శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
కేచిత్తుఅర్జునస్య ప్రశ్నార్థమన్యథా కల్పయిత్వా తత్ప్రతికూలం భగవతః ప్రతివచనం వర్ణయన్తి, యథా ఆత్మనా సమ్బన్ధగ్రన్థే గీతార్థో నిరూపితః తత్ప్రతికూలం ఇహ పునః ప్రశ్నప్రతివచనయోః అర్థం నిరూపయన్తికథమ్ ? తత్ర సమ్బన్ధగ్రన్థే తావత్సర్వేషామాశ్రమిణాం జ్ఞానకర్మణోః సముచ్చయః గీతాశాస్త్రే నిరూపితః అర్థః ఇత్యుక్తమ్ ; పునః విశేషితం యావజ్జీవశ్రుతిచోదితాని కర్మాణి పరిత్యజ్య కేవలాదేవ జ్ఞానాత్ మోక్షః ప్రాప్యతే ఇత్యేతత్ ఎకాన్తేనైవ ప్రతిషిద్ధమితిఇహ తు ఆశ్రమవికల్పం దర్శయతా యావజ్జీవశ్రుతిచోదితానామేవ కర్మణాం పరిత్యాగ ఉక్తఃతత్ కథమ్ ఈదృశం విరుద్ధమర్థమ్ అర్జునాయ బ్రూయాత్ భగవాన్ , శ్రోతా వా కథం విరుద్ధమర్థమవధారయేత్
కేచిత్తుఅర్జునస్య ప్రశ్నార్థమన్యథా కల్పయిత్వా తత్ప్రతికూలం భగవతః ప్రతివచనం వర్ణయన్తి, యథా ఆత్మనా సమ్బన్ధగ్రన్థే గీతార్థో నిరూపితః తత్ప్రతికూలం ఇహ పునః ప్రశ్నప్రతివచనయోః అర్థం నిరూపయన్తికథమ్ ? తత్ర సమ్బన్ధగ్రన్థే తావత్సర్వేషామాశ్రమిణాం జ్ఞానకర్మణోః సముచ్చయః గీతాశాస్త్రే నిరూపితః అర్థః ఇత్యుక్తమ్ ; పునః విశేషితం యావజ్జీవశ్రుతిచోదితాని కర్మాణి పరిత్యజ్య కేవలాదేవ జ్ఞానాత్ మోక్షః ప్రాప్యతే ఇత్యేతత్ ఎకాన్తేనైవ ప్రతిషిద్ధమితిఇహ తు ఆశ్రమవికల్పం దర్శయతా యావజ్జీవశ్రుతిచోదితానామేవ కర్మణాం పరిత్యాగ ఉక్తఃతత్ కథమ్ ఈదృశం విరుద్ధమర్థమ్ అర్జునాయ బ్రూయాత్ భగవాన్ , శ్రోతా వా కథం విరుద్ధమర్థమవధారయేత్

సాక్షాదేవ శ్రేయఃసాధనమన్యేభ్యో భగవతోక్తమ్, న తు మహ్యమితి మత్వా వ్యాకులీభూతః సన్ పృచ్ఛతీతి స్వాభిప్రాయేణ సమ్బన్ధముక్త్వా వృత్తికారాభిప్రాయం దూషయతి -

కేచిత్త్వితి ।

జ్ఞానకర్మణోః సముచ్చయమవధారయితుం ప్రశ్నాఙ్గీకారే సముచ్చయావధారణేనైవ ప్రతివచనముచితమ్ । న చ తథా భగవతా ప్రతివచనముక్తమ్ । తథా చ ప్రశ్నస్య సముచ్చయవిషయత్వోపగమాత్ ప్రత్యుక్తేశ్చాసముచ్చయవిషయత్వాత్ తయోర్మిథో విరోధో వృత్తికారమతే స్యాదిత్యర్థః ।

