ಶ್ರೀಮದ್ಭಗವದ್ಗೀತಾಭಾಷ್ಯಮ್
ಆನಂದಗಿರಿಟೀಕಾ (ಗೀತಾಭಾಷ್ಯ)
 
ಕರ್ಮಣಾಮನಾರಂಭಾನ್ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಂ ಪುರುಷೋಽಶ್ನುತೇ
ಸಂನ್ಯಸನಾದೇವ ಸಿದ್ಧಿಂ ಸಮಧಿಗಚ್ಛತಿ ॥ ೪ ॥
ಕರ್ಮಣಾಮನಾರಂಭಾನ್ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಂ ನಾಶ್ನುತೇ ಇತಿ ವಚನಾತ್ ತದ್ವಿಪರ್ಯಯಾತ್ ತೇಷಾಮಾರಂಭಾತ್ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಮಶ್ನುತೇ ಇತಿ ಗಮ್ಯತೇಕಸ್ಮಾತ್ ಪುನಃ ಕಾರಣಾತ್ ಕರ್ಮಣಾಮನಾರಂಭಾನ್ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಂ ನಾಶ್ನುತೇ ಇತಿ ? ಉಚ್ಯತೇ, ಕರ್ಮಾರಂಭಸ್ಯೈವ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯೋಪಾಯತ್ವಾತ್ ಹ್ಯುಪಾಯಮಂತರೇಣ ಉಪೇಯಪ್ರಾಪ್ತಿರಸ್ತಿಕರ್ಮಯೋಗೋಪಾಯತ್ವಂ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಲಕ್ಷಣಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಯೋಗಸ್ಯ, ಶ್ರುತೌ ಇಹ , ಪ್ರತಿಪಾದನಾತ್ಶ್ರುತೌ ತಾವತ್ ಪ್ರಕೃತಸ್ಯ ಆತ್ಮಲೋಕಸ್ಯ ವೇದ್ಯಸ್ಯ ವೇದನೋಪಾಯತ್ವೇನ ತಮೇತಂ ವೇದಾನುವಚನೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಿವಿದಿಷಂತಿ ಯಜ್ಞೇನ’ (ಬೃ. ಉ. ೪ । ೪ । ೨೨) ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಯೋಗೋಪಾಯತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಮ್ಇಹಾಪಿ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ತು ಮಹಾಬಾಹೋ ದುಃಖಮಾಪ್ತುಮಯೋಗತಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೬) ಯೋಗಿನಃ ಕರ್ಮ ಕುರ್ವಂತಿ ಸಂಗಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾತ್ಮಶುದ್ಧಯೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧೧) ಯಜ್ಞೋ ದಾನಂ ತಪಶ್ಚೈವ ಪಾವನಾನಿ ಮನೀಷಿಣಾಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೧೮ । ೫) ಇತ್ಯಾದಿ ಪ್ರತಿಪಾದಯಿಷ್ಯತಿ
ಕರ್ಮಣಾಮನಾರಂಭಾನ್ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಂ ಪುರುಷೋಽಶ್ನುತೇ
ಸಂನ್ಯಸನಾದೇವ ಸಿದ್ಧಿಂ ಸಮಧಿಗಚ್ಛತಿ ॥ ೪ ॥
ಕರ್ಮಣಾಮನಾರಂಭಾನ್ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಂ ನಾಶ್ನುತೇ ಇತಿ ವಚನಾತ್ ತದ್ವಿಪರ್ಯಯಾತ್ ತೇಷಾಮಾರಂಭಾತ್ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಮಶ್ನುತೇ ಇತಿ ಗಮ್ಯತೇಕಸ್ಮಾತ್ ಪುನಃ ಕಾರಣಾತ್ ಕರ್ಮಣಾಮನಾರಂಭಾನ್ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಂ ನಾಶ್ನುತೇ ಇತಿ ? ಉಚ್ಯತೇ, ಕರ್ಮಾರಂಭಸ್ಯೈವ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯೋಪಾಯತ್ವಾತ್ ಹ್ಯುಪಾಯಮಂತರೇಣ ಉಪೇಯಪ್ರಾಪ್ತಿರಸ್ತಿಕರ್ಮಯೋಗೋಪಾಯತ್ವಂ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಲಕ್ಷಣಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಯೋಗಸ್ಯ, ಶ್ರುತೌ ಇಹ , ಪ್ರತಿಪಾದನಾತ್ಶ್ರುತೌ ತಾವತ್ ಪ್ರಕೃತಸ್ಯ ಆತ್ಮಲೋಕಸ್ಯ ವೇದ್ಯಸ್ಯ ವೇದನೋಪಾಯತ್ವೇನ ತಮೇತಂ ವೇದಾನುವಚನೇನ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಿವಿದಿಷಂತಿ ಯಜ್ಞೇನ’ (ಬೃ. ಉ. ೪ । ೪ । ೨೨) ಇತ್ಯಾದಿನಾ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಯೋಗೋಪಾಯತ್ವಂ ಪ್ರತಿಪಾದಿತಮ್ಇಹಾಪಿ ಸಂನ್ಯಾಸಸ್ತು ಮಹಾಬಾಹೋ ದುಃಖಮಾಪ್ತುಮಯೋಗತಃ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೬) ಯೋಗಿನಃ ಕರ್ಮ ಕುರ್ವಂತಿ ಸಂಗಂ ತ್ಯಕ್ತ್ವಾತ್ಮಶುದ್ಧಯೇ’ (ಭ. ಗೀ. ೫ । ೧೧) ಯಜ್ಞೋ ದಾನಂ ತಪಶ್ಚೈವ ಪಾವನಾನಿ ಮನೀಷಿಣಾಮ್’ (ಭ. ಗೀ. ೧೮ । ೫) ಇತ್ಯಾದಿ ಪ್ರತಿಪಾದಯಿಷ್ಯತಿ

