శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
యా నిశా సర్వభూతానాం తస్యాం జాగర్తి సంయమీ
యస్యాం జాగ్రతి భూతాని సా నిశా పశ్యతో మునేః ॥ ౬౯ ॥
తత్రాపి ప్రవర్తకప్రమాణాభావే ప్రవృత్త్యనుపపత్తిః ఇతి చేత్ , ; స్వాత్మవిషయత్వాదాత్మవిజ్ఞానస్య హి ఆత్మనః స్వాత్మని ప్రవర్తకప్రమాణాపేక్షతా, ఆత్మత్వాదేవతదన్తత్వాచ్చ సర్వప్రమాణానాం ప్రమాణత్వస్య హి ఆత్మస్వరూపాధిగమే సతి పునః ప్రమాణప్రమేయవ్యవహారః సమ్భవతిప్రమాతృత్వం హి ఆత్మనః నివర్తయతి అన్త్యం ప్రమాణమ్ ; నివర్తయదేవ అప్రమాణీభవతి, స్వప్నకాలప్రమాణమివ ప్రబోధేలోకే వస్త్వధిగమే ప్రవృత్తిహేతుత్త్వాదర్శనాత్ ప్రమాణస్యతస్మాత్ ఆత్మవిదః కర్మణ్యధికార ఇతి సిద్ధమ్ ॥ ౬౯ ॥
యా నిశా సర్వభూతానాం తస్యాం జాగర్తి సంయమీ
యస్యాం జాగ్రతి భూతాని సా నిశా పశ్యతో మునేః ॥ ౬౯ ॥
తత్రాపి ప్రవర్తకప్రమాణాభావే ప్రవృత్త్యనుపపత్తిః ఇతి చేత్ , ; స్వాత్మవిషయత్వాదాత్మవిజ్ఞానస్య హి ఆత్మనః స్వాత్మని ప్రవర్తకప్రమాణాపేక్షతా, ఆత్మత్వాదేవతదన్తత్వాచ్చ సర్వప్రమాణానాం ప్రమాణత్వస్య హి ఆత్మస్వరూపాధిగమే సతి పునః ప్రమాణప్రమేయవ్యవహారః సమ్భవతిప్రమాతృత్వం హి ఆత్మనః నివర్తయతి అన్త్యం ప్రమాణమ్ ; నివర్తయదేవ అప్రమాణీభవతి, స్వప్నకాలప్రమాణమివ ప్రబోధేలోకే వస్త్వధిగమే ప్రవృత్తిహేతుత్త్వాదర్శనాత్ ప్రమాణస్యతస్మాత్ ఆత్మవిదః కర్మణ్యధికార ఇతి సిద్ధమ్ ॥ ౬౯ ॥

ప్రవర్తకం ప్రమాణం విధిః, తదభావే కర్మస్వివ విదుషో జ్ఞాననిష్ఠాయామపి ప్రవృత్తేరనుపపత్తేః, ఆశ్రయణీయో జ్ఞానవతోఽపి విధిరితి శఙ్కతే -

తత్రాపీతి ।

కిమాత్మజ్ఞానం విధిమపేక్షతే ? కిం వా ఆత్మా ? నాద్యః । తస్య స్వరూపవిషయస్య యథాప్రమాణప్రమేయముత్పత్తేర్విధ్యనపేక్షత్వాదిత్యాహ -

న స్వాత్మేతి ।

న ద్వితీయ ఇత్యాహ-

నహీతి ।

ప్రవర్తకప్రమాణశబ్దితస్య విధేః సాధ్యవిషయత్వాత్ ఆత్మనశ్చాసాధ్యత్వాదితి హేతుమాహ -

ఆత్మత్వాదేవేతి ।

ఆత్మతజ్జ్ఞానయోర్విఘ్యనపేక్షత్వేఽపి జ్ఞానినో మానమేవ వ్యవహారం ప్రతి నియమార్థం విధ్యపేక్షా స్యాత్ , ఇత్యాశఙ్క్యాహ -

తదన్తత్వాచ్చేతి ।

సర్వేషాం ప్రమాణానాం ప్రామాణ్యస్య ఆత్మజ్ఞానోదయావసానత్వాత్ తస్మిన్నుత్పన్నే వ్యవహారస్య నిరవకాశత్వాత్ , న తత్ప్రతి నియమాయ జ్ఞానినో విధిరిత్యర్థః ।

ఉక్తమేవ వ్యక్తీకరోతి -

నహీతి ।

ధర్మాధిగమవదాత్మాధిగమేఽపి కిమితి యథోక్తో వ్యవహారో న భవతి ? ఇత్యాశఙ్క్యాహ -

ప్రమాతృత్వం హీతి ।

తన్నివృత్తౌ కథమద్వైతజ్ఞానస్య ప్రామాణ్యమ్ ? ఇత్యాశఙ్క్యాహ -

నివర్తయదేవేతి ।

నివర్తయత్ అద్వైతజ్ఞానం స్వయం నివృత్తేర్న ప్రమాణమ్ , ఇత్యత్ర దృష్టాన్తమాహ -

స్వప్నేతి ।

ఆత్మజ్ఞానస్య విధ్యనపేక్షత్వే హేత్వన్తరమాహ -

లోకే చేతి ।

వ్యవహారభూమౌ హి ప్రమాణస్య వస్తునిశ్వయఫలపర్యన్తత్వే సతి ప్రవర్తకవిధిసాపేక్షత్వానుపలమ్భాత్ అద్వైతజ్ఞానమపి ప్రమాణత్వాత్ న విధిమపేక్షతే, రజ్జ్వాదిజ్ఞానవదిత్యర్థః ।

ఆత్మజ్ఞానవతస్తన్నిష్ఠావిధిమన్తరేణ జ్ఞానమాహత్మ్యేనైవ సిద్ధత్వాత్ , తస్య కర్మసంన్యాసేఽధికారః, న కర్మణి, ఇత్యుపసంహరతి -

తస్మాదితి

॥ ౬౯ ॥