ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಕೇಚಿತ್ತುಅರ್ಜುನಸ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಮನ್ಯಥಾ ಕಲ್ಪಯಿತ್ವಾ ತತ್ಪ್ರತಿಕೂಲಂ ಭಗವತಃ ಪ್ರತಿವಚನಂ ವರ್ಣಯಂತಿ, ಯಥಾ ಆತ್ಮನಾ ಸಂಬಂಧಗ್ರಂಥೇ ಗೀತಾರ್ಥೋ ನಿರೂಪಿತಃ ತತ್ಪ್ರತಿಕೂಲಂ ಇಹ ಪುನಃ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನಯೋಃ ಅರ್ಥಂ ನಿರೂಪಯಂತಿಕಥಮ್ ? ತತ್ರ ಸಂಬಂಧಗ್ರಂಥೇ ತಾವತ್ಸರ್ವೇಷಾಮಾಶ್ರಮಿಣಾಂ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋಃ ಸಮುಚ್ಚಯಃ ಗೀತಾಶಾಸ್ತ್ರೇ ನಿರೂಪಿತಃ ಅರ್ಥಃ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ; ಪುನಃ ವಿಶೇಷಿತಂ ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತಿಚೋದಿತಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯ ಕೇವಲಾದೇವ ಜ್ಞಾನಾತ್ ಮೋಕ್ಷಃ ಪ್ರಾಪ್ಯತೇ ಇತ್ಯೇತತ್ ಏಕಾಂತೇನೈವ ಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಮಿತಿಇಹ ತು ಆಶ್ರಮವಿಕಲ್ಪಂ ದರ್ಶಯತಾ ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತಿಚೋದಿತಾನಾಮೇವ ಕರ್ಮಣಾಂ ಪರಿತ್ಯಾಗ ಉಕ್ತಃತತ್ ಕಥಮ್ ಈದೃಶಂ ವಿರುದ್ಧಮರ್ಥಮ್ ಅರ್ಜುನಾಯ ಬ್ರೂಯಾತ್ ಭಗವಾನ್ , ಶ್ರೋತಾ ವಾ ಕಥಂ ವಿರುದ್ಧಮರ್ಥಮವಧಾರಯೇತ್
ಕೇಚಿತ್ತುಅರ್ಜುನಸ್ಯ ಪ್ರಶ್ನಾರ್ಥಮನ್ಯಥಾ ಕಲ್ಪಯಿತ್ವಾ ತತ್ಪ್ರತಿಕೂಲಂ ಭಗವತಃ ಪ್ರತಿವಚನಂ ವರ್ಣಯಂತಿ, ಯಥಾ ಆತ್ಮನಾ ಸಂಬಂಧಗ್ರಂಥೇ ಗೀತಾರ್ಥೋ ನಿರೂಪಿತಃ ತತ್ಪ್ರತಿಕೂಲಂ ಇಹ ಪುನಃ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನಯೋಃ ಅರ್ಥಂ ನಿರೂಪಯಂತಿಕಥಮ್ ? ತತ್ರ ಸಂಬಂಧಗ್ರಂಥೇ ತಾವತ್ಸರ್ವೇಷಾಮಾಶ್ರಮಿಣಾಂ ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋಃ ಸಮುಚ್ಚಯಃ ಗೀತಾಶಾಸ್ತ್ರೇ ನಿರೂಪಿತಃ ಅರ್ಥಃ ಇತ್ಯುಕ್ತಮ್ ; ಪುನಃ ವಿಶೇಷಿತಂ ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತಿಚೋದಿತಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ಪರಿತ್ಯಜ್ಯ ಕೇವಲಾದೇವ ಜ್ಞಾನಾತ್ ಮೋಕ್ಷಃ ಪ್ರಾಪ್ಯತೇ ಇತ್ಯೇತತ್ ಏಕಾಂತೇನೈವ ಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಮಿತಿಇಹ ತು ಆಶ್ರಮವಿಕಲ್ಪಂ ದರ್ಶಯತಾ ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತಿಚೋದಿತಾನಾಮೇವ ಕರ್ಮಣಾಂ ಪರಿತ್ಯಾಗ ಉಕ್ತಃತತ್ ಕಥಮ್ ಈದೃಶಂ ವಿರುದ್ಧಮರ್ಥಮ್ ಅರ್ಜುನಾಯ ಬ್ರೂಯಾತ್ ಭಗವಾನ್ , ಶ್ರೋತಾ ವಾ ಕಥಂ ವಿರುದ್ಧಮರ್ಥಮವಧಾರಯೇತ್