కిఞ్చ, కేవలం ప్రశ్నప్రతివచనయోరేవ పరమతే పరస్పరవిరోధో న భవతి, అపి తు పరేషాం స్వగ్రన్థేఽపి పూర్వాపరవిరోధోఽస్తీత్యాహ -

యథా చేతి ।

ఆత్మనా - వృత్తికారైరితి యావత్ । సమ్బన్ధగ్రన్థః - గీతాశాస్రారమ్భోపోద్ఘాతః । ఇహేతి తృతీయాధ్యాయారమ్భం పరామృశతి । తదేవ వివృణ్వన్నాకాఙ్క్షామాహ -

కథమితి ।

పూర్వాపరవిరోధం స్ఫోరయితుం సమ్బన్ధగ్రన్థోక్తమనువదతి -

తత్రేతి ।

పరకీయా వృత్తిః సప్తమ్యా సముల్లిఖ్యతే । సమ్బన్ధగ్రన్థే తావదయమర్థ ఉక్త ఇతి సమ్బన్ధః ।

తమేవార్థం విశదయతి -

సర్వేషామితి ।

సర్వకర్మసంన్యాసపూర్వకజ్ఞానాదేవ కేవలాత్ కైవల్యమిత్యస్మిన్నర్థే శాస్త్రస్య పర్యవసానాన్న సముచ్చయో వివక్షితస్తత్రేత్యాశఙ్క్యాహ -

పునరితి ।

ఉక్తగీతార్థో వృత్తికారైరేవ కర్మత్యాగాయోగేన విశేషితత్వాన్నావివక్షితోఽలం భవితుముత్సహతే । తథా చ శ్రౌతాని కర్మాణి త్యక్త్వా జ్ఞానాదేవ కేవలాన్ముక్తిర్భవతీత్యేతన్మతం నియమేనైవ యావజ్జీవశ్రుతిభిర్విప్రతిషిద్ధత్వాత్ నాభ్యుపగన్తుముచితమిత్యర్థః।

తథాఽపి కథం మిథో విరోధధీరిత్యాశఙ్క్యాహ -

ఇహ త్వితి ।

ప్రథమతో హి సమ్బన్ధగ్రన్థే సముచ్చయో గీతార్థప్రతిపాద్యత్వేన వృత్తికృతా ప్రతిజ్ఞాతః । శ్రౌతకర్మపరిత్యాగశ్చ శ్రుతివిరోధాదేవ న సమ్భవతీత్యుక్తమ్ । తృతీయాధ్యాయారమ్భే పునః సంన్యాసినాం జ్ఞాననిష్ఠా, కర్మిణాం కర్మనిష్ఠేత్యాశ్రమవిభాగమభిదధతా పూర్వప్రతిషిద్ధకర్మత్యాగాభ్యుపగమాన్మిథో విరోధో దర్శితః స్యాదిత్యర్థః ।

నను యథా భగవతా ప్రతిపాదితం, తథైవ వృత్తికృతా వ్యాఖ్యాతమితి న తస్యాపరాధోఽస్తీత్యాశఙ్క్యాహ -

తత్కథమితి ।

న హీహ భగవాన్ విరుద్ధమర్థమభిధత్తే, సర్వజ్ఞస్య పరమాప్తస్య విరుద్ధార్థవాదిత్వాయోగాత్ । కిన్తు తదభిప్రాయాపరిజ్ఞానాదేవ వ్యాఖ్యాతుర్విరుద్ధార్థవాదితేత్యర్థః ।

భగవతో విరుద్ధార్థవాదిత్వాభావేఽపి శ్రోతుర్విరుద్ధార్థప్రతిపత్తిం ప్రతీత్య వ్యాచక్షాణో వృత్తికారో నాపరాధ్యతీత్యాశఙ్క్యాహ -

శ్రోతా వేతి ।

అర్జునో హి శ్రోతా । సోఽపి బుద్ధిపూర్వకారీ భగవదుక్తమేవావధారయన్ న విరుద్ధమర్థమవధారయితుమర్హతి । తథా చ పరస్యైవ విరుద్ధార్థవాదితేత్యర్థః ॥