శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
సిద్ధస్తర్హి సర్వాశ్రమిణాం జ్ఞానకర్మణోః సముచ్చయః, ముముక్షోః సర్వకర్మసంన్యాసవిధానాత్పుత్రైషణాయా విత్తైషణాయాశ్చ లోకైషణాయాశ్చ వ్యుత్థాయా భిక్షాచర్యం చరన్తి’ (బృ. ఉ. ౩ । ౫ । ౧) తస్మాత్ న్యాసమేషాం తపసామతిరిక్తమాహుః’ (తై. నా. ౭౯) న్యాస ఎవాత్యరేచయత్’ (తై. నా. ౭౮) ఇతి, కర్మణా ప్రజయా ధనేన త్యాగేనైకే అమృతత్వమానశుః’ (తై. నా. ౧౨) ఇతి బ్రహ్మచర్యాదేవ ప్రవ్రజేత్’ (జా. ఉ. ౪) ఇత్యాద్యాః శ్రుతయఃత్యజ ధర్మమధర్మం ఉభే సత్యానృతే త్యజఉభే సత్యానృతే త్యక్త్వా యేన త్యజసి తత్త్యజ । ’ (మో. ధ. ౩౨౯ । ౪౦) సంసారమే నిఃసారం దృష్ట్వా సారదిదృక్షయాప్రవ్రజన్త్యకృతోద్వాహాః పరం వైరాగ్యమాశ్రితాః’ ( ? ) ఇతి బృహస్పతిఃకర్మణా బధ్యతే జన్తుర్విద్యయా విముచ్యతేతస్మాత్కర్మ కుర్వన్తి యతయః పారదర్శినః’ (మో. ధ. ౨౪౧ । ౭) ఇతి శుకానుశాసనమ్ఇహాపి సర్వకర్మాణి మనసా సంన్యస్య’ (భ. గీ. ౫ । ౧౩) ఇత్యాది
సిద్ధస్తర్హి సర్వాశ్రమిణాం జ్ఞానకర్మణోః సముచ్చయః, ముముక్షోః సర్వకర్మసంన్యాసవిధానాత్పుత్రైషణాయా విత్తైషణాయాశ్చ లోకైషణాయాశ్చ వ్యుత్థాయా భిక్షాచర్యం చరన్తి’ (బృ. ఉ. ౩ । ౫ । ౧) తస్మాత్ న్యాసమేషాం తపసామతిరిక్తమాహుః’ (తై. నా. ౭౯) న్యాస ఎవాత్యరేచయత్’ (తై. నా. ౭౮) ఇతి, కర్మణా ప్రజయా ధనేన త్యాగేనైకే అమృతత్వమానశుః’ (తై. నా. ౧౨) ఇతి బ్రహ్మచర్యాదేవ ప్రవ్రజేత్’ (జా. ఉ. ౪) ఇత్యాద్యాః శ్రుతయఃత్యజ ధర్మమధర్మం ఉభే సత్యానృతే త్యజఉభే సత్యానృతే త్యక్త్వా యేన త్యజసి తత్త్యజ । ’ (మో. ధ. ౩౨౯ । ౪౦) సంసారమే నిఃసారం దృష్ట్వా సారదిదృక్షయాప్రవ్రజన్త్యకృతోద్వాహాః పరం వైరాగ్యమాశ్రితాః’ ( ? ) ఇతి బృహస్పతిఃకర్మణా బధ్యతే జన్తుర్విద్యయా విముచ్యతేతస్మాత్కర్మ కుర్వన్తి యతయః పారదర్శినః’ (మో. ధ. ౨౪౧ । ౭) ఇతి శుకానుశాసనమ్ఇహాపి సర్వకర్మాణి మనసా సంన్యస్య’ (భ. గీ. ౫ । ౧౩) ఇత్యాది

యది సర్వేషామాశ్రమాణాం శ్రుతిస్మృతిమూలత్వం, తర్హి తత్తదాశ్రమవిహితకర్మణాం జ్ఞానేన సముచ్చయః సిధ్యతీతి శఙ్కతే -