ಕರ್ಮಾನುಷ್ಠಾನೋಪಾಯಲಬ್ಧಾ ಜ್ಞಾನನಿಷ್ಠಾ ಸ್ವತಂತ್ರಾ ಪುಮರ್ಥಹೇತುರಿತಿ ಪ್ರಕೃತಾರ್ಥಸಮರ್ಥನಾರ್ಥಂ ವ್ಯತಿರೇಕವಚನಸ್ಯಾನ್ವಯೇ ಪರ್ಯವಸಾನಂ ಮತ್ವಾ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -

ಕರ್ಮಣಾಮಿತಿ ।

ತದ್ವಿಪರ್ಯಯಮೇವ ವ್ಯಾಚಷ್ಟೇ -

ತೇಷಾಮಿತಿ ।

ಉಕ್ತೇಽರ್ಥೇ ಹೇತುಂ ಪೃಚ್ಛತಿ -

ಕಸ್ಮಾದಿತಿ ।

ಜಿಜ್ಞಾಸಿತಂ ಹೇತುಮಾಹ -

ಉಚ್ಯತ ಇತಿ ।

ಉಪಾಯತ್ವೇಽಪಿ ತದಭಾವೇ ಕುತೋ ನೈಷ್ಕರ್ಮ್ಯಾಸಿದ್ಧಿರಿತ್ಯಾಶಂಕ್ಯಾಹ -

ನಹೀತಿ ।

ಜ್ಞಾನಯೋಗಂ ಪ್ರತಿ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯೋಪಾಯತ್ವೇ ಶ್ರುತಿಸ್ಮೃತೀ ಪ್ರಮಾಣಯತಿ -

ಕರ್ಮಯೋಗೇತಿ ।

ಶ್ರೌತಮುಪಾಯೋಪೇಯತ್ವಪ್ರತಿಪಾದನಂ ಪ್ರಕಟಯತಿ -

ಶ್ರುತಾವಿತಿ ।

ಯತ್ತು ಗೀತಾಶಾಸ್ತ್ರೇ ಕರ್ಮಯೋಗಸ್ಯ ಜ್ಞಾನಯೋಗಂ ಪ್ರತ್ಯುಪಾಯತ್ವೋಪಪಾದನಂ, ತದಿದಾನೀಮುದಾಹರತಿ -

ಇಹಾಪಿ ಚೇತಿ ।