಾದರ್ಶನಾತ್ ಪ್ರಮಾಣಸ್ಯತಸ್ಮಾತ್ ಆತ್ಮವಿದಃ ಕರ್ಮಣ್ಯಧಿಕಾರ ಇತಿ ಸಿದ್ಧಮ್ ॥ ೬೯ ॥

ಪ್ರವರ್ತಕಂ ಪ್ರಮಾಣಂ ವಿಧಿಃ, ತದಭಾವೇ ಕರ್ಮಸ್ವಿವ ವಿದುಷೋ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾಯಾಮಪಿ ಪ್ರವೃತ್ತೇರನುಪಪತ್ತೇಃ, ಆಶ್ರಯಣೀಯೋ ಜ್ಞಾನವತೋಽಪಿ ವಿಧಿರಿತಿ ಶಂಕತೇ -

ತತ್ರಾಪೀತಿ ।

ಕಿಮಾತ್ಮಜ್ಞಾನಂ ವಿಧಿಮಪೇಕ್ಷತೇ ? ಕಿಂ ವಾ ಆತ್ಮಾ ? ನಾದ್ಯಃ । ತಸ್ಯ ಸ್ವರೂಪವಿಷಯಸ್ಯ ಯಥಾಪ್ರಮಾಣಪ್ರಮೇಯಮುತ್ಪತ್ತೇರ್ವಿಧ್ಯನಪೇಕ್ಷತ್ವಾದಿತ್ಯಾಹ -

ನ ಸ್ವಾತ್ಮೇತಿ ।

ನ ದ್ವಿತೀಯ ಇತ್ಯಾಹ-

ನಹೀತಿ ।

ಪ್ರವರ್ತಕಪ್ರಮಾಣಶಬ್ದಿತಸ್ಯ ವಿಧೇಃ ಸಾಧ್ಯವಿಷಯತ್ವಾತ್ ಆತ್ಮನಶ್ಚಾಸಾಧ್ಯತ್ವಾದಿತಿ ಹೇತುಮಾಹ -

ಆತ್ಮತ್ವಾದೇವೇತಿ ।

ಆತ್ಮತಜ್ಜ್ಞಾನಯೋರ್ವಿಘ್ಯನಪೇಕ್ಷತ್ವೇಽಪಿ ಜ್ಞಾನಿನೋ ಮಾನಮೇವ ವ್ಯವಹಾರಂ ಪ್ರತಿ ನಿಯಮಾರ್ಥಂ ವಿಧ್ಯಪೇಕ್ಷಾ ಸ್ಯಾತ್ , ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ತದಂತತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ ।

ಸರ್ವೇಷಾಂ ಪ್ರಮಾಣಾನಾಂ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಸ್ಯ ಆತ್ಮಜ್ಞಾನೋದಯಾವಸಾನತ್ವಾತ್ ತಸ್ಮಿನ್ನುತ್ಪನ್ನೇ ವ್ಯವಹಾರಸ್ಯ ನಿರವಕಾಶತ್ವಾತ್ , ನ ತತ್ಪ್ರತಿ ನಿಯಮಾಯ ಜ್ಞಾನಿನೋ ವಿಧಿರಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಉಕ್ತಮೇವ ವ್ಯಕ್ತೀಕರೋತಿ -

ನಹೀತಿ ।

ಧರ್ಮಾಧಿಗಮವದಾತ್ಮಾಧಿಗಮೇಽಪಿ ಕಿಮಿತಿ ಯಥೋಕ್ತೋ ವ್ಯವಹಾರೋ ನ ಭವತಿ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ಪ್ರಮಾತೃತ್ವಂ ಹೀತಿ ।

ತನ್ನಿವೃತ್ತೌ ಕಥಮದ್ವೈತಜ್ಞಾನಸ್ಯ ಪ್ರಾಮಾಣ್ಯಮ್ ? ಇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ನಿವರ್ತಯದೇವೇತಿ ।

ನಿವರ್ತಯತ್ ಅದ್ವೈತಜ್ಞಾನಂ ಸ್ವಯಂ ನಿವೃತ್ತೇರ್ನ ಪ್ರಮಾಣಮ್ , ಇತ್ಯತ್ರ ದೃಷ್ಟಾಂತಮಾಹ -

ಸ್ವಪ್ನೇತಿ ।

ಆತ್ಮಜ್ಞಾನಸ್ಯ ವಿಧ್ಯನಪೇಕ್ಷತ್ವೇ ಹೇತ್ವಂತರಮಾಹ -

ಲೋಕೇ ಚೇತಿ ।

ವ್ಯವಹಾರಭೂಮೌ ಹಿ ಪ್ರಮಾಣಸ್ಯ ವಸ್ತುನಿಶ್ವಯಫಲಪರ್ಯಂತತ್ವೇ ಸತಿ ಪ್ರವರ್ತಕವಿಧಿಸಾಪೇಕ್ಷತ್ವಾನುಪಲಂಭಾತ್ ಅದ್ವೈತಜ್ಞಾನಮಪಿ ಪ್ರಮಾಣತ್ವಾತ್ ನ ವಿಧಿಮಪೇಕ್ಷತೇ, ರಜ್ಜ್ವಾದಿಜ್ಞಾನವದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಆತ್ಮಜ್ಞಾನವತಸ್ತನ್ನಿಷ್ಠಾವಿಧಿಮಂತರೇಣ ಜ್ಞಾನಮಾಹತ್ಮ್ಯೇನೈವ ಸಿದ್ಧತ್ವಾತ್ , ತಸ್ಯ ಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸೇಽಧಿಕಾರಃ, ನ ಕರ್ಮಣಿ, ಇತ್ಯುಪಸಂಹರತಿ -

ತಸ್ಮಾದಿತಿ

॥ ೬೯ ॥