శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
యా నిశా సర్వభూతానాం తస్యాం జాగర్తి సంయమీ
యస్యాం జాగ్రతి భూతాని సా నిశా పశ్యతో మునేః ॥ ౬౯ ॥
అతః కర్మాణి అవిద్యావస్థాయామేవ చోద్యన్తే, విద్యావస్థాయామ్విద్యాయాం హి సత్యామ్ ఉదితే సవితరి శార్వరమివ తమః ప్రణాశముపగచ్ఛతి అవిద్యాప్రాక్ విద్యోత్పత్తేః అవిద్యా ప్రమాణబుద్ధ్యా గృహ్యమాణా క్రియాకారకఫలభేదరూపా సతీ సర్వకర్మహేతుత్వం ప్రతిపద్యతే అప్రమాణబుద్ధ్యా గృహ్యమాణాయాః కర్మహేతుత్వోపపత్తిః, ‘ప్రమాణభూతేన వేదేన మమ చోదితం కర్తవ్యం కర్మఇతి హి కర్మణి కర్తా ప్రవర్తతే, అవిద్యామాత్రమిదం సర్వం నిశేవఇతియస్య పునఃనిశేవ అవిద్యామాత్రమిదం సర్వం భేదజాతమ్ఇతి జ్ఞానం తస్య ఆత్మజ్ఞస్య సర్వకర్మసంన్యాసే ఎవ అధికారో ప్రవృత్తౌతథా దర్శయిష్యతితద్బుద్ధయస్తదాత్మానః’ (భ. గీ. ౫ । ౧౭) ఇత్యాదినా జ్ఞాననిష్ఠాయామేవ తస్య అధికారమ్
యా నిశా సర్వభూతానాం తస్యాం జాగర్తి సంయమీ
యస్యాం జాగ్రతి భూతాని సా నిశా పశ్యతో మునేః ॥ ౬౯ ॥
అతః కర్మాణి అవిద్యావస్థాయామేవ చోద్యన్తే, విద్యావస్థాయామ్విద్యాయాం హి సత్యామ్ ఉదితే సవితరి శార్వరమివ తమః ప్రణాశముపగచ్ఛతి అవిద్యాప్రాక్ విద్యోత్పత్తేః అవిద్యా ప్రమాణబుద్ధ్యా గృహ్యమాణా క్రియాకారకఫలభేదరూపా సతీ సర్వకర్మహేతుత్వం ప్రతిపద్యతే అప్రమాణబుద్ధ్యా గృహ్యమాణాయాః కర్మహేతుత్వోపపత్తిః, ‘ప్రమాణభూతేన వేదేన మమ చోదితం కర్తవ్యం కర్మఇతి హి కర్మణి కర్తా ప్రవర్తతే, అవిద్యామాత్రమిదం సర్వం నిశేవఇతియస్య పునఃనిశేవ అవిద్యామాత్రమిదం సర్వం భేదజాతమ్ఇతి జ్ఞానం తస్య ఆత్మజ్ఞస్య సర్వకర్మసంన్యాసే ఎవ అధికారో ప్రవృత్తౌతథా దర్శయిష్యతితద్బుద్ధయస్తదాత్మానః’ (భ. గీ. ౫ । ౧౭) ఇత్యాదినా జ్ఞాననిష్ఠాయామేవ తస్య అధికారమ్

పరమార్థావస్థా నిశేవ అవిదుషామ్ , విదుషాం తు ద్వైతావస్థా తథా, ఇతి స్థితే ఫలితమాహ -

అత ఇతి ।

అవిద్యావస్థాయామేవ క్రియాకారకఫలభేదప్రతిభానాదిత్యర్థః ।

విద్యోదయేఽపి తత్ప్రతిభానావిశేషాత్ పూర్వమివ కర్మాణి విధీయేరన్ , ఇత్యాశఙ్క్యాహ -

విద్యాయామితి ।

అవిద్యానివృత్తౌ బాధితానువృత్త్యా విభాగభానేఽపి నాస్తి కర్మవిధిః, విభాగాభినివేశాభావాదిత్యర్థః ।

అవిద్యావస్థాయామేవ కర్మణీత్యుక్తం వ్యక్తీకరోతి -

ప్రాగితి ।

విద్యోదయాత్ పూర్వం బాధకాభావాదబాధితా విద్యా క్రియాదిభేదమాపాద్య ప్రమాణరూపయా బుద్ధ్యా గ్రాహ్యతాం ప్రాప్య కర్మహేతుర్భవతి, క్రియాదిభేదాభిమానస్య తద్ధేతుత్వాదిత్యర్థః ।

న విద్యావస్థాయామిత్యుక్తం ప్రపఞ్చయతి -

న అప్రమాణేతి ।

ఉత్పన్నాయాం చ విద్యాయాం అవిద్యాయా నివృత్తత్వాత్ క్రియాదిభేదభానమప్రమాణమితి బుద్ధిరుత్పద్యతే, తయా గృహ్యమాణా యథోక్తవిభాగభాగిన్యపి అవిద్యా న కర్మహేతుత్వం ప్రతిపద్యతే, బాధితత్వేన ఆభాసతయా తద్ధేతుత్వాయోగాదిత్యర్థః ।

విద్యావిద్యావిభాగేనోక్తమేవ విశేషం వివృణోతి -

ప్రమాణభూతేనేతి ।

యథోక్తేన వేదేన కామనాజీవనాదిమతో మమ కర్మ విహితమ్ , తేన మయా తత్ కర్తవ్యమ్ ఇతి మన్వానః సన్ కర్మణి అజ్ఞోఽధిక్రియతే, తం ప్రతి సాధనవిశేషవాదినో వేదస్య ప్రవర్తకత్వాదిత్యర్థః ।

సర్వమేవేదమవిద్యామాత్రం ద్వైతం నిషేవేత ఇతి మన్వానస్తు న ప్రవర్తతే కర్మణి, ఇతి వ్యావర్త్యమాహ -

నావిద్యేతి ।

విదుషో న కర్మణ్యధికారశ్చేత్ తస్యాధికారస్తర్హి కుత్ర ? ఇత్యాశఙ్క్యాహ -

యస్యేతి ।

తస్య ఆత్మజ్ఞస్య ఫలభూతసంన్యాసాధికారే వాక్యశేషం ప్రమాణయతి -

తథా చేతి ।