శ్రీమద్భగవద్గీతాభాష్యమ్
ఆనన్దగిరిటీకా (గీతాభాష్య)
 
కర్మణామనారమ్భాన్నైష్కర్మ్యం పురుషోఽశ్నుతే
సంన్యసనాదేవ సిద్ధిం సమధిగచ్ఛతి ॥ ౪ ॥
కర్మణాం క్రియాణాం యజ్ఞాదీనామ్ ఇహ జన్మని జన్మాన్తరే వా అనుష్ఠితానామ్ ఉపాత్తదురితక్షయహేతుత్వేన సత్త్వశుద్ధికారణానాం తత్కారణత్వేన జ్ఞానోత్పత్తిద్వారేణ జ్ఞాననిష్ఠాహేతూనామ్ , జ్ఞానముత్పద్యతే పుంసాం క్షయాత్పాపస్య కర్మణఃయథాదర్శతలప్రఖ్యే పశ్యత్యాత్మానమాత్మని’ (మో. ధ. ౨౦౪ । ౮) ఇత్యాదిస్మరణాత్ , అనారమ్భాత్ అననుష్ఠానాత్ నైష్కర్మ్యం నిష్కర్మభావం కర్మశూన్యతాం జ్ఞానయోగేన నిష్ఠాం నిష్క్రియాత్మస్వరూపేణైవ అవస్థానమితి యావత్పురుషః అశ్నుతే ప్రాప్నోతీత్యర్థః
కర్మణామనారమ్భాన్నైష్కర్మ్యం పురుషోఽశ్నుతే
సంన్యసనాదేవ సిద్ధిం సమధిగచ్ఛతి ॥ ౪ ॥
కర్మణాం క్రియాణాం యజ్ఞాదీనామ్ ఇహ జన్మని జన్మాన్తరే వా అనుష్ఠితానామ్ ఉపాత్తదురితక్షయహేతుత్వేన సత్త్వశుద్ధికారణానాం తత్కారణత్వేన జ్ఞానోత్పత్తిద్వారేణ జ్ఞాననిష్ఠాహేతూనామ్ , జ్ఞానముత్పద్యతే పుంసాం క్షయాత్పాపస్య కర్మణఃయథాదర్శతలప్రఖ్యే పశ్యత్యాత్మానమాత్మని’ (మో. ధ. ౨౦౪ । ౮) ఇత్యాదిస్మరణాత్ , అనారమ్భాత్ అననుష్ఠానాత్ నైష్కర్మ్యం నిష్కర్మభావం కర్మశూన్యతాం జ్ఞానయోగేన నిష్ఠాం నిష్క్రియాత్మస్వరూపేణైవ అవస్థానమితి యావత్పురుషః అశ్నుతే ప్రాప్నోతీత్యర్థః

‘యస్య వా ఎతత్ కర్మ’ (కౌ. ఉ. ౪. ౧౭) ఇతి శ్రుతావివ కర్మశబ్దస్య క్రియమాణవస్తువిషయత్వమాశఙ్క్య వ్యాచష్టే -

క్రియాణామితి ।

తాశ్చనిత్యనైమిత్తికత్వేన విభజతే -

యజ్ఞాదీనామితి ।

అస్మిన్నేవ జన్మని అనుష్ఠితానాం కర్మణాం బుద్ధిశుద్ధిద్వారా జ్ఞానకారణత్వే, బ్రహ్మచారిణాం కుతో జ్ఞానోత్పత్తిర్జన్మాన్తరకృతానాం కర్మణాం వా తథాత్వే, గృహస్థాదీనామైహికాని కర్మాణి న జ్ఞానహేతవః స్యురిత్యాశఙ్క్య అనియమం దర్శయతి -

ఇహేతి ।

నేమాని సత్త్వశుద్ధికారణాని ఉపాత్తదురితప్రతిబన్ధాదిత్యాశఙ్క్యాహ -

ఉపాత్తేతి ।

తర్హి తావతైవ కృతార్థానాం కుతో జ్ఞాననిష్ఠాహేతుత్వం, తత్రాహ -

తత్కారణత్వేనేతి ।

కర్మణాం చిత్తశుద్ధిద్వారా జ్ఞానహేతుత్వే మానమాహ -

జ్ఞానమితి ।

అనారమ్భశబ్దస్యోపక్రమవిపరీతవిషయత్వం వ్యావర్తయతి-

అననుష్ఠానాదితి ।

నిష్కర్మణః సంన్యాసినః కర్మజ్ఞానం నైష్కర్మ్యమితి వ్యాచష్టే -

నిష్కర్మేతి ।

కర్మాభావావస్థాం వ్యవచ్ఛినత్తి -

జ్ఞానయోగేనేతి ।

తస్యాః సాధనపక్షపాతిత్వం వ్యావర్తయతి -

నిష్క్రియేతి ।