ಸಾಕ್ಷಾದೇವ ಶ್ರೇಯಃಸಾಧನಮನ್ಯೇಭ್ಯೋ ಭಗವತೋಕ್ತಮ್, ನ ತು ಮಹ್ಯಮಿತಿ ಮತ್ವಾ ವ್ಯಾಕುಲೀಭೂತಃ ಸನ್ ಪೃಚ್ಛತೀತಿ ಸ್ವಾಭಿಪ್ರಾಯೇಣ ಸಂಬಂಧಮುಕ್ತ್ವಾ ವೃತ್ತಿಕಾರಾಭಿಪ್ರಾಯಂ ದೂಷಯತಿ -

ಕೇಚಿತ್ತ್ವಿತಿ ।

ಜ್ಞಾನಕರ್ಮಣೋಃ ಸಮುಚ್ಚಯಮವಧಾರಯಿತುಂ ಪ್ರಶ್ನಾಂಗೀಕಾರೇ ಸಮುಚ್ಚಯಾವಧಾರಣೇನೈವ ಪ್ರತಿವಚನಮುಚಿತಮ್ । ನ ಚ ತಥಾ ಭಗವತಾ ಪ್ರತಿವಚನಮುಕ್ತಮ್ । ತಥಾ ಚ ಪ್ರಶ್ನಸ್ಯ ಸಮುಚ್ಚಯವಿಷಯತ್ವೋಪಗಮಾತ್ ಪ್ರತ್ಯುಕ್ತೇಶ್ಚಾಸಮುಚ್ಚಯವಿಷಯತ್ವಾತ್ ತಯೋರ್ಮಿಥೋ ವಿರೋಧೋ ವೃತ್ತಿಕಾರಮತೇ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಕಿಂಚ, ಕೇವಲಂ ಪ್ರಶ್ನಪ್ರತಿವಚನಯೋರೇವ ಪರಮತೇ ಪರಸ್ಪರವಿರೋಧೋ ನ ಭವತಿ, ಅಪಿ ತು ಪರೇಷಾಂ ಸ್ವಗ್ರಂಥೇಽಪಿ ಪೂರ್ವಾಪರವಿರೋಧೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಹ -

ಯಥಾ ಚೇತಿ ।

ಆತ್ಮನಾ - ವೃತ್ತಿಕಾರೈರಿತಿ ಯಾವತ್ । ಸಂಬಂಧಗ್ರಂಥಃ - ಗೀತಾಶಾಸ್ರಾರಂಭೋಪೋದ್ಘಾತಃ । ಇಹೇತಿ ತೃತೀಯಾಧ್ಯಾಯಾರಂಭಂ ಪರಾಮೃಶತಿ । ತದೇವ ವಿವೃಣ್ವನ್ನಾಕಾಂಕ್ಷಾಮಾಹ -

ಕಥಮಿತಿ ।

ಪೂರ್ವಾಪರವಿರೋಧಂ ಸ್ಫೋರಯಿತುಂ ಸಂಬಂಧಗ್ರಂಥೋಕ್ತಮನುವದತಿ -

ತತ್ರೇತಿ ।

ಪರಕೀಯಾ ವೃತ್ತಿಃ ಸಪ್ತಮ್ಯಾ ಸಮುಲ್ಲಿಖ್ಯತೇ । ಸಂಬಂಧಗ್ರಂಥೇ ತಾವದಯಮರ್ಥ ಉಕ್ತ ಇತಿ ಸಂಬಂಧಃ ।

ತಮೇವಾರ್ಥಂ ವಿಶದಯತಿ -

ಸರ್ವೇಷಾಮಿತಿ ।

ಸರ್ವಕರ್ಮಸಂನ್ಯಾಸಪೂರ್ವಕಜ್ಞಾನಾದೇವ ಕೇವಲಾತ್ ಕೈವಲ್ಯಮಿತ್ಯಸ್ಮಿನ್ನರ್ಥೇ ಶಾಸ್ತ್ರಸ್ಯ ಪರ್ಯವಸಾನಾನ್ನ ಸಮುಚ್ಚಯೋ ವಿವಕ್ಷಿತಸ್ತತ್ರೇತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ಪುನರಿತಿ ।