సిద్ధస్తర్హీతి ।

యద్యపి జ్ఞానోత్పత్తావాశ్రమకర్మణాం సాధనత్వం, తథాఽపి జ్ఞానముత్పన్నం నైవ ఫలే సహకారిత్వేన తాన్యపేక్షతే, అన్యథా సంన్యాసవిధ్యనుపపత్తేరితి దూషయతి -

న ముముక్షోరితి ।

సంన్యాసవిధానమేవానుక్రామతి -

వ్యుత్థాయేత్యాదినా ।

ఎషణాభ్యో వైముఖ్యేనోత్థానం - తత్పరిత్యాగః ।

ఆశ్రమసమ్పత్త్యనన్తరం తత్ర విహితధర్మకలాపానుష్ఠానమపి కర్తవ్యమిత్యాహ -

అథేతి ।

ప్రాగుక్తానాం సత్యాదీనామల్పఫలత్వాద్ న్యాసస్య చ జ్ఞానద్వారా మోక్షఫలత్వాదిత్యాహ -

తస్మాదితి ।

అతిరిక్తమ్ -అతిశయవన్తం, మహాఫలమితి యావత్ ।

ప్రకృతకర్మభ్యః సకాశాన్న్యాస ఎవాతిశయవాన్ ఆసీదిత్యుక్తేఽర్థే వాక్యాన్తరం పఠతి -

న్యాస ఎవేతి ।

లోకత్రయహేతుం సాధనత్రయం పరిత్యజ్య సంసారాద్ విరక్తాః సంన్యాసపూర్వకాదాత్మజ్ఞానాదేవ ప్రాప్తవన్తో మోక్షమిత్యాహ -

న కర్మణేతి ।

సతి వైరాగ్య నాస్తి కర్మాపేక్షా, సత్యాం సామగ్ర్యాం కార్యాక్షేపానుపపత్తేరిత్యాహ -

బ్రహ్మచర్యాదేవేతి ।

ఇత్యాద్యాః - సర్వకర్మసంన్యాసవిధాయిన్యః, శ్రుతయః, భవన్తీతి శేషః ।

‘ఆత్మానమేవ లోకమిచ్ఛన్తః ప్రవ్రజన్తి’ (బృ. ఉ. ౪-౪-౨౨) ఇత్యాదివాక్యసఙ్గ్రహార్థమాదిపదమ్ । తత్రైవ స్మృతిముదాహరతి -

త్యజేతి ।

ధర్మాధర్మయోః సత్యానృతయోశ్చ సంసారారమ్భ్కత్వాద్ ముముక్షుణా తత్త్యాగే ప్రయతితవ్యమిత్యర్థః ।

త్యక్తృత్వాభిమానస్యాపి తత్త్వతః స్వరూపసమ్బన్ధాభావాత్ త్యాజ్యత్వమవిశిష్టమిత్యాహ -

యేనేతి ।

అనుభవానుసారేణ ప్రమాతృతాప్రముఖరయ సంసారస్య దుఃఖఫలత్వమాలక్ష్య మోక్షహేతుసమ్యగ్జ్ఞానసిద్ధయే బ్రహ్మచర్యాదేవ పారివ్రజ్యమనుష్ఠేయమిత్యుత్పత్తివిధిముపన్యస్యతి -

సంసారమితి ।

తత్త్వజ్ఞానముద్దిశ్య బ్రహ్మచర్యాదేవ కర్మసంన్యాససామగ్రీమభిదధానో వినియోగవిధిం సూచయతి -

పరమితి ।

జ్ఞానకర్మణోరసముచ్చయార్థం ఫలవిభాగం కథయతి -

కర్మణేతి ।

ఉక్తం ఫలవిభాగమనూద్య జ్ఞాననిష్ఠానాం కర్మసంన్యాసస్య కర్తవ్యత్వమాహ -

తస్మాదితి ।

వాక్యశేషేఽపి సర్వకర్మసంన్యాసో వివక్షితోఽస్తీత్యాహ -

ఇహాపీతి ॥