ಉಕ್ತಗೀತಾರ್ಥೋ ವೃತ್ತಿಕಾರೈರೇವ ಕರ್ಮತ್ಯಾಗಾಯೋಗೇನ ವಿಶೇಷಿತತ್ವಾನ್ನಾವಿವಕ್ಷಿತೋಽಲಂ ಭವಿತುಮುತ್ಸಹತೇ । ತಥಾ ಚ ಶ್ರೌತಾನಿ ಕರ್ಮಾಣಿ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾ ಜ್ಞಾನಾದೇವ ಕೇವಲಾನ್ಮುಕ್ತಿರ್ಭವತೀತ್ಯೇತನ್ಮತಂ ನಿಯಮೇನೈವ ಯಾವಜ್ಜೀವಶ್ರುತಿಭಿರ್ವಿಪ್ರತಿಷಿದ್ಧತ್ವಾತ್ ನಾಭ್ಯುಪಗಂತುಮುಚಿತಮಿತ್ಯರ್ಥಃ।

ತಥಾಽಪಿ ಕಥಂ ಮಿಥೋ ವಿರೋಧಧೀರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ಇಹ ತ್ವಿತಿ ।

ಪ್ರಥಮತೋ ಹಿ ಸಂಬಂಧಗ್ರಂಥೇ ಸಮುಚ್ಚಯೋ ಗೀತಾರ್ಥಪ್ರತಿಪಾದ್ಯತ್ವೇನ ವೃತ್ತಿಕೃತಾ ಪ್ರತಿಜ್ಞಾತಃ । ಶ್ರೌತಕರ್ಮಪರಿತ್ಯಾಗಶ್ಚ ಶ್ರುತಿವಿರೋಧಾದೇವ ನ ಸಂಭವತೀತ್ಯುಕ್ತಮ್ । ತೃತೀಯಾಧ್ಯಾಯಾರಂಭೇ ಪುನಃ ಸಂನ್ಯಾಸಿನಾಂ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾ, ಕರ್ಮಿಣಾಂ ಕರ್ಮನಿಷ್ಠೇತ್ಯಾಶ್ರಮವಿಭಾಗಮಭಿದಧತಾ ಪೂರ್ವಪ್ರತಿಷಿದ್ಧಕರ್ಮತ್ಯಾಗಾಭ್ಯುಪಗಮಾನ್ಮಿಥೋ ವಿರೋಧೋ ದರ್ಶಿತಃ ಸ್ಯಾದಿತ್ಯರ್ಥಃ ।

ನನು ಯಥಾ ಭಗವತಾ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಂ, ತಥೈವ ವೃತ್ತಿಕೃತಾ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತಮಿತಿ ನ ತಸ್ಯಾಪರಾಧೋಽಸ್ತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ತತ್ಕಥಮಿತಿ ।

ನ ಹೀಹ ಭಗವಾನ್ ವಿರುದ್ಧಮರ್ಥಮಭಿಧತ್ತೇ, ಸರ್ವಜ್ಞಸ್ಯ ಪರಮಾಪ್ತಸ್ಯ ವಿರುದ್ಧಾರ್ಥವಾದಿತ್ವಾಯೋಗಾತ್ । ಕಿಂತು ತದಭಿಪ್ರಾಯಾಪರಿಜ್ಞಾನಾದೇವ ವ್ಯಾಖ್ಯಾತುರ್ವಿರುದ್ಧಾರ್ಥವಾದಿತೇತ್ಯರ್ಥಃ ।

ಭಗವತೋ ವಿರುದ್ಧಾರ್ಥವಾದಿತ್ವಾಭಾವೇಽಪಿ ಶ್ರೋತುರ್ವಿರುದ್ಧಾರ್ಥಪ್ರತಿಪತ್ತಿಂ ಪ್ರತೀತ್ಯ ವ್ಯಾಚಕ್ಷಾಣೋ ವೃತ್ತಿಕಾರೋ ನಾಪರಾಧ್ಯತೀತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ಶ್ರೋತಾ ವೇತಿ ।

ಅರ್ಜುನೋ ಹಿ ಶ್ರೋತಾ । ಸೋಽಪಿ ಬುದ್ಧಿಪೂರ್ವಕಾರೀ ಭಗವದುಕ್ತಮೇವಾವಧಾರಯನ್ ನ ವಿರುದ್ಧಮರ್ಥಮವಧಾರಯಿತುಮರ್ಹತಿ । ತಥಾ ಚ ಪರಸ್ಯೈವ ವಿರುದ್ಧಾರ್ಥವಾದಿತೇತ್ಯರ್ಥಃ ॥